محمد زهرایی یکی از مفاخر صاحب‌سبک حوزه چاپ و نشر کشور به شمار می‌رود، شخصی که متأسفانه در زادگاهش فاروج گمنام است.
به گزارش خبرنگار عصر اترک از فاروج، شهرستان فاروج دارالعلما از دیرباز در زمینه‌های مختلف علمی، ورزشی، ادبیات و حوزه‌های بسیار دیگری، پتانسیل و استعدادهای فراوانی داشته و دارد؛ اما هرچقدر در داشتن استعداد غنی است متأسفانه در پرورش و حمایت و بهره‌بری از استعدادهای خود کم‌کار و بی‌بهره است.
همین سال گذشته بود که گزارش و خبرهایی از ورزشکاران موفق فاروجی در همین خبرگزاری منتشر شد، ورزشکارانی که در سطح ملی مقام آوری کرده‌اند یا به تیم ملی بانوان رسیده‌اند و باوجوداینکه از اهالی شهرستان فاروج هستند؛ اما افتخار این موفقیت‌ها را استان‌های همجوار کسب می‌کنند.
این بار سراغ یکی از مفاخر عرصه نشر و چاپ کشور آمده‌ایم، محمد زهرایی متولد ۱۳۲۸ در فاروج که یکی از ناشران خلاق، حرفه‌ای و صاحب‌سبک ایران در نیم سده گذشته بوده است و با حساسیت و ظرافتی که در کار خود داشته، استانداردهای ظریفی در دنیای نشر از خود برجای گذاشته است.
زهرایی که به اعتقاد برخی از اهالی نشر و چاپ کتاب، استاندارد چاپ کتاب را در ایران بالا برد، سرانجام یکشنبه ۲۷ مرداد ۱۳۹۲ در پی سکته قلبی، درحالی‌که پشت میز کار خود مشغول کار بر روی آخرین جلد کتاب بنام خواب آشفته نفت بود، درگذشت.
به‌پاس خدمات ارزشمند زهرایی در صنعت چاپ و نشر کشور در سال ۱۴۰۰ با تصویب شورای شهر تهران خیابان حمید واقع در منطقه یک تهران به خیابان محمد زهرایی تغییر نام یافت.
برشی کوتاه از فعالیت‌های زهرایی در عرصه نشر
زهرایی کار نشر را با انتشارات گوتنبرگ شروع کرد و سپس به انتشارات فرانکلین زیر نظر همایون صنعتی‌زاده پیوست و در سال‌های میانیِ دهه ۱۳۵۰ با همکاری ۲ ناشر دیگر، انتشارات نیل را بازگشایی کرد و توانست اقدامات خوبی در شکل‌دهی و پیشرفت این انتشارات انجام دهد. برخی از رمان‌های شاخص جهان از جمله دن‌کیشوت با ترجمه محمد قاضی حاصل همکاری وی با این افراد در انتشارات نیل بود.
او سپس در اواسط دهه ۶۰ به انتشار آلبوم‌های موسیقی روی آورد که آلبوم بیداد با صدای محمدرضا شجریان و آهنگ‌سازی پرویز مشکاتیان و برخی دیگر از آثار شاخص این دهه حاصل ذوق‌ورزی‌های وی بود و در اواخر این دهه انتشارات کارنامه را راه‌اندازی کرد که حاصل آن از کتاب‌های مهمی در تاریخ نشر به شمار می‌رود.
حافظ به سعی سایه تألیف هوشنگ ابتهاج، کتاب مستطاب آشپزی تألیف نجف دریابندری و فهیمه راستگار، خواب آشفته نفت، شرح فصوص‌الحکم، تألیف دکتر محمدعلی موحد، از جمله شاخص‌ترین آثار او به شمار می‌رود.
او بنیان‌گذار مراکز پخش کتاب گلپخش و بانک کتاب در سال‌های میانیِ دهه ۱۳۶۰ بود که پدر معنوی و الگوی پخش‌های مدرن کنونی ایران است.
بعدها به اصرار و حضور مؤثر او، مؤسسه پکا (پخش و توسعه کتاب ایرانی) که پایه و الگوی مولتی استورهای کنونی ایران است، در اوایل دهه ۱۳۷۰ و با حضور تعداد بسیاری از ناشران شکل گرفت. گرچه پکا در نهایت ادامه نیافت، ولی ایده آن در نشرهای خانوادگی ایران تأثیری بسزا و مؤثر گذاشت.
