گره‌ مشکلات بر تاروپود بازار فرش دستباف خراسان‌شمالی

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «عصر اترک»، مبتنی بر آمار به‌روز شده سازمان صمت خراسان شمالی تعداد بافندگان فرش دست‌باف در خراسان شمالی حدود ۲۶ هزار نفر است که ۱۸ هزار نفر از آنان دارای کارت بافندگی هستند.

این تعداد بافنده در استان ماهانه به طور میانگین پنج هزار مترمربع فرش تولید می‌کنند که سهم مهمی در این چرخه تولیدی هنر صنعت باستانی در سطح کشور را دارند.

هرچند که سرزمین ایران همواره در طول اعصار به وجود این تولیدکنندگان هنرمند خود برای گره‌زدن طرح و نقش‌ها بر تن تار و پودها و خلق فرش و گلیم‌های هنرمندانه و زیبا بالیده است، اما باخبر از اخبار دوران معاصر آگاه و مطلع هستیم که این هنرمندان خالق فرش‌های زیبا همواره از چرخه معیوب و سنتی تولیدات خود ناراضی بوده‌اند؛ چون هیچگاه عایدی واقعی از دسترنج زحمات خود را نچشیده‌اند.

هرچند هنرمندانه بافتند، اما این دست بافته‌ها سرمایه‌ای شد برای خریداران دلال تا به قیمت بسیار کم از بافنده بخرند و به بهایی بسیار گزاف برای کاسبی خود بفروشند.

استادکاران می‌بافتند و می‌بافند تا هنر دست آنان زخمی از زندگی خانواده‌هایشان را التیام ببخشد، غافل از اینکه نسل‌های جدیدتر این ناجوانمردی را دیدند و روی‌گردان از نقش‌آفرینی در این چرخه هنرصنعت شدند همان‌طور که در حال حاضر آمارها گویای این واقعیت است.

طی سالیان گذشته بارها خانواده رسانه استان مسئله دغدغه‌های بافندگان فرش و گلیم‌های دست‌بافت در زمینه اصلاح ساختار چرخه تولید تا مصرف این صنعت و حذف واسطه‌ها از این بازار و اتصال مستقیم تولید به حلقه بازارهای صادراتی مبتنی بر تشکیل شرکت‌های مجوزدار و تحت نظارت را انتشار دادند؛ اما به علت اینکه مسئولان اجرایی وقت، به‌موقع راهکارهای مؤثر و کارآمد را تدبیر نکردند، موجب شد تا ایران بازارهای صادراتی خود به رقبای آسیایی خود ببازد البته تشدید تحریم‌ها نیز مزید بر این علت شد و وضعیت را وخیم‌تر کرد.

هرچند که چنین تجربه‌ای پشت سر گذاشته شد؛ اما در دولت سیزدهم قانونی مصوب شد مبنی بر اینکه پرداخت تسهیلات به این چرخه تولیدی و بیمه‌شدن بافندگان در این چرخه به تشکیل شرکت‌های حقوقی و ثبت اطلاعات در سامانه جامع رسانه منوط می‌شود.

هرچند این تصمیم دیر گرفته شد، اما تصویب آن آینده‌ای روشن برای نظامند شدن چرخه تولید و فروش این هنر صنعت را رقم زده است که امیدوار هستیم در دولت چهاردهم بار تحریم‌ها از تن اقتصاد کشور کمتر شود تا دوباره این تولیدات بازار صادراتی ازدست‌رفته خود را بازیابند.

صنعت فرش و گلیم دست‌باف نیازمند اجرای برنامه‌های تشویقی 

مدیر شرکت تولیدی فرش و گلیم دست‌بافت در خراسان شمالی در این باره اظهار کرد: در این شرکت تولیدی با بهره‌گیری از نقش و نگارهای گلیم‌های دست‌باف کردی در خراسان شمالی، طرح جدیدی را خلق کرده‌ام که ۸۵ نفر بافنده ساکن در این استان به سفارش بنده این طرح جدید را در تولید گلیم دست‌باف می‌بافند.

