زنبورداری خراسان شمالی در مسیر صنعتی‌شدن

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «عصر اترک»، اگر به تقویم شمسی سال‌های گذشته نگاهی بیندازیم، اثری از نام عسل و روز ملی عسل در تقویم را نمی‌بینیم و پیدا نمی‌کنیم.

اما قطعاً بر اساس نگاه حساب شده و آینده‌نگرانه کارشناسان روزی به نام روز ملی عسل آن‌هم در تاریخ ۳۱ مردادماه رقم خوره و محقق شده است که از سال ۱۴۰۳ به بعد در تقویم شمسی روزی به نام روز ملی «عسل» خواهیم داشت.

شیرینی و مبارکی این تصمیم به آن حد است که استان خراسان شمالی که از جمله استان‌های تولیدکننده عسل تولیدی در کشور است، به مناسبت چنین نام‌گذاری در تقویم، اولین جشنواره ملی عسل را در مرکز استان برگزار می‌کند.

هرچند که بر کسی پوشیده نیست در حال حاضر متأثر از تغییرات اقلیمی، تداوم کم‌بارشی‌ها و تغییر زمان کوچ زنبورستان‌ها به مناطق ییلاقی و قشلاقی همچنین افزایش نرخ تورم و افزایش هزینه‌های تولید و حتی ورود عسل تقلبی به بازار و محسوب‌نشدن محصول عسل طبیعی و ارگانیک به‌عنوان یک کالای اساسی در سبد خرید خانوار ایرانی و نداشتن صادرات قوی در ارسال عسل‌های تولیدی به بازارهای خارجی، از جمله مشکلات بسیار مهمی هستند که زنبورداران با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند و روزها را با این دغدغه‌ها پشت سر می‌گذرانند به امید روزی که بتوانند این وضعیت را تغییر دهند و تحول ببخشند.

باتوجه‌به اینکه تحول بخشی به اراده‌ای جمعی و نگاه‌های خردمندانه و تحول‌خواه نیاز دارد، خوشبختانه این تصمیم مهم و مبارک نیز در استان رقم خورده و اعلام شده که خوشه زنبورداری استان با اهداف ترقی‌خواه در این صنعت، تشکیل و فعالیت خود را در استان شروع کرده است.

شروعی که در افق خود ارتقای بهره‌وری در تولید عسل ارگانیک و طبیعی، ارتقای تولید محصولات جانبی در زمینه‌های تولید ژل رویال، گرده گل و زهر زنبورعسل، رونق گیری احیای رویشگاه‌های ملی استان برای رشد و پرورش گیاهان دارویی و درختانی که مورد تغذیه زنبورستان‌ها هستند، برندسازی این محصولات و رسیدن به بازارهای صادراتی پایدار را ترسیم کرده است.

هرچند که طول دوره فعالیت این خوشه سه‌ساله است، اما قطعاً در کلاس‌های آموزشی و ترویجی ای که برای زنبورداران استان برگزار شده و برگزار می‌شود، مباحثی آموزش داده می‌شود که زنبورداران را با روش کارها و تکنیک‌های به‌روز در تولید عسل ارگانیک و دیگر محصولات جانبی آن همچنین چگونگی دست‌یابی به بازارهای هدف را آشنا خواهد کرد تا بدانند ازاین‌پس باید از چه راهی طی مسیر کنند.

امیدوار هستیم این تحول شیرین را در آینده پیشرو شاهد باشیم و در اخبار بخوانیم که میزان تولید عسل در خراسان شمالی از میانگین تولید ۱۰ کیلوگرم در هر کندو در سال به میانگین تولید ۱۱ کیلوگرم و بیشتر از آن رسیده و رتبه استان در جدول میزان تولید عسل در کشور از جایگاه ۱۲ به جایگاه شاخص‌تری ارتقا یافته است و با نشانی از نام جغرافیایی خراسان شمالی در سبد صادراتی بازرگانان به کشورهای هدف صادر می‌شود. 

