یلدا یا بلندترین شب سال یکی از زیباترین شب‌ها در میان ایرانیان است، در این شب افراد خانواده با گرد هم آمدن کنار یکدیگر، شب‌زنده‌داری و خوردن هندوانه، آجیل و بسیاری خوراکی‌های دیگر اقدام به حافظ خوانی و برگزاری شب‌شعر می‌کنند.
به گزارش عصر اترک، این رسم باستانی سال‌هاست در میان ایرانیان وجود دارد اما گویی امروزه بیش از گذشته وجود این دورهمی‌ها احساس می‌شود در ایام گذشته یلدا به‌گونه‌ای بود که زمستان‌ها را با کرسی‌های گرم و چادرشب‌های مادربزرگ‌ها سپری می‌کردند و نقل محافلشان داستان‌های شیرین و فرهاد و روایت‌های جنگاوری رستم و اسفندیار بود، دل‌ها به همین شب‌نشینی‌ها و دورهمی‌های صمیمانه گرم شد.
اگرچه در این روزگار غبار فراموشی روی سنت‌های گذشته نشسته و دیگر کمتر کسی است که به یاد داشته باشد برف‌های تا کمتر آمده شب‌های چله را و سختی عبور از کوچه‌های سرد و یخ‌زده، برای ساعتی در کنار هم بودن را، اما هنوز حضور بزرگ‌ترهای فامیل و ریش‌سفیدان باعث شده شبی که به بلندترین شب سال معروف است اندکی از دنیای حال حاضر فاصله بگیریم و در کنار یکدیگر ساعات خوش و دور از غم را سپری کنیم.
از طرفی تجمل‌گرایی‌ها در شب یلدا باعث شده که بسیاری از خانواده‌ها به دلایل اقتصادی دور هم جمع نمی‌شوند و ترجیح می‌دهند که این شب را در خانه به‌دور از خانواده و فامیل سپری کنند.
ذبح گوسفند در شب چله در ایام قدیم
عباس سلیمان‌زاده، ساکن روستای توریستی، گردشگری روئین در گفتگو با پایگاه خبری عصر اترک گفت: از زمانی که من به‌خاطر دارم برای مراسم چله‌نشینی اهالی روستا از اول «میزان» یا همان پاییز تدارک می‌دیدند.
وی ادامه داد: خانواده‌هایی که دامدار بودند یک بره را نشان‌کرده و به‌خوبی از آن مراقبت می‌کردند تا در شب چله ذبح کنند و از میهمانان خود با دنبه و گوشت آن پذیرایی کنند.
سلیمان‌زاده به بیان خاطرات گذشته پرداخت و افزود: در آن زمان وسایل نقلیه آن‌چنان زیاد نبود و کمتر به شهر تردد می‌کردند و مثل زمان حال که همه نوع میوه و تنقلات در دسترس است، نبود.
وی اضافه کرد: براین‌اساس مادربزرگان و مادرانمان از مغزها و خشکبارهایی که محصول دسترنج خودشان بود مثل مغز زردآلو، برگه زردآلو، دانه هندوانه، مغز گردو و بادام، کشمش و حتی میوه‌های تابستانی که در زیر زمین خانه‌ها به روش آونگ نگهداری و یا چغندر و زردک که در زیر زمین پنهان کرده بودند تا در شب‌های طولانی زمستان استفاده کنند، برای شب چله آماده می‌کردند.
این شهروند اسفراینی از شب‌نشینی در بلندترین شب سال گفت و ادامه داد: درگذشته که کمتر کسی سواد داشت بزرگ‌ترها و ریش‌سفیدان فامیل به گفتن افسانه، داستان، حکایت و گاهی هم احکام و مسائل دینی مذهبی می‌پرداختند و همه آنهایی که در جمع بودند یک‌پارچه گوش می‌شدند و به صحبت‌های راوی توجه می‌کردند.
چلگی عروس و نوه‌های تازه‌متولدشده
سلیمان‌زاده از یک رسم خوب در بین هم‌روستایی‌های خود نیز این‌چنین تعریف کرد: افرادی که در روستا خیر بودند در شب چله به یاد همسایگان خود نیز بودند و اگر کسی نیازمند بود برای او نیز اقلام چلگی آماده می‌کردند تا آن فرد نیز در کنار خانواده خود بلندترین شب سال را با خوشحالی سپری کنند.
محمدمهدی رستگار از اهالی شهر بام در گفتگو با عصر اترک گفت: شب چله یکی از رسم‌های دیرینه است که تقریباً در منطقه خراسان شمالی به یک صورت با تفاوت‌های اندک برگزار می‌شود.
وی ادامه داد: یکی از رسوم شب چله، بردن چلگی برای نوعروسان و نوه‌های تازه‌متولدشده یک خانواده است.
رستگار شب یلدا را نشانه‌ای برای دور هم بودن و صمیمیت دانست و افزود: بزرگ‌ترهایی که در جمع فامیل بودند، داستان‌های مثل: رستم و اسفندیار، بایرام شاه، یوسف و زلیخا و داستان‌های دیگر محلی را برای جوان‌ترها تعریف می‌کردند تا آنان نیز با رسوم و داستان‌های گذشتگان آشنا شوند.
