آهنگ مهار روان‌آب‌ها کُندتر از تغییرات اقلیمی

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «عصر اترک»، استان خراسان شمالی در پهنه شمال شرق ایران، آبان‌ماهی بابرکت را پشت سر می‌گذراند، چهارم آبان‌ماه جاری بارانی بارید که مناطق کویری واقع در ضلع جنوبی استان بارندگی ۲۲ میلی‌متری را دریافت کردند.

هم اکنون، نیمه دوم آبان‌ماه را پشت سر می‌گذرانیم با بارش‌های پاییزی، هرچند که در اواخر تابستان امسال گزارش‌های هواشناسی از پاییز و زمستانی گرم و کم‌بارش خبر داده بودند.

اهالی خراسان شمالی که یک دهه اخیر، پیامدهای کم‌بارش‌های شدید در استان را به چشم دیده و عوارض آن را لمس کرده‌اند، قدم تک‌تک قطرات باران را مبارک می‌دانند هر چند که سیلابی شوند.

البته اگر علم را راهبر کرد، سیل را نیز می‌توان نعمت کرد، همان‌طور که تغییرات اقلیمی این رویکرد را سال‌ها قبل دیکته کرد.

اما حال باید به عملکرد خود نگاهی بیندازیم، در شرایطی که بیش از یک دهه است، خطه شمال شرق ایران دیگر همانند دهه‌های ۷۰، ۶۰، ۵۰ و ماقبل آن بارش‌های سنگین برفی را ندارد و بارش‌های برفی‌اش به حداقل رسیده و میزان بارش‌های بارانی سالانه‌اش از ۲۳۰ میلی‌متر به ۱۶۰ میلی‌متر کاهش‌یافته و با اُفت سطح آب‌های زیرزمینی در دشت‌هایش و هجوم آب‌شور به منابع آبی زیرزمینی شیرینش در مناطق جنوبی استان دست‌وپنجه نرم می‌کند، استان خراسان شمالی چه برنامه‌های راهبردی را در دستور کار قرار داده و آنها را عملیاتی کرده است و تا چه حدی توانسته است مهم‌ترین تقاضای اهالی این استان که بیشتر آنان بهره‌برداران بخش کشاورزی هستند، در زمینه مهار سیلاب‌ها و تقویت منابع آبی زیرزمینی برآورده کند.

همان‌طور که همه می‌دانیم و بارهاوبارها در رسانه‌های استانی و ملی منتشر شده است، برای برون‌رفت از چالش‌های بحران کم‌بارشی‌ها و خشکسالی‌ها باید مبتنی بر مطالعات فنی، کارشناسی و علمی عملیات سدسازی، آبخوان‌داری، آبخیزداری باهدف مهار سیلاب‌ها همچنین در ادامه مسیر برنامه مدیریت بهینه مصرف آب برای بخش کشاورزی مبتنی بر بهره‌گیری از سیستم آبیاری نوین و هوشمند را اجرایی کرد.

راه کاملاً مشخص و روشن است، اما باید عملکرد را ارزیابی کرد که کجای این مسیر هستیم که البته آمارهای صحیح، سیگنال‌ها را اعلام می‌کنند.

طی چند سال گذشته با مصاحبه‌های انجام شده با مدیران اجرایی شرکت آب منطقه‌ای، اداره کل منابع طبیعی، سازمان جهاد کشاورزی و با محققان مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی همچنین برخی از کارشناسان به این نتیجه رسیده‌ایم که آهنگ اجرای برنامه‌های مدیریت بهینه روان آب‌ها در خراسان شمالی از سرعت تند تغییرات اقلیمی و روند مستمر کم‌بارشی‌ها در استان کُندتر بوده است که سرعت کُند در عملیات اجرایی طرح‌های تدوین شده را در مصاحبه با مسئولان اجرایی ذی‌ربط استان در این مصاحبه مطالعه خواهید کرد.

اما نکته و موضوع جدی‌ای که استان خراسان شمالی از دولت خواستار است که به آن توجه لازم انجام شود، اختصاص اعتبارات لازم و به‌موقع است تا عقب‌ماندگی در اجرای طرح‌های مصوب برای مهار سیلاب‌ها و مدیریت بهینه روان آب‌ها در استان خراسان شمالی که گرفتار کم‌بارشی‌های شدیدی شده است، جبران شود.

و اگر امروز را درنیابیم ۱۰ سال آینده گرفتار چالش‌های بدتری شامل فرونشست زمین و ازدست‌دادن زمین‌های کشاورزی در استان خواهیم شد.  

