به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «عصراترک»، اقوام مختلف خراسان شمالی، موسیقی و مقام‌های مختلف آن را سینه‌به‌سینه حفظ کرده‌اند و بخشی‌ها روایتگر این فرهنگ دیرینه‌اند. برپایی نمایشگاه صنایع‌دستی کشورهای عضو اکو در خراسان شمالی بهانه‌ای شد تا به گوشه‌ای از فرهنگ موسیقایی غنی این خطه بپردازیم.

 قسمتی از موسیقی کردهای خراسان شمالی، موسیقی کوهپایه است. این موسیقی توأم با فریاد است و در مقایسه با موسیقی جلگه قوی‌تر، رساتر و گاه تندتر است. در کنار موسیقی کوهپایه، موسیقی جلگه و دشت هم وجود دارد که معمولاً ملایم‌تر است.

 کردهای خراسان شمالی همواره از مرزبانان غیور ایران‌زمین بوده‌اند. پاسداری از مرزوبوم در مقابل اقوام مهاجم، کشتارها، غارت‌ها، اسارت‌ها و آوارگی‌ها از ویژگی این‌گونه زندگی بوده است. این خصوصیات تأثیر مستقیمی بر موسیقی این خطه گذاشته است. به‌طورکلی بسیاری از آهنگ‌هایی که در منطقه خراسان شمالی و از جمله بجنورد زمانی برای سوگ اجرا می‌شده است، سالیان دراز به‌تدریج تغییر شخصیت داده و امروزه از آن‌ها به‌عنوان آهنگ‌های رقص نیز استفاده می‌شود.

این موضوع گویای این واقعیت است که انواع مختلف موسیقی و از جمله موسیقی و حرکات موزون رقص در ارتباط با شرایط زیست و واقعیت‌هایی است که مردم هر منطقه در معرض آن‌ها قرار داشته‌اند. 

هنرمندان موسیقی مقامی این خطه شامل عاشق‌ها، بخشی‌ها و لوطی‌ها

مهدی رستمی، یک پژوهشگر حوزه موسیقی مقامی خراسان شمالی در گفتگو با خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی«عصراترک» گفت: هجران و فشارهای تاریخی واردآمده بر اقوام ساکن در منطقه خراسان، تأثیر مستقیمی بر موسیقی این خطه داشته، به‌گونه‌ای که در موسیقی این مناطق هم ملودی و اشعار رزمی و حماسی و هم سوک آوا و سوگنامه وجود دارد.

مهدی رستمی افزود: مقام‌هایی مانند «الله مزار، دو قرسه، انارکی و هرای» اشاره به قتل و غارت و حوادث پرسوزوگداز و آوارگی در این منطقه دارد.

وی گفت: البته بسیاری از آهنگ‌هایی که در شمال خراسان، زمانی برای سوک اجرا می‌شده، پس از گذشت زمان، آرام‌آرام تغییریافته و از آنها به‌عنوان آهنگ‌های شاد و پرهیجان رقص نیز استفاده می‌شود.

رستمی ادامه داد: این مسئله می‌تواند گویای این موضوع باشد که انواع مختلف موسیقی و از جمله موسیقی و حرکات موزون و رقص در ارتباط با شرایط زیست و واقعیت‌هایی است که مردم هر منطقه در معرض آنها قرار داشته‌اند.

پژوهشگر حوزه موسیقی مقامی خراسان شمالی بیان کرد: چگونگی زندگی کردهای شمال خراسان است که باعث شده موسیقی و رقص‌های این خطه دارای پشتوانه‌ای از رزم و سوک باشند.

رستمی ادامه داد: به‌عنوان‌مثال آهنگ‌های «های‌های رشیدخان» که زمانی برای سوک استفاده می‌شده امروز به‌عنوان یک آهنگ شاد اجرا می‌شود.

این پژوهشگر گفت: موسیقی کردی شمال خراسان را موسیقی «کرمانجی» نیز می‌گویند و بخشی از موسیقی این خطه موسیقی کوهپایه‌ای است که این نوع موسیقی توأم با فریاد است.