مراسم‌های ویژه شب یلدا در روستاهای اسفراین
عباس توکلیان، رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان اسفراین در گفتگو با پایگاه خبری عصر اترک گفت: آداب‌ورسوم شب یلدا در جای‌جای شهرستان اسفراین از دیرباز به‌عنوان شب صله‌رحم، محبت‌ها و حرمت گذاشتن به بزرگان مطرح بوده است و شب‌نشینی در خانه پدربزرگ‌ها به دلیل احترام و حرمتی که ایرانیان برای پدران و مادران قائل هستند، انجام می‌شود.
توکلیان ادامه داد: خانواده‌های شهرستان اسفراین، بام و صفی‌آباد در شب چله، با شب‌نشینی افراد خانواده در منزل ریش‌سفیدان و بزرگان فامیل و نیز خوردن شیرینی و آجیل و میوه سپری می‌کنند و در شب چله، معمولاً شامی فاخر مانند، قورمه، آش و همچنین انواع میوه‌ها و رایج‌تر از همه هندوانه، انار، کدو پخته و چغندرقند را مهیا و دور هم سرو می‌کنند.
وی افزود: در این میان خوردن هندوانه از اهمیت خاصی برخوردار است چرا که معتقدند هر کس در این شب هندوانه بخورد در فصل زمستان در برابر سرما و بیماری مصون خواهد بود.
این مسئول خاطرنشان کرد: در شب چله سرو تنقلات، قصه‌گویی بزرگان خانواده و همچنین فال حافظ رایج است، همچنین شب یلدا در روستا از حال و هوای دیگری برخوردار است.
توکلیان بیان داشت: در روستاهای گردشگری و تاریخی رویین، سرچشمه، اردغان، دهنه اجاق، جهان و بام، مراسم شب چله به‌صورت ویژه برگزار می‌شود که یکی از این آیین‌ها و رسوم شب چله در اسفراین، چله بردن برای عروس است که این هدیه نیز تقریباً همواره به نام عروس و به کام خانواده عروس است.
سرو برف و شیره در شب چله
رئیس اداره میراث‌فرهنگی گردشگری و صنایع‌دستی گفت: در اکثر روستا همانند گذشتگان ذبح گوسفند و قورمه کردن گوشت و میوه‌های فصل را به‌تدریج تهیه می‌کردند و در محل‌هایی از خانه که سردتر از بقیه اتاق‌ها بود، به شکل «آونگ» یا آویز، نگهداری می‌کردند تا در شب چله و در طول زمستان به مصرف برسانند.
توکلیان تصریح کرد: نگه‌داشتن کدو و هندوانه روی کاه در کنار آونگ کردن برخی از میوه‌ها مثل انگور از روش‌های نگهداری خوراکی‌های این شب، در نبود یخچال بوده است که در اکثر روستا اسفراین همچنان مرسوم است. همچنین رسم است که در سمت روستا سرچشمه و اردغان در شب‌های چله برف را با شیره انگور مخلوط می‌کرد و سرو می‌شد.
وی با اشاره به اینکه برشته کردن گندم و یا گندم تفت داده شده که به آن بِژِرَک گفته می‌شد یکی دیگر از آجیل‌های شب یلدا بوده، گفت: خانواده‌هایی که عزادار هستند در این شب به خانه دیگر اقوام دعوت می‌شوند تا در شادی و سرور آن‌ها شرکت کرده و غم از دل بزدایند.
این مسئول بیان داشت: مردم روستاهای دهنه اجاق و جهان در ایام چله به جمع‌آوری هیزم می‌پرداختند و این هیزم‌ها را برای پخت غذای شب چله و همچنین آتش روشن کردن در محوطه حیاط و جمع‌شدن اهالی منزل در اطراف آن و زغال آن برای گرم نگه‌داشتن کرسی که با لحاف پشمی پوشانده شده است، استفاده می‌شد.
ثبت جهانی شب چله
رئیس اداره میراث‌فرهنگی اسفراین از رسوم شب‌نشینی گفت و افزود: هنرمندان، شاعران و نوازندگان موسیقی‌های مقامی از گذشته، در شب یلدا هنرنمایی می‌کردند، آنان که صدایی نیکو دارند و دستشان به ساز می‌رود در این شب آوازهای کهن که اغلب به زبان‌های کرمانجی و ترکی سروده شده را می‌خوانند و می‌نوازند.
توکلیان گفت: باید یادآور شویم که بخشی از حفاظت از میراث‌فرهنگی ناملموس مانند شب چله به عهده مردم است، بزرگان ما طی هزاران سال این وظیفه را با برگزاری درست و دقیق با سنت‌ها و آئینی مثل شب چله انجام داده‌اند.
وی ابراز داشت: امروز با وجود ثبت جهانی چله/ یلدا، هنوز تا معرفی مطلوب آن در سطح جهانی و تبدیل آن به فرصت طلایی گردشگری راه بلندی در پیش است و آیین کهن و باستانی شب «چله / یلدا» به‌عنوان نوزدهمین میراث‌فرهنگی ناملموس کشورمان مشترک با افغانستان در فهرست جهانی یونسکو در آذرماه سال ۱۴۰۱ به ثبت جهانی رسید.
تهیه و تنظیم گزارش: سکینه رضازاده
انتهای خبر/ ر