کاهش ۴٫۷ میلی‌متری بارش‌های سالانه در خراسان شمالی

در این باره، کارشناس اداره کل هواشناسی خراسان شمالی اظهار کرد: از سال ۹۳ تا سال ۱۴۰۲، در استان خراسان شمالی سالانه به طور میانگین ۴٫۷ میلی‌متر کاهش میزان بارندگی داشته‌ایم.

آدینه بیگی گفت: در استان، طی این یک دهه، هرساله به طور میانگین میزان بارش‌های ۶ماهه نخست سال در حدود ۹ دهم میلی‌متر افزایش داشته، اما به طور میانگین میزان بارش‌های ۶ماهه دوم سال در حدود ۴٫۹ میلی‌متر کاهش داشته است.

وی در ادامه با اشاره به سال جاری، عنوان کرد: در استان، طی نیمه نخست امسال به طور میانگین ۱۶۰٫۱ میلی‌متر بارش باران داشتیم.

این کارشناس اداره کل هواشناسی خراسان شمالی همچنین اعلام کرد: پیش‌بینی می‌شود که به‌طورکلی، از نیمه دوم آبان‌ماه جاری تا نیمه اول آذرماه پیشرو در تمامی نقاط استان البته به جز مناطق کوچکی از جنوب شرق استان میزان بارندگی‌ها در حد نرمال (۲۱٫۲ میلی‌متر) باشد.

وی افزود: پیش‌بینی می‌شود که امسال از نیمه دوم آذرماه تا نیمه اول دی‌ماه نیز میزان بارندگی‌ها در تمامی نقاط استان، در حد نرمال (۱۹٫۴ میلی‌متر) باشد.

آدینه بیگی در ادامه یادآور شد: پیش‌بینی می‌شود که امسال از نیمه دوم دی‌ماه تا نیمه اول بهمن‌ماه نیز میزان بارندگی‌ها در تمامی نقاط استان، در حد نرمال (۲۵٫۹ میلی‌متر) باشد.

وی تصریح کرد: به‌طورکلی صحت تحقق پیش‌بینی بارش‌های فصلی تا ۶۰ درصد است.

درعین‌حال، این کارشناس اداره کل هواشناسی خراسان شمالی درباره وضعیت دمای هوای استان نیز اظهار کرد: از سال ۹۳ تا سال ۱۴۰۲ میانگین دمای سالانه استان تا هفت‌صدم سلسیوس افزایش داشته است.

آهنگ عملیات آبخوان‌داری و آبخیزداری تندتر شوند

رئیس دانشکده کشاورزی شیروان و عضو هیات علمی دانشگاه بجنورد نیز عنوان کرد: این واقعیت را بپذیریم که استان خراسان شمالی، استانی کشاورزی خیز است و کشاورزی نیز به آب وابسته است.

وحیدرضا جلالی بیان کرد: این واقعیت را بپذیریم که میزان بارش‌های سالانه استان از ۲۳۰ میلی‌متر به ۱۹۰ میلی‌متر رسیده است.

وی یادآور شد: حجم ذخایر آبی آبخوان‌ها و سفره‌های آبی زیرزمینی استان اُفت داشته و کیفیت این منابع آبی نیز رو به شورشدن است.

رئیس دانشکده کشاورزی شیروان تصریح کرد: درصورتی‌که این خطر و هشدار را جدی نگیریم، علاوه بر اینکه در آینده پیشرو در زمینه ذخیره‌سازی و تأمین منابع آبی زیرزمینی دچار چالش جدی می‌شویم همچنین گرفتار بحران فرونشست و ازدست‌دادن زمین‌های کشاورزی خواهیم شد.

وی تأکید کرد: باید منابع آبی شیرین زیرزمینی استان را تقویت کنیم تا جلوی هجوم آب‌های شور به آب‌های شیرین را بگیریم.

جلالی همچنین عنوان کرد: همان‌طور که اصلاح الگوی کشت، ایجاد بندسازها و خاک‌ریزها برای ذخیره‌سازی منابع آبی بسیار ضروری است، درعین‌حال، باید آهنگ اجرای عملیات آبخوان‌داری در شهرستان‌های جاجرم، گرمه، اسفراین، صفی‌آباد همچنین اجرای عملیات آبخیزداری در مناطق شمالی استان نیز سرعت داده شوند.

طرح پخش سیلاب نیازمند تأمین اعتبار

مدیر پایگاه پخش سیلاب شهرستان جاجرم بیان کرد: شهرستان جاجرم که در نوار جنوبی و کویری استان واقع است، دشت‌های آن به لحاظ بهره‌برداری از منابع آبی زیرزمینی جزو دشت‌های ممنوعه بحرانی است.