وی افزود: در کنار این موسیقی، موسیقی جلگه و دشت نیز هست که ملایم‌تر و درونی‌تر است.

رستمی گفت: شعرا و عرفای این منطقه زبان فارسی، کردی، ترکی و حتی عربی را برای انتقال و بیان مقاصد و احساسات خویش به کار می‌برند.

این پژوهشگر هنرمندان موسیقی مقامی این خطه را شامل عاشق‌ها، بخشی‌ها و لوطی‌ها دانست.

رستمی افزود: عاشق‌ها قدیمی‌ترین هنرمندان این منطقه هستند که سازهای سورنا، دهل، قشمه، کمانچه و دایره را می‌نواخته‌اند و از رقصندگان بزرک شمال خراسان محسوب می‌شوند.

وی ادامه داد: بخشی‌ها نوازندگان دوتار، آوازخوان و داستان‌سرا بوده‌اند و در روایتی عامیانه، «بخشی» فردی استثنایی است که خداوند به او موهبتی عطا فرموده است.

رستمی عنوان کرد: لوطی‌ها پیام‌رسانان جامعه خود بوده‌اند که وسیله آنها یک دایره بوده که آهنگ‌های رقص را می‌خوانده‌اند یا می‌نواخته‌اند و آنان نیز مانند عاشق‌ها در قدیم حق انتقاد داشته‌اند و دایم در سفر بوده‌اند.

وی لوطی‌ها را ناقلان اخبار و وقایع ذکر کرد و افزود: امروز در شمال خراسان لوطی‌ها کمتر دیده می‌شوند و این گروه تقریباً از بین رفته‌اند.

این پژوهشگر حوزه موسیقی مقامی خراسان شمالی بیان کرد: یکی دیگر از ویژگی‌های موسیقی مقامی خراسان شمالی تنوع شگرف آن است که امتزاج و همسویی سه فرهنگ مستقل و مجزای موسیقی مقامی این خطه یعنی کرمانجی، ترکی و ترکمنی شمال خراسان تنوعی کم‌نظیر را در مجموعه موسیقی مقامی ناحیه موجب شده است.

 امروز نیز بزرگان و استادان برجسته موسیقی خراسان شمالی با لباس‌های محلی خاص این منطقه، در جشنواره‌ها و برنامه‌های استانی و کشوری و خارجی حاضر می‌شوند و طنین فرهنگ کهن خراسان شمالی را با نواهای اصیل که میراث گران‌بهای این منطقه است به گوش همگان می‌رسانند.

 در همین راستا باتوجه‌به غنای موسیقی که در خراسان شمالی وجود دارد هر ساله استان ما میزبان جشنواره موسیقی فجر است که امسال نیز سی و نهمین جشنواره موسیقی فجر در خراسان شمالی که با اجرای ۲۴ گروه و هفت تک‌نواز استان در سه بخش سنتی، مقامی و پاپ سالن هنری گلشن بجنورد با استقبال و حضور پرشور مردم این خطه برگزار شد.

 این جشنواره با استقبال و حضور پرشور مردم خراسان شمالی یک ساعت قبل از شروع اولین سکانس روبه‌رو شد، در هر سه شب هر ساعتی از شب را به سالن گلشن سر میزدی صندلی خالی برای نشستن پیدا نمی کردی و بسیاری از مردم سرپا از صدای لذت بخش موسیقی که در سالن طنین انداز شده بود، لذت می‌بردند و همه حضار خواهان برگزاری مداوم این گونه جشنواره‌ها و مسابقات شدند.

 استقبال بی‌نظیر خراسان شمالی‌ها از موسیقی فجر

 مسعود مرواری، در گفتگو با خبرنگار اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «عصراترک» اظهار کرد: خراسان شمالی همراه با ۱۴ استان دیگر میزبان سی و نهمین جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر در بخش استانی شده است که باتوجه‌به غنایی که استان در موسیقی مقامی دارد به‌عنوان یک قطب در زمینه موسیقی شناخته شده است که وظیفه خودمان می‌دانستیم که اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی شرایط خوب میزبانی را در بحث موسیقی فراهم کند.