طیبه بازرگان گفت: علاوه بر این، تولید گلیم دست‌باف با طرح جدید، این طرح را در تولید هفت محصول دیگر از جمله کوسن، کیف، صندلی نیز بهره‌گیری می‌کنم که توسط بافندگان این شرکت تولید می‌شوند.

بازرگان خاطرنشان کرد: درصدد هستم که در محل شهرک صنعتی یک فضای کارگاهی برای این شرکت تملک و ایجاد کنم تا ادامه تولیدات این شرکت هدفمندتر شود.

وی تصریح کرد: البته خواستار هستم که ادارات کل میراث‌فرهنگی و ثبت‌اسناد و املاک خراسان شمالی نیز این شرکت را حمایت کنند تا این طرح و نقش خلق شده برای تولیدات این شرکت به ثبت ملی و جغرافیایی برسد.

این مدیر شرکت تولیدی فرش و گلیم دست‌باف در خراسان شمالی با ابراز تأسف از اینکه طی چهار سال گذشته با وجود پیگیری‌های انجام شده برای ثبت طرح و نقش خلق شده و بهره گرفته شده در تولید محصولات این شرکت به علت اعمال سخت‌گیری‌ها هنوز این مهم به نتیجه نرسیده است، تأکید کرد: خلاقیت و نوآوری است که بر حفظ اشتغال و بر حفظ و توسعه بازار تولیدات اثرگذار و زنجیره تولید را پایدار می‌کند.

وی افزود: امیدوار هستیم که مسئولان اجرایی ذی‌ربط این مهم را ملاک نظر قرار دهند.

علاوه بر این، بازرگان یادآور شد: حفظ بافندگان نیز نیازمند اعمال مشوق‌هایی از جمله موضوع بیمه این فعالان است.

وی بیان کرد: طی سال‌های اخیر هیچ سهمیه جدیدی برای مشمولیت بافندگان فرش و گلیم در بیمه تأمین اجتماعی ابلاغ نشده است، درحالی‌که بافندگان جامانده به جد خواستار اعلام دوباره سهمیه بیمه تأمین اجتماعی برای جاماندگان هستند.

امهال تسهیلات بانکی، مطالبه تولیدکنندگان فرش 

مدیر شرکت دست‌باف‌های گلیم و فرش در خراسان شمالی نیز اظهار کرد: در ابتدای آغاز به کار، این شرکت با توانمندی ۷۰۰ نفر بافنده هنرمند به‌صورت متمرکز در کارگاه و حتی بافنده خانگی تولید گلیم و فرش را کلید زد و وارد فعالیت شد.

مهدی راشدی افزود: این در حالی است که در حال حاضر بافندگان همکار با این شرکت به حدود ۲۰۰ نفر رسیده‌اند.

راشدی تصریح کرد: حفظ و پایداری هر اشتغالی به فاکتورهای مختلفی بستگی دارد از جمله تأمین تسهیلات سرمایه در گردش برای حفظ خط تولید.

وی عنوان کرد: قانون‌گذار برای حفظ چرخه تولید قوانین حمایتی را مصوب کرده است از جمله پرداخت تسهیلات بانکی و امهال تسهیلات بانکی پرداخت شده به تولیدکننده، اما در این فرایند بانک‌ها سلیقه‌ای عمل می‌کنند.

این مدیر شرکت دست‌باف‌های گلیم و فرش در خراسان شمالی گفت: در این اقتصاد تحت تحریم که عمده بازارهای بین‌المللی را برای صنعت فرش ایران ازدست‌داده‌ایم، بنده حمایت‌های شفابخش به‌ویژه از سوی کارگروه رفع موانع تولید را ندیدم.

وی افزود: از این کارگروه درخواست داشتم که برای ادامه فعالیت چرخ تولید کارگاهم مشمول امهال بانکی شوم؛ اما هیچ ترتیب اثری داده نشد و زیان دیدیم.