سعید صادقی با بیان اینکه، در این شهرستان سدی احداث نشده است، عنوان کرد: برای مدیریت بهینه از روان آب‌ها و سیلاب‌های ناشی از بارندگی‌های فصلی، طرح پخش سیلاب (سیل‌گیری با روش ایجاد خاکریز) در دوفاز در مساحت‌های ۲۴۵ هکتار و ۱۱۵ هکتار اجرایی شده‌اند.

وی گفت: با اجرای این طرح در شهرستان جاجرم، هر ساله به طور میانگین در حدود یک میلیون و ۶۰۰ هزار مترمکعب سیلاب در پشت خاکریزهای ایجاد شده، آبگیری می‌شود تا در خاک نفوذ کند و موجب تقویت منابع آبی زیرزمینی این منطقه شود.

مدیر پایگاه پخش سیلاب شهرستان جاجرم اعلام کرد: از سال ۷۶ تا شهریورماه ۱۴۰۳ بیش از ۴۶ میلیون و ۸۹ هزار و ۹۵۲ مترمکعب سیلاب در خاک‌ریزهای ایجاد شده در ۳۶۰ هکتار اشاره شده، آبگیری شد.

وی افزود: در بارندگی ۲۲ میلی‌متری چهارم آبان‌ماه جاری نیز در این مساحت یاد شده ۶۵۹ هزار مترمکعب سیلاب جمع‌آوری شد تا در خاک نفوذ کند.

صادقی خاطرنشان کرد: هر سیلابی که در پشت خاک‌ریزها، آبگیری شود در خاک نفوذ می‌کند تا موجب تقویت سفره‌های آبی زیرزمینی شوند و البته سرریز سیلاب به رودخانه کال شور وارد می‌شود.

وی در ادامه اعلام کرد: در راستای اجرای این طرح پخش سیلاب اشاره شده، طرح توسعه‌ای آن به مساحت ۱۵۰ هکتار نیز مطالعه و تدوین شده است تا بر تقویت و تغذیه آبخوان این دشت کمک کند.

درعین‌حال، مدیر پایگاه پخش سیلاب شهرستان جاجرم در ادامه اعلام کرد: در حال حاضر خاک‌ریزهای ایجاد شده در این پهنه ۳۶۰ هکتاری نیازمند ترمیم و اصلاح هستند که بابت آن باید اعتبار مالی تأمین شود.

وی افزود: درخواست تأمین اعتبار میلیاردی آن را از وزارت جهاد کشاورزی و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان مطالبه کرده‌ایم که سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان قول مساعد بر اختصاص آن در سال مالی ۱۴۰۳ را اعلام کرده است.

افزون بر این، صادقی به منطقه‌ای به نام کلاته نخودی در شهرستان جاجرم نیز اشاره و اظهار کرد: در این منطقه بافت خاک درشت‌دانه است و رودخانه‌ای با روان آب زیادی دارد.

وی گفت: طرح ایجاد خاکریزهای پخش سیلاب در این منطقه برای مهار سیلاب و تقویت سفره آبی زیرزمینی آن را مطالعه و تدوین کرده‌ایم که بابت اجرای آن درخواست تأمین اعتبار مالی داشته‌ایم که هنوز به نتیجه نرسیده است.

مدیر پایگاه پخش سیلاب شهرستان جاجرم در ادامه با بیان اینکه مبتنی بر دوره‌های ترویجی برگزار شده برای کشاورزان این شهرستان، کشت گیاهان پر آب طلب هندوانه و خربزه بسیار کم شده است، عنوان کرد: بااین‌وجود همچنان شاهد هستیم که در این شهرستان چاه‌های کم‌عمق بدون مجوز حفر می‌شوند.

وی افزود: گرایش به حفر چاه‌های کم‌عمق برای ادامه کشاورزی به علت اُفت سطح منابع آبی زیرزمینی در این شهرستان به‌ویژه اُفت سطح آبی قنات‌های آن است.

ادامه طرح‌های آبخیزداری نیازمند تزریق اعتبارات به‌موقع

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی نیز اظهار کرد: فعالیت‌های آبخیزداری در دو زمینه شامل کنترل و مهار سیلاب در سرشاخه‌ها و مناطق کوهستانی که جریان سیلابی آغاز می‌شوند همچنین در قالب اجرای طرح‌های آبخوان‌داری (سیستم پخش سیلاب) اجرایی می‌شوند.