محمد زهرایی همچنین مدیریت کتاب‌فروشی شهر کتاب، شعبه نیاوران، را برعهده داشت که یکی از محبوب‌ترین و مؤثرترین کتاب‌فروشی‌های تهران و ایران برای کتاب‌دوستان است.
زهرایی را شاید بتوان تنها ناشری به شمار آورد که کتاب‌های انتشاراتی خود را تماماً خود می‌خواند و در ویرایش و پاکیزه‌سازی آن نقشی جدی و تعیین‌کننده داشت، رایزنی و گفت‌وگو با نویسندگان و مترجمان آثاری که خود انتشار می‌داد، جزو ضروریات کاری او بود.
.jpg)
نظر برخی از فعالان حوزه کتاب در مورد زهرایی
محمدتقی عرفان پور، رئیس هیئت‌مدیرة نشر کارنامه گفت: محمد زهرایی، نواندیش و تحول‌گرا و کمال‌گرا بود. کپی‌بردار نبود؛ بلکه الگوساز بود. وی هر کاری که شروع می‌کرد بلافاصله مورد تقلید قرار می‌گرفت؛ حسنش این بود که توقع اهل کتاب را از کتاب و کتاب‌فروشی بالا برد. امروز رونق شهر کتاب‌ها مدیون همت و دقت محمد زهرایی است. نام و یادش برای همیشه زنده است.
محمود آموزگار، رئیس اتحادیۀ ناشران و کتاب‌فروشان نیز اظهار داشت: وقتی در دورۀ دوم زندگی‌اش که در واقع هم‌وغم خود را مصروف این می‌کند که به کار نشر بپردازد، ما شاهد جنبه‌های مختلفی از ابداع و نوآوری در کارهای او هستیم. وی درعین‌حال که بسیار سنت‌گرا و عاشق سنت‌ها بود و دکوراسیون دفتر کار و ساختمان زندگی همه به‌نوعی دلبستگی او را حفظ سنت‌ها نشان می‌داد، اما آغوش بازی بر روی پدیده‌ها و روش‌های نو و تجربیاتی که ملل دیگر در دنیا در بخش نشر استفاده می‌کردند، داشت.
وی افزود: همکاران ما غفلت بسیار عمیقی نسبت به حضور در بازار جهانی داشتند؛ اینکه بتوانیم کتاب ایرانی را به بازار خارج عرضه کنیم. کسی که پایمردی کرد و از مدت‌ها قبل بدان اندیشیده بود، زنده‌یاد زهرایی بود. حتی به یاد دارم که قرار شد برای هزینۀ غرفه هر ناشر پولی بدهد، ولی ایشان بدون اینکه کتابی در آن نمایشگاه برای ارائه داشته باشد سعی داشت سهم خود را بپردازد.
آموزگار در پایان سخنانش از ایدۀ شهر کتاب توسط زهرایی چنین گفت: ایدۀ شهر کتاب کار سختی بود و به یاد دارم شب عید، زهرایی ماهی در شهر کتاب برای فروش گذاشت و به‌این‌ترتیب مردم را جذب کرد. دراین‌بین فکر می‌کنم نقش شهر کتاب کامرانیه بسیار ممتاز است.
نیکنام حسینی‌پور، مدیرعامل مؤسسه خانه کتاب دراین‌خصوص می‌گوید: صنعت نشر کتاب در ایران پیشینه‌ای بیش از ۲۰۰ سال دارد. بزرگان زیادی در این صنعت ظهور کردند و موجب فخر و رونق این مهم شدند. محمد زهرایی یکی از همان بزرگ ناشران خلّاق و صاحب‌سبک ایران‌زمین بود. وی کار نشر و کتاب را از جزئی‌ترین امور چاپ و نشر شروع کرد. وی انسانی پیگیر، کوشا و خستگی‌ناپذیر بود و با وسواس و باریک‌بینی مثال‌زدنی‌اش، استانداردهای ظریفی در دنیای نشر از خود به‌جای گذاشت.
حسن کیاییان مدیر نشر چشمه و رئیس سابق اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان در خصوص برخی ویژگی‌های برجسته زهرایی می‌گوید: زهرایی صفت‌های زیادی داشت اول ارتقای سطح کتاب‌فروشی و دوم ارتقای فیزیک کتاب تا جایگاه یک اثر هنری. زهرایی با وسواسش در افزایش سطح توقع اهل‌قلم تأثیر مثبتی داشت که این می‌تواند یادگار بزرگی از سوی او باشد. فرهنگیان هرگز این دو یادگار که از او بجا مانده را فراموش نخواهند کرد.
انتهای پیام/م.شادکام