راشدی تأکید کرد: ریشه اصلی مشکلات چرخه تولید کشور اعمال تحریم‌ها و ازدست‌دادن بازارهای صادراتی است.

باخت بازار صادراتی به رقبای آسیایی

یکی دیگر از مدیران شرکت‌های تولیدی فرش در خراسان شمالی در این باره عنوان کرد: باتوجه‌به اینکه فرش یک هنر صنعت است؛ اما شاهد هستیم که ساختار اجتماعی فعلی کشور همانند گذشته به این تولید هنر صنعتی بها نمی‌دهد و این تولید ارزشمند مهجور مانده است.

مهدی خوانساری با بیان اینکه بنده یک سرمایه‌گذار در این چرخه تولید هستم، بیان کرد: ریشه این مهجوری‌ات را در این موضوع می‌دانم که در این سرزمین به بافندگان فرش به چشم هنرمند نگریسته نشد.

خوانساری گفت: در حال حاضر تمایل بافندگان به تولید فرش‌های دست‌باف کم‌رنگ شده است و فرش‌های تولیدی نیز همانند گذشته باکیفیت بافته نمی‌شوند.

وی خاطرنشان کرد: تولید فرش در خراسان شمالی روزبه‌روز کم‌رنگ‌تر می‌شود.

این مدیر شرکت تولیدی فرش در استان تصریح کرد: این وضعیت حاصل بی‌میلی نسل‌های سه دهه گذشته به فعالیت در این صنعت همچنین جایگزین‌شدن فرش ماشینی بجای فرش‌های دست‌باف در منازل به علت تفاوت قیمت است که موجب شده است بازار داخلی قوی ای نداشته باشیم.

وی همچنین یادآور شد: بخش مهمی از بازار صادراتی را نیز به عللی از جمله وجود تحریم، اعمال پیمان‌سپاری ارزی برای صادرات، نوسانات قیمت ارز و امکان‌پذیر نبودن گشایش‌های ال سی بانکی با کشورهای مورد مبادله ازدست‌داده‌ایم.

خوانساری بیان کرد: تصمیمات چندین سال گذشته مسئولان اجرایی درباره حفظ این چرخه تولید هیچ گروهی را از این صنعت بازکرده است.

وی اذعان کرد: در این شرایط بازار صادراتی را به رقبای افغانستان، پاکستان و مصر و... باختیم.

این مدیر شرکت تولیدی فرش در استان خاطرنشان کرد: در بازار صادراتی امروز برای مشتریان خارجی که نسل‌های جدید هستند فرقی نمی‌کند که فرش دست‌بافی که می‌خرند تولید ایران باشد و یا تولید دیگر کشورها.

بازرگانان کشور به استان دعوت شوند

رئیس اتحادیه فرش شهرستان بجنورد نیز بیان کرد: تأمین مواد اولیه از جمله تهیه نخ برای این چرخه تولیدی به‌ویژه بافندگان در منازل به دغدغه‌ای مهم تبدیل شده است.

ابوالقاسم محمدی همچنین به پرداخت تسهیلات مشاغل خانگی به بافندگان فرش در منزل در استان نیز اشاره و اظهار کرد: عمده تسهیلات پرداختی نه برای تولید بلکه برای رفع دیگر مشکلات این خانواده صرف شده‌اند.

محمدی تصریح کرد: این چرخه تولیدی نیاز دارد که تسهیلات لازم به شرکت‌های تولیدی فرش و گلیم دست‌باف پرداخت شود تا این چرخه سرپا بماند.

وی همچنین گفت: باید رویکرد تولید فرش نیز از مشاغل خانگی به کارگاه‌های شرکت‌های تولیدی فرش تغییر مسیر دهد و بافندگان خانگی به شرکت‌های تولیدی فرش متصل شوند تا تولیدات باکیفیت، هدفمند و منطبق باسلیقه بازار تولید شوند.

