کشاورزی هوشمند، راهکار افزایش بهره‌وری از آب

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی« عصر اترک»، استان خراسان شمالی در پهنه شمال شرق ایران، آبان‌ماهی بابرکت را پشت سر می‌گذراند، چهارم آبان‌ماه جاری بارانی بارید که مناطق کویری واقع در ضلع جنوبی استان بارندگی ۲۲ میلی‌متری را دریافت کردند.

اهالی خراسان شمالی که یک دهه اخیر، پیامدهای کم‌بارش‌های شدید در استان را به چشم دیده و عوارض آن را لمس کرده‌اند، قدم تک‌تک قطرات باران را مبارک می‌دانند هر چند که سیلابی شوند. البته اگر علم را راهبر کرد، سیل را نیز می‌توان نعمت کرد، همان‌طور که تغییرات اقلیمی این رویکرد را سال‌ها قبل دیکته کرد.

اما حال باید به عملکرد خود نگاهی بیندازیم، در شرایطی که بیش از یک دهه است، خطه شمال شرق ایران دیگر همانند دهه‌های ۷۰، ۶۰، ۵۰ و ماقبل آن بارش‌های سنگین برفی را ندارد و بارش‌های برفی‌اش به حداقل رسیده و میزان بارش‌های بارانی سالانه‌اش از ۲۳۰ میلی‌متر به ۱۶۰ میلی‌متر کاهش‌یافته و با اُفت سطح آب‌های زیرزمینی در دشت‌هایش و هجوم آب‌شور به منابع آبی زیرزمینی شیرینش در مناطق جنوبی استان دست‌وپنجه نرم می‌کند، استان خراسان شمالی چه برنامه‌های راهبردی را در دستور کار قرار داده و آنها را عملیاتی کرده است و تا چه حدی توانسته است مهم‌ترین تقاضای اهالی این استان که بیشتر آنان بهره‌برداران بخش کشاورزی هستند، در زمینه مهار سیلاب‌ها و تقویت منابع آبی زیرزمینی برآورده کند.

هر سیلابی را نمی‌توان مهار کرد

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی نیز عنوان کرد: شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی به طور مستقل، ایستگاه‌های باران‌سنجی در برخی از مناطق استان مستقر کرده است که اطلاعات بسیار دقیقی را گزارش می‌دهند.

سید عقیل مرتضوی گفت: مبتنی بر اطلاعات ایستگاه‌های باران‌سنجی این شرکت، از ابتدای مهر ۱۴۰۳ تا پایان هفته دوم آبان‌ماه جاری در سطح استان در حدود ۳۲ میلی‌متر باران باریده است.

وی افزود: در سال گذشته طی مهرماه تا پایان هفته دوم آبان‌ماه، در سطح استان در حدود ۲۸ میلی‌متر بارش داشته‌ایم.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی خاطرنشان کرد: میزان بارندگی رخ‌داده در سطح استان طی شش هفته نخست فصل پاییز امسال در مقایسه با مدت مشابه آن در سال گذشته ۱۳ درصد افزایش را نشان می‌دهد.

وی افزود: در دوره بلندمدت ۳۰ساله در این مدت مشابه میزان بارش در سطح استان ۲۱ میلی‌متر بوده که میزان بارندگی شش هفته نخست فصل پاییز امسال در مقایسه با دوره بلندمدت ۳۰ساله تا ۵۰ درصد افزایش داشته است که باید شکرگزار بود.

مرتضوی تصریح کرد: هرچند که اطلاعات ایستگاه‌های باران‌سنجی بیانگر افزایش میزان بارش ابتدای فصل پاییز جاری در مقایسه با دوره بلندمدت ۳۰ساله در استان است، بااین‌وجود، این بارش‌ها نمی‌تواند کم‌بارشی‌های مستمر چند سال گذشته را جبران کند.

وی اذعان کرد: در حال حاضر وضعیت منابع آبی در استان به علت کم‌بارشی‌های مستمر در چند سال گذشته خوب نیست.

این مسئول همچنین گفت: هرچند که میزان بارندگی‌های استان طی شش هفته نخست فصل پاییز جاری در مقایسه با مدت مشابه آن در سال گذشته ۱۳ درصد افزایش داشته است، بااین‌وجود، ورودی روان آب‌های حاصل از بارندگی‌های شش هفته نخست پاییز جاری در مقایسه با مدت مشابه آن در سال گذشته به درون مخزن هشت سد در مدار بهره‌برداری استان خیلی قابل‌توجه نبوده است.

وی افزود: طی شش هفته نخست فصل پاییز سال گذشته هشت میلیون مترمکعب روان آب و طی شش هفته نخست فصل پاییز جاری نیز ۹ میلیون مترمکعب روان آب به درون هشت سد استان وارد شدند.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی بیان کرد: در نیمه آبان‌ماه سال گذشته ۳۲ میلیون مترمکعب روان آب در مخزن سدهای استان بود که در نیمه آبان‌ماه جاری میزان روان آب موجود در مخزن سدهای استان ۵۰ میلیون مترمکعب است.