امکان‌پذیری ارتقای تولید زنبورستان‌ها با چراغ‌سبز خوشه

در این باره پرگم از زنبورداران خراسان شمالی و مدیرعامل پیشین اتحادیه زنبورداران استان اظهار کرد: طی یک دهه گذشته به علت تداوم کم‌بارشی‌ها و استمرار خشکسالی‌ها در سطح استان و دیگر استان‌ها وضعیت پوشش گیاهی در سطح مراتع ضعیف شده و این امر برای زنبورداران چاره‌ای باقی نگذاشته است که طی زمان‌هایی به زنبورستان‌های خود شکر دهند.

وی گفت: سهمیه شکر زنبورستان‌ها که از سوی اداره کل غله و خدمات بازرگانی استان مشخص شده است یک تا دو کیلوگرم شکر به‌ازای هر کندو در طی یک سال است.

پرگُم افزود: در سال گذشته این سهمیه به زنبورداران استان تحویل شد، اما امسال هنوز این سهمیه داده نشده که از اتحادیه زنبورداران استان درخواست پیگیری آن را داشته‌ایم.

درعین‌حال، وی از وجود و افزایش عسل تقلبی در بازار استان و بازار داخل کشور گلایه کرد و گفت: قیمت این عسل‌های تقلبی در بازار کمتر از عسل طبیعی و واقعی است و مردم نیز از سر ناآگاهی عسل‌های تقلبی را می‌خرند.

این زنبوردار خراسان شمالی تصریح کرد: وجود این عسل‌های تقلبی در بازار پدر زنبورداران را درآورده است.

وی در ادامه بر لزوم تحول در کیفیت عسل طبیعی و ارتقای هرچه بیشتر کیفیت عسل‌های تولیدی همچنین برندسازی عسل تولیدی باهدف دست‌یابی به بازارهای صادراتی تأکید کرد.

پرگُم عنوان کرد: از سال گذشته در استان، خوشه زنبورداری استان باهدف ارتقای کیفیت عسل تولیدی استان و دست‌یابی به بازارهای صادراتی تشکیل شده که امیدوار هستیم چراغ‌سبزی برای عبور از وضعیت کنونی باشد.

وی خاطرنشان کرد: با تشکیل این خوشه در استان، آموزش و ارتقای سطح اطلاعات و آگاهی زنبورداران و آشنایی آنها با روش کارهای به‌روز و مطالبه بازار شروع شده است.

علاوه بر این، این زنبوردار خراسان شمالی بیان کرد: در شرایط فعلی که تغییر اقلیم و تداوم کم‌بارشی‌ها همچنین افزایش هزینه تولید اتفاق افتاده، ضروری است که دولت اعطای تسهیلات سرمایه در گردش را برای زنبورداران موردتوجه قرار دهد که مطالبه جدی فعالان این صنعت است.

وی افزود: در شرایط کنونی زنبورداران از ردیف تسهیلات سرمایه در گردش محروم هستند.

محروم ماندن از بازار صادراتی

یکی دیگر زنبورداران خراسان شمالی نیز اظهار کرد: تغییر اقلیم باعث شده است که زمان کوچ به مناطق ییلاقی و قشلاقی برای زنبورستان‌ها تغییر پیدا کند.

عابد وحیدی گفت: این اتفاق، زنبورداران را مجبور کرده است که برای تغذیه زنبورستان‌ها علاوه بر مراتع و باغات به مزارع دست کاشت نیز وابسته شوند.

وحیدی بیان کرد: این تغییر وضعیت موجب شده است که گیاهان جدیدی در تغذیه زنبورستان‌ها جایگزین شوند و تغذیه زنبور از برخی از گیاهان دارویی از جمله آویشن به لحاظ تداوم خشکسالی مراتع محدودتر شود.

وی با تصریح بر این مطلب که تغذیه زنبورستان‌ها از چه نوع گیاهانی باشد، مسئله‌ای بسیار مهم است، گفت: باتوجه‌به تغییر شرایط آب‌وهوایی رخ‌داده و ضعیف‌شدن پوشش گیاهی مراتع، ضروری است که پهنه‌ای از مراتع برای تقویت و باروری قرق شوند تا حداقل صنعت زنبورداری نیز از این اقدام بهره ببرد.

علاوه بر این، این زنبوردار خراسان شمالی از فقدان بازار پایدار و بازار صادراتی برای تولیدات عسل در استان و سطح کشور به‌شدت گلایه و انتقاد کرد و افزود: قدرت خرید مردم در داخل کشور برای خرید تولیدات زنبورستان‌ها ضعیف است، درحالی‌که ایران تا به کنون برای فروش تولیدات زنبورستان‌های خود نتوانسته است بازارهای صادراتی را به دست آورد.