 وی افزود: امسال شاهد رشد چشمگیر گروه‌های موسیقی در سه بخش، سنتی، مقامی و پاپ بودیم که در سه شب متوالی از تاریخ ۲۵ الی ۲۷ ام بهمن‌ماه در سالن هنری گلشن بجنورد برگزار شد.

 معاون امور هنری، سینمایی و سمعی و بصری فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان شمالی ادامه داد: استقبال و حضور چشمگیر مردم برای به تماشا نشستن اجراها خود گواهی بر موسیقی خراسان شمالی سرشار از معنویات و عرفان‌ها است که می‌توانیم توجه ویژه به آن داشته باشیم.

 مرواری با بیان اینکه تمام تلاشمان این است که حمایت کافی را از بخش موسیقی داشته باشیم، اظهار کرد: ۲۴ گروه را میزبانی کردیم و در اجراهای این چند روز هفت نفر به تک‌نوازی پرداختند.

 وی افزود: از تمام شهرستان‌های استان در بخش مقامی حضور داشتند همچنین در بخش سنتی و پاپ گروه‌هایی از شهرستان جاجرم حضور داشتند.

 هنرمندان موسیقی استان در سی و نهمین جشنواره موسیقی فجر مورد تکریم و تجلیل قرار گرفتند

معاون امور هنری، سینمایی و سمعی و بصری فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان شمالی گفت: ما با نگاه رقابتی به جشنواره نگاه نمی‌کنیم و سعی‌مان بر این بود که از تمام گروه‌ها تقدیر شد و در هر شب از جشنواره پیش‌کسوتان را تقدیر کرده‌ایم.

مرواری افزود: هنرمندان موسیقی مقامی، سنتی و پاپ در ۳ شب متوالی در این جشنواره به اجرای برنامه پرداختند که در پایان اجرای هر گروه، از سرپرستان هر گروه به‌عنوان نمایندگان با اهدای لوح تقدیر، از سوی پیش‌کسوتان موسیقی تجلیل به عمل آمد.

 وی خاطرنشان کرد: گواهی حضور به‌تمامی هنرمندان شرکت‌کننده به همراه لوح تقدیر نیز اهدا شد.

 بر اساس این گزارش، در این شب هم چنین از دبیران جشنواره محسن محمدی، دبیر جشنواره موسیقی فجر سی و نهم احمد وحدانی، دبیر اجرایی این جشنواره و عظیم رستمی به‌عنوان دبیر تخصصی موسیقی مقامی در این جشنواره تقدیر به عمل آمد.

 تداوم جشنواره‌های موسیقی در خراسان شمالی

پژمان حاتمی سرپرست گروه پژمان در بخش پاپ جشنواره موسیقی فجر سی و نهم در خراسان شمالی، در گفتگو با خبرنگار اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی«عصراترک» با بیان این که جشنواره فرصتی برای ارائه آثار هنری هنرمندان و نشان‌دادن ظرفیت‌های موجود در استان است، به مشغله‌های زندگی اشاره کرد و گفت: در میان مشغله‌ها و مشکلات زندگی یکی از مواردی که حال مردم را خوب و روح انسان را تازه می‌کند، پرداختن به هنر است و این رویداد فرصت مناسبی است برای ایجاد حال خوب در میان علاقه‌مندان و هم کشف و جذب استعدادهای تازه در عرصه موسیقی.

این هنرمند که سال‌هاست در عرصه موسیقی فعالیت می‌کند و نوازنده چیره‌دست گیتار کلاسیک است، باتوجه‌به استعدادهای جوان در این عرصه آینده موسیقی استان را خوب و بسیار امیدوارکننده ارزیابی می‌کند و معتقد است: لازمه پویایی و تعالی هنر استان فراهم بودن بسترهای حمایتی متولیان از جامعه هنری است.