حسین فردی، در ادامه با اشاره به اینکه فعالیت‌های آبخیزداری بیشتر بر روی حفاظت خاک متمرکز است و مبتنی بر همین رویکرد عمده فعالیت‌های آبخیزداری در سرشاخه‌های شروع جریان‌های سیلابی آغاز می‌شود، عنوان کرد: فعالیت‌های آبخیزداری این اداره کل که در سه حوزه آبخیزی اجرایی شدند مورد ارزیابی قرار گرفتند.

وی گفت: نتیجه اجرای عملیات آبخیزداری با روش ایجاد سازه‌های خاکی در حوزه سیل گلستان واقع در منطقه شهرستان گرمه به تحقق مهار و کنترل سیلاب تا حدود ۶۰ درصد منجر شد.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی همچنین افزود: این رویکرد در مناطق راز و جرگلان و شمال شهرستان شیروان که دارای شیب زیاد زمین هستند تا حدود ۳۵ درصد محقق شد.

وی خاطرنشان کرد: این نتایج محقق شده در زمینه مهار سیلاب در سه حوزه آبخیز اشاره شده، در حد میانگین نتایج محقق شده در سطح کشور است.

فردی در ادامه عنوان کرد: تا پایان سال مالی ۱۴۰۲ در سطح استان یک میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار زمین‌های ملی استان برای اجرای عملیات آبخیزداری شناسایی شدند.

وی گفت: تا پایان سال مالی ۱۴۰۲ مطالعات یک میلیون و ۱۰۰ هزار هکتار از این اراضی ملی شناسایی شده، انجام شد و در حدود ۵۰۰ هزار هکتار از این سطح تحت اجرای عملیات آبخیزداری قرار گرفتند.

این مسئول در ادامه با یادآوری این مطلب که اجرای عملیات آبخیزداری در هر هکتار موجب ورود و نفوذ ۵۰۰ مترمکعب روان آب به زمین و تغذیه آبخوان می‌شود، اعلام کرد: مبتنی بر ارزیابی انجام شده از اجرای عملیات آبخیزداری اجرایی شده در سطح استان، تا به کنون توانسته‌ایم تا حدود ۳۰۰ میلیون مترمکعب بارش را به منابع آبی زیرزمینی استان نفوذ دهیم و این سفره‌ها را تغذیه کنیم.

وی تصریح کرد: این عملیات آبخیزداری بر رویکرد تعادل بخشی منابع آبی دشت‌های استان بسیار کمک می‌کند.

درعین‌حال، معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی خاطرنشان کرد: هنوز ۶۳۰ هزار هکتار از اراضی ملی شناسایی شده دارای مطالعات آبخیزداری، تحت اجرای طرح‌های آبخیزداری قرار نگرفته‌اند که اجرای عملیات آبخیزداری در این سطح نیازمند تأمین دو هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان اعتبار است.

افزون بر این، وی اعلام کرد: در سال مالی ۱۴۰۳، در حوزه آبخیزداری، اجرای ۲۲ طرح ملی، اجرای ۱۱ طرح استانی و ۹ طرح مطالعاتی آبخیزداری همچنین اجرای ۱۰ طرح آبخیزداری از محل اعتبارات محرومیت‌زدایی در دستور کار این اداره کل قرار گرفته‌اند.

فردی افزود: بابت اجرای آنها تأمین ۴۴ میلیارد تومان اعتبار ملی، ۳۲ میلیارد تومان اعتبار از محل اعتبارات محرومیت‌زدایی و ۱۳ میلیارد تومان از محل اعتبارات استانی برآورد شده‌اند.

وی تصریح کرد: هرچند که این اعتبارات پاسخگوی این حجم از اجرای طرح‌های یاد شده نیست، بااین‌وجود، درصورتی‌که اعتبارات یاد شده، اختصاص داده شوند می‌توان در سال مالی جاری ۲۰ هزار هکتار از اراضی ملی هدف را تحت اجرای عملیات آبخیزداری قرارداد.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی در بخش دیگری از سخن خود درباره عملیات اجرایی آبخوان‌داری در قالب بهره‌گیری از سیستم پخش سیلاب نیز بیان کرد: طرح پخش سیلاب در مناطق مستعد شهرستان‌های جاجرم، گرمه و اسفراین اجرایی شده‌اند.

وی گفت: مهار سیلاب و نفوذ روان آب‌ها به زمین در این مناطق مستعد که طرح پخش سیلاب در آنها اجرایی شده‌اند تا ۶۰ محقق شده است.

فردی خاطرنشان کرد: هنوز می‌بایست طرح پخش سیلاب در یک منطقه مستعد دیگر در شهرستان جاجرم که شناسایی شده است، اجرایی شود که هنوز انجام نشده است.

تهیه و تنظیم گزارش: سمانه قهرمانی 

انتهای خبر/