خراسان شمالی در شمال شرق کشور با داشتن دو هزار و 100 کیلومتر رودخانه اعم از دایمی و فصلی، از نظر برخورداری از آب های سطحی باید موقعیت ویژه ای داشته باشد، اما به دلیل شیب زمین های این استان به سمت کشور ترکمنستان ، تمامی آب های سطحی به طرف این کشور سرازیر می شود.
به گزارش
اترک نیوز، یکی از راه های تامین آب مورد نیاز کشور مهار کامل آب های سطحی و زیرزمینی در مرزهای کشور است که باید برای آن چاره ای اندیشیده شود چراکه بنا بر اذعان کارشناسان هم اکنون بسیاری از آب های زیر زمینی خراسان شمالی آن سوی مرزها در کشور ترکمنستان مورد استفاده قرار می گیرد.
حفر چاه های عمیق راهکار مهار آب
عبدالرضا عزیزی نماینده شهرستان شیروان در گفت و گو با خبرنگار اترک نیوز در این باره گفت: در منطقه گلول و سرانی شهرستان شیروان به دلیل شیب زمین به طرف کشور ترکمنستان ، تمامی آب های سطحی به طرف این کشور سرازیر می شود.
وی اظهار داشت: شرکت های اسرائیلی به منظور افزایش سرعت انتقال آب از ایران به ترکمنستان در مرز ایران و ترکمنستان شش حلقه چاه عمیق حفر کرداند و در مصارف کشاورزی از آن استفاده می کنند.
وی بیان کرد: در این رابطه چند بار به وزیر نیرو تذکر داده شده و تاکنون در مرز استان سه حلقه چاه حفر شده تا از خروج این آب های زیرزمینی جلوگیری شود، البته برای مهار کامل آب باید 20 حلقه چاه حفرشود.
وی عنوان کرد: از آب حاصل از این سه حلقه چاه 12 روستا از بخش قوش خانه تامین آب شده اند، ودر صورت حفر 17 چاه باقی مانده تمامی روستا های بخش قوشخانه و شش روستا بجنورد تامین آب خواهند شد.
وی در ادامه گفت: در این منطقه نمی توان سد رو زمینی یا زیر زمینی ایجاد کرد و تنها راه حل حفر چاه عمیق است، سرعت خروج آب از چاه های حفر شده 50 لیتر در ثانیه می باشد و سرعت خروج آب سطحی از کشور 300 الی 400 لیتر در ثانیه می باشد.
وی با اشاره به کمبود آب در استان گفت: با توجه به بودجه هشت میلیارد دلاری مصوب برای مهار آب های مرزی می توان با هزینه 700 الی 850 میلیون تومانی این آب ها را کنترل کرد.
آب های مرزی حقی که باید مهار شود
بهمن هوشمند کارشناس مرکز مطالعات منابع طبیعی نیز در گفت و گو با خبرنگار اترک نیوز گفت: در یک دهه اخیر میزان خشکسالی ها در ایران افزایش پیدا کرده است و منابع مفید و تجدید پذیر آب نیز کاهش یافته است.
وی بیان کرد: در استان خراسان شمالی چند رود خانه مرزی وجود دارد که با کشور ترکمنستان مشترک است . این رودخانه ها مشتمل بر سه رود خانه گلیل و سرانی با حوزه آبخیزی به مساحت 28 هزارو پانصد هکتار، رود خانه چندیر با حوزه آبخیز 87 هزار هکتار و رودخانه سومبار با حوزه آبخیز 102 هزار هکتار می باشند .
وی عنوان کرد: آب های حوزه آبخیز گلیل دریک گودی بسته به نام گول سرانی بصورت طبیعی ذخیره می شوند و اما به علت نفوذ پذیری زیاد بسترآهکی این گودی ، آبهای تجمع یافته درآن به تدریج به داخل زمین نفوذ کرده و در پایین دست به صورت چشمه در دره سرانی - فیروزه (زاوسرانی – فیروزه) ظاهر شده و در نهایت به سوی خاک ترکمنستان سرازیر می شوند.
هوشمند تاکید کرد: بر خلاف آب های سطحی ما قانون بین المللی خاصی برای کنترل آب های زیر زمینی نداریم و این حق ماست که این آبهای زیرزمینی را مهار کرده و از آن استفاده کنیم.
وی در ادامه گفت: به دلیل کمتر بودن ارتفاع کشور ترکمنستان از استان خراسان شمالی و نیز وجود درزو شکافهای کارستی زیر زمینی و غارهای آهکی ، شیب جریان آب های زیرزمینی به سمت این کشور است و این موضوع خروج آبهای زیر زمینی از استان و ورود آن به خاک ترکمنستان را تسهیل می کند .