علاوه بر این، رئیس اتحادیه فرش شهرستان بجنورد بر لزوم ایجاد و راه‌اندازی یک نمایشگاه دائمی فرش دست‌باف در مرکز استان تأکید کرد و گفت: هرچه طی ۱۰ سال گذشته در این باره فریاد زدم؛ اما هیچ مسئول اجرایی گوش شنوایی نداشت.

محمدی خواستار شد: مسئولان اجرایی استان برای نجات این صنعت از مهجوری‌ات و رکود باید بازرگانان قوی ایران را به استان دعوت کنند تا علاوه بر آشنایی با تولیدات فرش و گلیم استان در زمینه صادرات این محصولات تولیدی در بازار کمک و همکاری کنند.

شرکت‌های تولید فرش دست‌باف خواستار دریافت تسهیلات

رئیس اتحادیه فرش و صنایع‌دستی خراسان شمالی نیز در این باره اظهار کرد: در استان، قالیچه، چله ابریشم، قالیچه تمام ابریشم، قالیچه ابریشم دو رو، سفره و گلیم کردی، گلیم پالاس کردی، فرش‌ها با طرح‌های نائین، اصفهان، قم، مشهد و تبریز بافته می‌شوند.

حسین ایزانلو گفت: متراژ تولید فرش و گلیم دست‌بافت در استان در سال جاری در مقایسه با سال ۱۴۰۲ تا ۲۰ درصد و در سال ۱۴۰۲ در مقایسه با سال ۱۴۰۱ تا ۱۵ درصد کاهش‌یافته است.

ایزانلو در ادامه با یادآوری این مطلب که سال‌ها طول کشید تا در استان میان بافندگان خانگی با شرکت‌های تولیدی فرش و گلیم دست‌باف به‌منظور تولید دست بافته‌های باکیفیت و هدفمند و صادراتی ارتباط مستقیم و اتصال برقرار کنیم، عنوان کرد: بااین‌وجود، شاهد هستیم که در حال حاضر به علت فقدان حمایت‌های تسهیلاتی از این شرکت‌ها، این فرصت به وجود آمده کم‌کم از دست می‌رود.

وی گفت: در حالی به بافندگان خانگی فرش تسهیلات پرداخت می‌شود که بخشی از آن نیز به انحراف می‌رود و صرف تولید نمی‌شود، اما شرکت‌های تولیدی فرش در استان برای حفظ و توسعه فعالیت خود به‌شدت به دریافت تسهیلات سرمایه در گردش نیازمند هستند.

علاوه بر این، رئیس اتحادیه فرش و صنایع‌دستی خراسان شمالی خواستار شد: بانک‌ها نیز در حمایت از این شرکت‌ها نرمش به خرج دهند و امهال تسهیلات بانکی را برای این شرکت‌ها اجرایی کنند.

وی همچنین با تأکید بر این نکته که اگر حمایت تسهیلاتی بانکی نباشد، وضعیت صادرات فرش کم‌رنگ‌تر خواهد شد، خاطرنشان کرد: از یاد نبردیم که باید در بازار صادراتی با رقبایی از جمله هند، چین، مصر و پاکستان بجنگیم.

ایزانلو یادآور شد: در حال حاضر فرش ترکمن و گلیم‌های کردی استان به کشورهای اروپایی همچنین قالیچه‌های ابریشمی تولیدی استان به کشورهای عربی صادر می‌شوند.

خریداران سنتی فرش‌های دست‌باف، ساختارمند می‌شوند

رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان شمالی نیز در این باره اظهار کرد: در سطح استان ۲۶ هزار بافنده شناسایی شده‌اند که این آمار به‌روز شده با آمار سال‌های گذشته تفاوتی نداشته است.

ولی‌الله تازیکی گفت: افزایش‌نیافتن جمعیت بافندگان فرش دست‌باف در استان متأثر از وجود مشکلاتی است که موجب شده است انگیزه‌ای برای ورود به این فعالیت وجود نداشته باشد.