وی عنوان کرد: به‌طورکلی، در حال حاضر به طور میانگین ۲۳ درصد از کل حجم هشت سد در مدار بهره‌برداری استان آب ذخیره شده، دارد و ۸۷ درصد از حجم مخزن این هشت سد استان خالی است.

مرتضوی افزود: بیشترین آب ذخیره شده در مخزن سد در سد چندیر شهرستان راز و جرگلان است که ۷۶ درصد از حجم مخزن آن دارای آب است.

وی یادآور شد: کمترین آب ذخیره در مخزن سد در سد بارزوی شیروان است که فقط چهار درصد از مخزن این سد به میزان سه میلیون و ۸۰۰ هزار مترمکعب دارای آب است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی در ادامه با تأکید بر این نکته که تأمین آب شرب منازل اولویت اصلی شرکت آب منطقه‌ای استان است، بیان کرد: تأمین آب بخش کشاورزی و بخش صنعت استان از محل سدهای در مدار بهره‌برداری در حد ظرفیت و امکان همچنین کاملاً مدیریت شده در حال انجام است.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا برای مهار روان آب‌های حاصل از بارندگی‌های فصلی، احداث سدهای جدید در استان ضروری است؟ اظهار کرد: پرسش عمومی از شرکت آب منطقه‌ای این است که چرا برای سیلاب‌ها هیچ کاری انجام نمی‌دهید؟

مرتضوی گفت: پاسخ این است: نمی‌توانیم بر روی هر آب بارانی برای جمع‌آوری‌شان برنامه‌ریزی داشته باشیم.

انجام مطالعات کارشناسی برای مهار سیلاب

وی افزود: برای مهار سیلاب‌ها باید مطالعات کارشناسی انجام شود تا پیامدهای مخرب زیست‌محیطی به دنبال نداشته باشند.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی تصریح کرد: احداث سد برای جمع‌آوری و مهار سیلاب‌ها مبتنی بر وجود بارش‌های مستمر در یک منطقه و وجود روان آب‌ها و سیلاب‌های پایدار برنامه‌ریزی می‌شود تا انجام آن به تأیید وزارت نیرو برسد.

وی اعلام کرد: در حال حاضر مطالعات احداث چهار سد در استان در حال انجام‌اند که دو مطالعه سدسازی در شهرستان راز و جرگلان، یک مطالعه سدسازی در شهرستان اسفراین و یک مطالعه سدسازی در شهرستان جاجرم در حال انجام هستند.

مرتضوی یادآور شد: انجام سدسازی از زمان آغاز مطالعه تا اجرا یک‌روند طولانی‌مدت است.

درعین‌حال، وی در بخش دیگری از سخن خود به تقاضای زیاد اهالی روستاهای استان برای ایجاد خاکریز باهدف کنترل و مهار سیلاب‌ها در مناطق خود نیز اشاره کرد و گفت: شرکت آب منطقه‌ای استان با اجرای این تقاضاها مخالفت کرده است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی افزود: ایجاد خاکریزها و یا بندسازها برای مهار سیلاب‌ها بدون مطالعات کارشناسی پیامدهای مخرب زیست‌محیطی به دنبال دارد.

افزون بر این، وی به آب خاکستری اشاره کرد و گفت: آب خاکستری در سال‌های ترسالی و سال‌های کم‌بارشی، آبی پایدار است که باید بر روی بهره‌برداری از آن برنامه‌ریزی شود.

مرتضوی عنوان کرد: در استان استفاده از آب خاکستری برای صنعت پتروشیمی خراسان و استفاده از آن برای طرح‌های صنعتی شهرستان‌های شیروان و اسفراین برنامه‌ریزی‌شده است و در دستور کار قرار گرفته‌اند.

درعین‌حال، وی تصریح کرد: نباید از انتقال آب خلیج‌فارس به استان نیز غافل بود که در دست پیگیری است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی درباره وضعیت دشت‌های ممنوعه و ممنوعه بحرانی استان برای برداشت آب از سفره‌های آنها نیز بیان کرد: وضعیت حال حاضر آنها با مدت ۲۰ سال گذشته هیچ تغییری نکرده است.

وی گفت: روند مستمر کم‌بارشی در استان طی چندین سال گذشته همچنین میزان برداشت آبی از این دشت‌ها که بیش از میزان ورودی روان آب‌ها به درون سفره‌های زیرزمینی بوده است، موجب شده‌اند که طی ۲۰ سال گذشته وضعیت بحرانی و ممنوعه بحرانی دشت‌های استان هیچ تغییری نکند.