این کارشناس ارشد زمین شناسی و ژئومرفولوژی اشاره کرد: وجود گسل های سراسری در شمال خراسان (شمال شهرستان های شیروان و قوچان ) و اتصال آنها به گسل بزرگ کپه داغ در حاشیه شهرعشق آباد مرکز ترکمنستان ، موجب خروج آب های زیر زمینی از طریق این درزو شکاف ها و گسل ها از استان و سرازیر شدن آن به حاشیه بیابان قره قوم در خاک ترکمنستان می شود و به خاطر همین منابع عظیم آب وارده از ارتفاعات پر بارش شمال استان به خاک ترکمنستان است که آنها با حفر چاههای آهکی از همین منابع عظیم آب جهت توسعه کشاورزی خود استفاده می کنند و عمده سکونتگاهها و کشاورزی ترکمنستان نیز در مناطق نزدیک به مرز ایران و در دامنه های کوهستان گلیل – ماسینو متمرکز است ، در حالی که این آب ها متعلق به استان خراسان شمالی می باشند . به عبارتی سرمای زمستانه و مرفولوژی خشن کوهستانی شمال خراسان را مردم این منطقه تحمل می کنند ، اما آب تولیدی این کوهستان ها به کشور ترکمنستان سرازیر شده و آنها از این منابع عظیم کارستی بهره می برند و تنها راهکار نیز انجام عملیات دقیق اکتشاف و مطالعات آب های زیر زمینی در این منطقه و بهره برداری سریع تر از این منابع در راستای توسعه استان و محرومیت زدایی از مناطق مرزی می باشد .
هوشمند گفت: دلیل کاهش سطح منابع آب در آبخوان ها و دشت های استان از یک طرف به خشکسالی های پیاپی ناشی از مصرف بی رویه سوخت های فسیلی و افزایش دمای زمین در مقیاس جهانی و کاهش سطح مراتع و جنگل ها و فقر پوشش گیاهی که از عوامل اصلی نفوذ نزولات جوی و تولید آب می باشند ، مربوط است و از سوی دیگر ناشی از بهره برداری بی رویه از آبخوانها و منابع آب زیر زمینی می باشد.
وی بیان کرد: صدور مجوزهای بی رویه جهت بهره برداری از منابع آب، عدم نظارت کافی بر حفر چاه ها و وجود تعداد زیادی چاه های غیر مجاز در نهایت موجب افت شدید آبخوانها و خشک شدن تعداد زیادی از قنوات و چشمه سارهای استان شده است که از جمله آن ها می توان به چشمه بش قارداش بجنورد و قاره قازان در حاشیه دشت شیروان و قنات های موجود در دشتهای شیروان و بجنورد اشاره داشت که به دلیل کاهش سطح آب خوان خشک شده اند.
وی در ادامه گفت:در دشت اسفراین در دو دهه اخیر بیش از 15 متر و در دشت صفی آباد9 متر سطح سفره های آب زیر زمینی کاهش پیدا کرده است.
این کارشناس ارشد مطالعات منابع طبیعی و آبخیزداری افزود: در دشت های بیابانی استان مانند اسفراین به دلیل کاهش سطح ایستایی آب، آب های شور به این مناطق هجوم آورده اند و خیلی از چاه های این مناطق شور و لب شور شده اند و استفاده از این چاه ها باعث شور شدن زمین های کشاورزی می شود.
هوشمند عنوان کرد: 94% از مساحت مناطق بیابانی استان خراسان شمالی از نقطه نظر فرسایش بادی جزو منطقه برداشت می باشند وآبیاری با آب های شور نیز بر میزان نمک موجود در این مناطق و دشتها ی بیابانی استان می افزاید و نتیجه نهایی این فرایند ،حمل گرد و غبار و نمک به سایر مناطق و ایجاد آلودگی های زیست محیطی می باشد .
وی اضافه کرد: در دشت سملقان نیز به دلیل برداشت بی رویه آب و ایجاد تراکم و فرونشست زمین در مرکز دشت ، باعث ایجاد شکاف هایی به طول چند کیلومتر در نزدیکی شهر قاضی شده و تاسیسات و زیر ساخت های این منطقه را در معرض خطر قرارداده است .
وی مطرح کرد: راندمان آبیاری در سطح کشور حدود 30 تا 32 درصد و راندمان آبیاری استان نیز در همین حدود است، این در حالی است که متوسط بارندگی سالانه در استان حدود 250 تا 270 میلی متر می باشد و اگر با این روش ادامه بدهیم در آینده نه چندان دور بخش وسیعی از اراضی کشاورزی استان از گردونه تولید خارج خواهند شد.
این کارشناس افزود: یکی از راهکارهای مهم جهت کاهش مصرف آب در استان به کار گیری روش های نوین آبیاری در اراضی زراعی و باغات و افزایش راندمان آبیاری می باشد و البته کشاورزی خرده مالکی و کوچک بودن قطعات زمین در استان یکی از موانع مهم تجمیع اراضی کشاورزی و توسعه مکانیزاسیون و افزایش راندمان آبیاری در سطح استان است که باید هر چه سریعتر جهت حل این مشکلات چاره اندیشی شود . وی همچنین خودداری از کشت محصولات پرآب و جایگزینی آن با محصولات با توقع آبی کم و سازگار با اقلیم استان و ترویج کشت های گلخانه ای را از دیگر راهکارهای مهم مبارزه با کم آبی برشمرد .