وی تأکید کرد: این صنعت به دست‌یابی به بازارهای پایدار برای فروش محصولات خود نیاز جدی دارد.

وحیدی ابراز امیدواری کرد: تشکیل خوشه زنبورداری استان تحقق این هدف را محقق کند که برای حفظ و توسعه این صنعت بسیار ضروری است.

پیش‌بینی رشد ۳۰ درصد تولیدات زنبورستان‌های استان

معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی عنوان کرد: مبتنی بر سرشماری مهرماه سال ۱۴۰۲ تعداد زنبورستان‌های استان یک هزار و ۹۵۵ زنبورستان و تعداد کلونی زنبورستان‌ها ۲۱۹ هزار و ۴۹۱ کلونی بوده‌اند.

مهدی شکاری گفت: در سال گذشته از این تعداد زنبورستان اشاره شده دو هزار و ۲۰۰ تن عسل، ۱۷۳ کیلوگرم ژل رویال، ۳۷ هزار و ۷۳ کیلوگرم گرده گل و سه هزار و ۹۵۵ کیلوگرم بره‌موم، تولید و به بازار داخلی عرضه شد.

معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی بیان کرد: پیش‌بینی می‌شود که در مجموع طی سال جاری حداقل دو هزار و ۹۰۰ تن عسل از زنبورستان‌های استان برداشت و تولید شود که تولید عسل امسال در مقایسه با میزان تولید سال گذشته در زنبورستان‌های استان ۳۰ درصد افزایش خواهد داشت. 

وی همچنین افزود: پیش‌بینی می‌شود که میزان تولید محصولاتی شامل ژل رویال، گرده گل، بره‌موم در سال جاری در مقایسه با میزان تولید سال گذشته ۳۰ درصد افزایش داشته باشد.

شکاری با یادآوری این مطلب که خراسان شمالی به لحاظ تعداد کلونی زنبورها در رتبه ۱۷ کشور و به لحاظ تعداد زنبورستان‌ها در رتبه ۱۹ کشوری قرار دارد، تصریح کرد: با تشکیل خوشه زنبورداری در استان درصدد هستیم که با آموزش زنبورداران استان با روش کارهای به‌روز زنبورداری همچنین توانمندسازی آنها در زمینه تولیدات کمی و کیفی محصولات زنبورستان‌ها به ارتقای چشمگیری دست یابیم تا بتوانیم بازارهای پایدار فروش و صادرات را به دست آوریم.

لزوم حفظ و تقویت گیاهان دارویی برای تولید ارگانیک صنعت زنبورداری

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی نیز در این باره اظهار کرد: خراسان شمالی تنوع زیادی از گونه‌های گیاهی در رویشگاه‌های مرتعی و جنگلی خود را دارا است که تا به کنون در این استان ۴۳۱ گونه گیاهی شناسایی شده‌اند.

مهدی باور گیاهانی از جمله آویشن، کاکوتی، کاپاریس، زرین گیاه و گون را از جمله این گیاهان دارویی در رویشگاه‌های مرتعی استان برشمرد و گفت: وجود این گیاهان دارویی در رویشگاه‌های ملی استان ظرفیت بسیار مهمی برای تغذیه و پرورش زنبورها در زنبورستان‌ها است که بتوان عسل‌های باکیفیت و البته با خواص دارویی تولید کرد.

باور تصریح کرد: باتوجه‌به اینکه گیاهان دارویی در رویشگاه‌های ملی مرتعی به‌صورت خودرو رشد و پرورش پیدا می‌کنند و از سم و کود برای رویش و پرورش آنها استفاده نمی‌شود، عسل تولیدی از این گیاهان نیز کاملاً طبیعی و ارگانیک خواهد بود.

درعین‌حال، وی از تهیه و تدوین سند زنجیره ارزش گیاهان دارویی استان که توسط مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اجرایی شده است نیز خبر داد و اظهار کرد: به‌زودی نگارش این سند به پایان می‌رسد و به استانداری ارائه می‌شود.

این عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی عنوان کرد: در این سند وضعیت رویشگاه‌های طبیعی گیاهان دارویی استان مطالعه شده است.