مصرف آبی بهینه منوط به بهره‌گیری از کشاورزی علمی و هوشمند 

مدیر آب‌وخاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی نیز اظهار کرد: در استان ۴۵۲ هزار هکتار از اراضی استان، کشاورزی هستند که ۱۵۲ هزار هکتار آن زمین‌های کشاورزی آبی است.

سامان محمدی گفت: ۵۲٫۹ درصد از منابع آبی استان (منابع آبی زیرزمینی) و ۴۷٫۱ درصد از منابع آبی استان (آب‌های سطحی) برای بخش کشاورزی بهره‌برداری می‌شوند.

وی بیان کرد: بخش کشاورزی که مصرف‌کننده منابع آبی زیرزمینی و سطحی است باید در مصرف این منابع آبی مدیریت مصرف را در اولویت قرار دهد.

مدیر آب‌وخاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی بهره‌گیری از سیستم‌های نوین آبیاری، ایجاد استخرهای ذخیره آب کشاورزی، ایجاد ایستگاه‌های پمپاژ و ایجاد سر دهانه‌های آبگیر را از جمله این راهکارهای مدیریت مصرف منابع آبی زیرزمینی و سطحی برشمرد.

وی خاطرنشان کرد: علاوه‌برآن باید به‌سوی هوشمندسازی سیستم‌های آبیاری نوین، استفاده از آب‌های زیرسطحی گام برداریم که در دستور کار این سازمان قرار گرفته‌اند و می‌بایست در این راستا، اقدامات اجرایی آغاز شوند.

محمدی تصریح کرد: هم‌راستای بهره‌گیری از علم روز آبیاری‌های نوین، ضروری است که الگوی کشت علمی متناسب با شرایط اقلیمی و آب‌وهوایی منطقه را نیز اجرایی کرد که این رویکرد در استان جاری است.

اتفاق فرونشست نزدیک‌تر شد

سرپرست اداره کل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی شمال شرق ایران نیز بیان کرد: تابه‌حال حاضر در استان خراسان شمالی عوارض جدی فرونشست رخ نداده است.

هادی شریفی گفت: بااین‌وجود، در شهرستان سملقان و شهرستان‌های جنوبی استان نشست‌هایی متأثر از بهره‌برداری از منابع آبی زیرزمینی برای بخش کشاورزی اتفاق افتاده است که این رخداد دو تا چهارسانتی متر است.

وی این فرونشست‌ها را اُفت خاک عنوان کرد و افزود: هنوز این رخداد تهدیدی جدی محسوب نمی‌شوند.

سرپرست اداره کل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی شمال شرق ایران تصریح کرد: در این شرایط اقلیمی و تداوم کم‌بارشی‌ها همچنین برداشت‌های مستمر منابع آبی برای انجام کشاورزی‌های آبی و نیمه آبی، افزون بر آن، تغذیه‌نشدن آبخوان‌ها موجب خواهد شد که تا ۱۰ سال آینده خراسان شمالی نیز با چالش جدی فرونشست همانند استان‌های اصفهان و خراسان رضوی دچار شود.

شریفی تأکید کرد: از هم اکنون در خراسان شمالی باید مدیریت بهینه منابع آبی همچنین تغذیه و تقویت سفره‌های آبی زیرزمینی بسیار جدی گرفته شوند تا به بحران فرونشست و ازدست‌دادن زمین‌های کشاورزی‌اش مبتلا نشود.

نتیجه‌گیری: برای برون‌رفت از چالش‌های بحران کم‌بارشی‌ها و خشکسالی‌ها باید مبتنی بر مطالعات فنی، کارشناسی و علمی عملیات سدسازی، آبخوان‌داری، آبخیزداری باهدف مهار سیلاب‌ها همچنین در ادامه مسیر برنامه مدیریت بهینه مصرف آب برای بخش کشاورزی مبتنی بر بهره‌گیری از سیستم آبیاری نوین و هوشمند را اجرایی کرد.

طی چند سال گذشته آهنگ اجرای برنامه‌های مدیریت بهینه روان آب‌ها در خراسان شمالی از سرعت تند تغییرات اقلیمی و روند مستمر کم‌بارشی‌ها در استان کُندتر بوده است.

اما نکته و موضوع جدی‌ای که استان خراسان شمالی از دولت خواستار است که به آن توجه لازم انجام شود، اختصاص اعتبارات لازم و به‌موقع است تا عقب‌ماندگی در اجرای طرح‌های مصوب برای مهار سیلاب‌ها و مدیریت بهینه روان آب‌ها در استان خراسان شمالی که گرفتار کم‌بارشی‌های شدیدی شده است، جبران شود.

و اگر امروز را درنیابیم ۱۰ سال آینده گرفتار چالش‌های بدتری شامل فرونشست زمین و ازدست‌دادن زمین‌های کشاورزی در استان خواهیم شد.  

تهیه و تنظیم گزارش: سمانه قهرمانی

انتهای خبر/