هوشمند در ادامه بررسیدگی بیشتر به بخش تولید آب تاکید کرد و افزود: رسیدگی به اوضاع منابع طبیعی استان و حفظ و حراست ، توسعه و بهره برداری صحیح از این نعمات خدادادی یک امرضروی بوده و می توانیم با مدیریت جامع منابع طبیعی وحوزه های آبخیز استان و مشارکت آحاد مردم و مسئولین، جنگل ها و مراتع استان را تقویت کنیم و موجبات افزایش نفوذ نزولات جوی و تولید بیشار آب و تغذیه آبخوان ها را فراهم سازیم.
ایجاد دشت های بحرانی در استان
ابراهیم علوی، مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی نیز در گفت و گو با خبرنگار اترک نیوز گفت: سفره های آب زیرزمینی در خراسان شمالی به صورت تراسه های آبرفتی حاشیه رودخانه تشکیل شده است و عمدتا سنگ کف آنها در اعماق کمتر از ۲۰۰ متر تشکیل می شود.
.jpg)
وی در پاسخ سوال خبرنگار ما در باره برداشت آب های زیرزمینی استان توسط اسرائیل در کشور ترکمنستان، گفت: اطلاعات این مسئله طبقه بندی شده است و از پاسخ گویی آن معذور هستم.
وی در عین حال تصریح کرد: میزان برداشت آب های زیر زمینی بیشتر از میزان تغذیه آنها است بطوریکه در مجموع از ۱۱ دشت استان ۸ دشت ممنوعه و بحرانی شده اند.
علوی متوسط کسری مخزن آب های زیر زمینی استان را سالانه حدود ۶۳ میلیون مترمکعب بیان کرد و گفت: برای تغذیه سفره های آب زیرزمینی می توان به ساخت طرح های تغذیه مصنوعی اشاره کرد، که در استان طرح تغذیه مصنوعی دهنه اجاق اسفراین در دست بهره برداری است و دو طرح تغذیه مصنوعی تنگه گزی جاجرم و هنامه شیروان در دست مطالعه است.
وی بزرگترین کمک به تغذیه سفره های آب زیرزمینی را استفاده از روشهای کاهش مصرف مانند پرکردن چاه های غیر مجاز و نصب کنتور هوشمند بر روی چاه های دارای اضافه برداشت دانست و گفت: تاکنون در استان خراسان شمالی در حدود یک هزار حلقه چاه غیر مجاز پر شده و رقمی در حدود ۵۰ میلیون متر مکعب صرفه جویی شده است.
وی اظهار داشت: دشت های اسفراین و جاجرم با توجه به وضعیت زمین شناسی جنوب این مناطق و وجود سازندهای شور کننده آب و همچنین برداشت های بی رویه دچار افت کیفیت مخزن شده است،که از جمله اقدامات این شرکت در راستای کاهش برداشت از سفره های آب زیرزمینی، نصب کنتور هوشمند و بستن چاه های غیر مجاز می باشد.
وی در ادامه گفت: مجموع اقدامات مدیریتی این شرکت باعث شده است افت سطح آبهای زیرزمینی در دشت اسفراین از رقم ۷۵ سانتی متر به ۲۵ سانتی متر برسد.
علوی عنوان کرد: طبق دستورالعمل وزارت نیرو، خرید چاه های کم بازده کشاورزی و پر کردن آن جزو پروژه های طرح احیا و تعادل بخشی است اما تاکنون اقدام جدی برای خرید چاه ها انجام نشده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی در ادامه اشاره کرد: برابر ماده ۴۶ قانون توزیع عادلانه آب مسئولیت حفظ و حراست از کیفیت منابع آب با ادارات کل محیط زیست استان ها است اما اقدامات لازم از طرف این شرکت در حال انجام است .
وی گفت: در حوزه میانی سد بیدواز برخی از کشاورزان مبادرت به تصرف اراضی ملی و احداث باغ کرده اند که این موضوع برنامه ریزی بهینه برای بهره برداری از شبکه سد را تحت الشعاع قرار می دهد از اینرو این شرکت در راستای تکالیف قانونی خود پس از اخذ حکم قضایی اقدامات لازم را انجام می دهد.
وی در پایان گفت: عمدتا غارهای انتقال دهنده آب خراسان شمالی به کشور ترکمنستان در مناطق کارستیکی تشکیل می شوند، شناخت این غارها تنها با مطالعات دقیق کارست، قابل شناسایی هستند که مطالعاتی در این رابطه توسط شرکت آب منطقه ای در حال انجام است.
انتهای پیام/