وی بیان کرد: عملیاتی‌کردن برنامه‌های این سند به همکاری منسجم دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط نیاز دارد تا وضعیت رویشگاه‌های گیاهان دارویی استان حفظ و تقویت شوند و بر رشد و تقویت اشتغال‌هایی از جمله زنبورداری بسیار مؤثر باشند.

درعین‌حال، باور تأکید کرد: به‌روزشدن طرح‌های مرتع‌داری نیز برای تحقق برنامه‌های تعریف شده در این سند بسیار مهم است.

زنبورستان‌ها هنوز متقاضی اجرای طرح مرتع‌داری نشده‌اند

رئیس اداره مرتع اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی اظهار کرد: مجموع مساحت زمین‌های ملی استان حدود دو میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار است که دو میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار آن ممیزی شده است.

ابراهیم محمودی گفت: تا به کنون از سطح دو میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار زمین ملی ممیزی شده در استان برای ۳۰ درصد از این پهنه طرح‌های مرتع‌داری تهیه شده است.

رئیس اداره مرتع اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی خاطرنشان کرد: طرح‌های مرتع‌داری نیز توسط بهره‌برداران ذی‌نفع تهیه می‌شوند که در استان این بهره‌برداران از ساکنان جوامع محلی پیرامون این زمین‌های ملی ممیزی شده، هستند.

وی افزود: بیشتر طرح‌های مرتع‌داری تهیه شده در استان در زمینه چرای دام بوده است.

محمودی در ادامه بیان کرد: این اداره کل از چند سال گذشته تا به کنون رویکرد بهره‌برداری چندمنظوره از مراتع ملی ممیزی شده در قالب تهیه طرح‌های مرتع‌داری را در میان بهره‌برداران جوامع محلی استان ترویج کرده است که شاهد بوده‌ایم به‌مرور برخی از بهره‌برداران به انجام کشت گیاهان دارویی باریجه در مراتع احاله مدیریت شده به آنها اقدام کرده‌اند.

وی درباره امکان بهره‌برداری از زمین‌های ملی ممیزی شده توسط اشخاص حقیقی و حقوقی (به جز بهره‌برداران محلی) نیز عنوان کرد: مبتنی بر قانون اولویت اول در احاله مدیریت زمین‌های ملی ممیزی شده بابت اجرای طرح‌های مرتع‌داری با جوامع محلی است.

رئیس اداره مرتع اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی افزود: اشخاص حقیقی و حقوقی برای بهره‌برداری از زمین‌های ملی ممیزی شده باید با جوامع محلی بهره‌بردار که دارای حقوق عرفی هستند، وارد تعامل و مشارکت شوند.

وی گفت: اشخاص حقیقی و حقوقی نمی‌توانند به‌عنوان ذی‌نفع مستقل عمل کنند.

محمودی اعلام کرد: تا به کنون هیچ متقاضی از فعالان صنعت زنبورداری استان به‌منظور ارائه تقاضا برای اجرای طرح مرتع‌داری در قالب بهره‌برداری از گیاهان دارویی بابت تغذیه زنبورستان را نداشته‌ایم.

وی یادآور شد: البته برخی از بهره‌برداران عرفی استان به‌صورت سنتی در مراتع ملی احاله شده به انجام زنبورداری اقدام کرده‌اند.

پیش به‌سوی بازارهای پایدار

مسئول و عامل توسعه خوشه زنبورداری خراسان شمالی نیز در این باره اظهار کرد: از فروردین‌ماه سال ۱۴۰۲ طرح خوشه زنبورداری استان با حمایت شرکت شهرک‌ها و نواحی صنعتی استان تشکیل و به طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد که فعالیت این خوشه سه‌ساله است.

مصطفی جهانی یادآور شد: مدل خوشه‌سازی برای هر صنعت، مدلی جهانی است که مبتنی بر راهبردهایی که در مطالعات و ارزیابی وضعیت در هر کسب‌وکار و یا صنعتی تعریف می‌شود، هدف اصلی ارتقای بهره‌وری و دست‌یابی به بازارهای پایدار است.