تازیکی خاطرنشان کرد: از ۲۶ هزار بافنده شناسایی شده در استان، تعداد ۱۸ هزار نفر از آنان دارای کارت بافندگی هستند و مابقی کارت بافندگی دریافت نکرده‌اند.

وی درباره مشکلات پیشروی فعالان این صنعت در استان اظهار کرد: بهای مواد اولیه از جمله نخ بالا است و تهیه آنها نیز سخت شده است.

رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان شمالی در ادامه با اعلام اینکه مبتنی بر قانون مصوب و ابلاغی، پرداخت تسهیلات و بیمه‌کردن بافندگان فرش و گلیم دست‌بافت به تشکیل شرکت و ثبت اطلاعات در سامانه جامع تجارت مشروط شده است، عنوان کرد: تابه‌حال حاضر در استان ۱۲ شرکت حقوقی در زمینه تولید فرش دست‌باف در استان تشکیل و فعال شده‌اند که دارای پروانه بهره‌برداری هستند.

وی گفت: حدود ۵۰۰ نفر از بافندگان استان برای این شرکت‌های تولیدی فرش و گلیم دست‌باف بافندگی می‌کنند.

تازیکی بیان کرد: مابقی بافندگان استان فرش و گلیم دست‌باف تولیدی خود را به خریداران شبکه سنتی خریدوفروش فرش و گلیم دست‌بافت فعال استان می‌فروشند.

وی گفت: مبتنی بر قانون مصوب و ابلاغی یاد شده این سازمان انجام ترویج و آموزش بافندگان و خریداران این شبکه سنتی خریدوفروش فرش و گلیم دست‌بافت در استان را باهدف ترغیب آنان به تشکیل شرکت‌های حقوقی برگزار کرد.

رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان شمالی اعلام کرد: در دولت سیزدهم، در استان از سوی فعالان این بخش تولیدی حدود ۶۰۰ تقاضای اخذ مجوز پشتیبان به این سازمان ارسال شد که دارای کد فعالیتی شود و اطلاعات آنها در سامانه جامع رسانه ثبت شود و رویه کار آنها بر پایه سفارش‌دهی و سفارش پذیری در تولید انسجام داده شود و از مزایای قانون مصوب نیز بهره‌مند شوند.

وی تصریح کرد: یقیناً این رویکرد جدید بر تولیدات باکیفیت‌تر و صادراتی تأثیر بسیار خوبی خواهد داشت.

تازیکی درباره اعلام سهمیه جدید برای بیمه‌کردن بافندگان فاقد بیمه در استان نیز اظهار کرد: طی دو سال اخیر هیچ بخشنامه جدیدی در این زمینه ابلاغ نشده است.

وی گفت: بااین‌وجود، طی تعامل با سازمان تأمین اجتماعی استان موافقت شد که به هر علتی بیمه بافنده‌ای قطع شد، یک بافنده جدید جایگزین شود.

رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان شمالی درباره ایجاد و راه‌اندازی نمایشگاه دائمی فرش در استان نیز بیان کرد: این سازمان نمی‌تواند به‌تنهایی به این مطالبه پاسخ دهد؛ بلکه باید دیگر ادارات و سازمان‌های مرتبط از جمله اداره کل میراث‌فرهنگی، شهرداری، پارک علم و فناوری، جهاد کشاورزی و اتاق بازرگانی استان در این زمینه مشارکت کنند.

نتیجه‌گیری: رونق صنعت فرش به اقدام اجرایی مسئولان وزارتخانه‌های مرتبط شامل اقتصاد و دارایی، صمت، میراث‌فرهنگی، جهاد کشاورزی ارتباط جدی دارد که چگونه می‌خواهند دوباره انگیزه تولید را زنده و تولیدات هدفمند و بازارپسند را به مشتریان نسل جدید بین‌المللی عرضه کنند تاچشم دنیا به زیبایی طرح‌ها و رنگ‌های فرش‌ها و گلیم‌های ایرانی و خراسان شمالی مزین شوند.

تنظیم و تهیه گزارش: سمانه قهرمانی