حاتمی با اشاره به اهمیت عرضه و ارائه آثار هنری هنرمندان و هنرجویان بر این مسئله که نباید شاهد رویدادهای هنری در یک مقطع زمانی خاص باشیم، تأکید کرد و افزود: صرفاً برگزاری یک رویداد سالیانه نمی‌تواند پویایی هنر را به دنبال داشته باشد، بلکه فراهم‌کردن بستر برای حضور رده‌های سنی فعال در عرصه موسیقی به‌صورت رقابتی یا حتی غیررقابتی با حضور خانواده‌های هنرمندان انگیزه هنرمندان را دوچندان خواهد کرد.

از مسئولان درخواست داریم زمینه برای برگزاری کنسرت‌های بومی را فراهم کنند

 مهدیه ریحانی که در سه شب سی و نهمین جشنواره موسیقی فجر خراسان شمالی به‌عنوان تماشاگر که با جمعی از دوستان و خانواده خود در سالن گلشن حضور داشت در گفتگو با خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «عصراترک» اظهار کرد: یکی از دلایل حضور خودم با ۱۵ نفر از خانواده‌ و دوستانم در این جشنواره آشناکردن خانواده و همکلاسی‌های دانشگاه غیر بومی‌ام با هنر موسیقی، ظرفیت‌ها و استعدادهای هنری موجود در خراسان شمالی بود.

 وی با ابراز خرسندی از برگزاری این جشنواره افزود: این اقدام حرکت بی‌نظیری است تا از این طریق هنرمندان با هنر و سطح کار دیگر هنرمندان حاضر در جشنواره آشنا شوند و خود را محک بزنند.

 ریحانی تصریح کرد: درخواستی که از مسئولان دارم این است که زمینه برای برگزاری کنسرت‌های بومی فراهم شود تا از این طریق هنرمندان بتوانند سطح خود را ارتقا دهند.

تربیت نسل جوان موسیقی مقامی بر پایه روایتگری

 مهدی گوهری، پیش‌کسوت موسیقی مقامی و تک‌نواز حاضر در سی و نهمین جشنواره موسیقی فجر در خراسان شمالی که سال‌هاست در عرصه موسیقی مقامی فعالیت دارد در گفتگو با خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی«عصراترک» ترویج و اشاعه موسیقی اصیل خراسان شمالی را از دلایل حضورش در این رویداد عنوان کرد: تربیت نسل جوان موسیقی مقامی بر پایه روایتگری به‌عنوان میراث‌داران این موسیقی ارزشمند را از رسالت‌های هنری هنرمندان برشمرد که متأسفانه رو به فراموشی است.

 وی که حضور پررنگی در جشنواره‌ها داشته است، از ضرورت حمایت متولیان امر در بعد مادی و معنوی از جامعه هنری سخن گفت: پشتکار و تلاش هنرمندان را نیز لازمه رشد و پویایی هنر موسیقی بیان کرد.

 این نوازنده دوتار هم چنین خواستار برگزاری جشنواره‌های رقابتی و غیررقابتی برای هنرمندان استان، در کنار برگزاری شب‌های موسیقی به طور مستمر شد و افزود: فراهم بودن بستر برای حضور و در صحنه بودن هنرمندان سبب می‌شود تا آن‌ها به نقاط ضعف و قوت خود پی برده و با کسب تجربه در مسیر رشد و تعالی موسیقی قرار بگیرند.

این پیش‌کسوت موسیقی مقامی استان از کم‌رنگ‌شدن روایتگری در نسل جدید موسیقی سخن گفت و ادامه داد: متأسفانه آموزش‌ها بر پایه روایتگری نیست و نسل بخشی‌ها در استان رو به نابودی است.

 گوهری اظهارداشت: این در حالی است که بخشی‌ها درگذشته به‌جای آموزش دوتار بر روایتگری تأکید داشتند و پایه آموزش را بر روایتگری بنا نهاده بودند به‌گونه‌ای که هنرجو می‌بایست سبک نواختن دوتار را خود، مطابق اشعار فرامی‌گرفت .

 وی خاطرنشان کرد: متأسفانه نسل تربیت شده‌ای وجود ندارد تا بعد «روشن گل افروز» و «حسین ولی نژاد» بتواند حتی یک ساعت روایتگری کند.

گزارش از: هدیه دهقانی