جهانی در ادامه با بیان اینکه در این خوشه، چالش‌های صنعت زنبورداری استان مطالعه شده‌اند، گفت: آموزش بهره‌برداران، به‌روز کردن دانش زنبورداری آنان، ارتقای سطح بهره‌وری در تولید عسل، ژل رویال، گرده گل، زهر زنبور همچنین برندسازی و دست‌یابی به بازارهای پایدار داخلی و خارجی از برنامه‌های راهبردی این خوشه تشکیل شده در استان هستند.

وی با یادآوری این مطلب که در حال حاضر میانگین تولید سالانه عسل در استان ۱۰ کیلوگرم در هر کندو، در سطح کشور ۱۱ کیلوگرم و در سطح بین‌المللی ۱۷ کیلوگرم است، عنوان کرد: در شرایطی که هزینه تولید بالا است، هرچه میزان تولید کمتر باشد و درآمدزایی را به‌شدت کاهش خواهد داد که این روند باعث می‌شود عده‌ای از این چرخه تولیدی خارج شوند.

مسئول و عامل توسعه خوشه زنبورداری خراسان شمالی با تأکید بر این نکته که میزان عسل تولیدی استان باید افزایش پیدا کند، اعلام کرد: در این راستا، این خوشه در گام نخست آموزش بهره‌برداران و ارتقای دانش آنان در دستور کار قرار داده است که در سال گذشته از مجموع دو هزار زنبوردار فعال استان، تعداد ۴۵۰ زنبوردار پیشرو در دوره‌های آموزشی برگزار شده، شرکت کردند.

وی افزود: در زمستان امسال نیز دوره‌های جدید آموزشی برای زنبورداران استان برگزار خواهیم کرد.

جهانی خاطرنشان کرد: البته برای آشنایی با بازارهای هدف و دست‌یابی به بازارهای پایدار از حضور کارشناسان اتاق بازرگانی استان نیز بهره گرفته‌ایم که مشارکت کرده‌اند.

افزون بر این، وی بیان کرد: در گام دیگر به‌منظور تقویت توان مالی زنبورداران استان، تأمین و پرداخت تسهیلات سرمایه در گردش با کارمزد چهار درصد به این فعالان پیگیری شد که خوشبختانه در سال گذشته ۲۰ میلیارد تومان تسهیلات به ۱۶۷ زنبوردار استان پرداخت شد تا شکر و تجهیزات خریداری کنند.

علاوه بر این، مسئول و عامل توسعه خوشه زنبورداری خراسان شمالی بیان کرد: این خوشه در راستای تحقق هدف کیفی‌سازی در تولید عسل، با اداره کل منابع طبیعی استان تفاهم‌نامه‌های منعقد کرد تا این اداره کل نهال‌های بادامک و زرشک را تولید و در اراضی ملی جانمایی شده در استان بکارد که موجب تقویت پوشش زمین‌های ملی استان و بهره‌برداری و تغذیه زنبورستان‌های استان شود.

وی گفت: در این زمینه در سال گذشته سه هزار اصله نهال بادامک در زمین‌های ملی جانمایی شده استان کاشته شدند.

جهانی افزود: امسال نیز دو هزار و ۵۰۰ اصله نهال بادامک، زرشک و سنجد تولید و کاشته خواهند شد.

افزون بر این، وی یادآور شد: از دیگر برنامه‌های این خوشه آن است که به‌صورت الگویی در سطوحی از مزارع کشاورزی استان گیاه دارویی اسطوخدوس به‌منظور تغذیه زنبورستان‌ها کاشته شوند.

مسئول و عامل توسعه خوشه زنبورداری خراسان شمالی همچنین بیان کرد: درصدد هستیم که برخی از زنبورداران را به نمایشگاه‌های صنعت غذایی ملی و بین‌المللی اعزام کنیم تا با بازار و تکنیک‌های تولید آشنا شوند.

جهانی تصریح کرد: اعتقاد دارم که با تبعیت از برنامه‌های راهبردی تدوین شده در مطالعه تهیه شده این خوشه و پای‌کار بودن زنبورداران استان، تحولی چشمگیر در این صنعت رخ خواهد داد که به افق برندسازی با نام جغرافیایی خراسان شمالی و دست‌یابی به بازارهای پایدار و صادراتی خواهیم رسید.

تهیه و تنظیم گزارش: سمانه قهرمانی