خراسان شمالي در سال 83 و پس از تقسيم خراسان بزرگ به سه استان خراسان شمالي، خراسان رضوي و خراسان جنوبي تاسيس شد که این استان هشت شهرستان به نام هاي بجنورد، اسفراین، شيروان، جاجرم، مانه و سملقان، گرمه، فاروج و رازوجرگلان، 22 شهر، 45 دهستان و بيش از یک هزار روستاي داراي سکنه دارد که در مجموع جمعيت آن بر اساس سرشماري سال 1395 بالغ بر 863 هزار و 92 نفر اعلام شده است.
به گزارش عصراترک، مساحت استان خراسان شمالی 28 هزار و 434 کیلومتر مربع است که پانزدهمین استان ایران به لحاظ وسعت محسوب می شود که از شمال با کشور ترکمنستان با 281 کیلومتر مرز مشترک، از شرق و جنوب با استان خراسان رضوی، از جنوب غربی با استان سمنان و از غرب با استان گلستان هم مرز است. مرکز استان خراسان شمالی، شهر زیبای بجنورد است.
در نوار جنوبی استان خراسان شمالی رشته کوه آلاداغ با قله های مشهور شاه جهان، سالوک و بهار و در نوار شمالی ارتفاعات کپه داغ دشت های وسیعی را در راستای شرقی-غربی شکل داده اند که در طول تاریخ بستر آمد و شدها و تحولات تجاری، فرهنگی و اجتماعی و سیاسی مهمی بوده است.
رودخانه اترک به مثابه یک شریان حیات بخش، در دره حدفاصل این دو رشته کوه جریان داشته و ضمن آبیاری تمام دشت های مسیر خود، باعث شکل گیری مراکز مسکونی کهنی در این منطقه شده است.
کاوشهای انجام شده در شهر باستانی بلقیس، تپه یام فاروج، محوطه باستانی معصوم زاده، استقرارگاه قلعه خان، تپه ریوی در مانه و سملقان، تپه باستانی ارگ نادری در شیروان، جیران تپه اسفراین، تپه پهلوان و محوطه باستانی چلو در دشت جاجرم همگی نشان از وجود تمدنی چندین هزار ساله در این منطقه دارد.
خراسان شمالی گنجینه اقوام و فرهنگ ها
اقوام ساکن در خراسان شمالی را بیشتر تات ها، کرمانج ها، ترک ها، ترکمن ها و فارسهای مهاجر از سایر استانها تشکیل می دهند که علاوه بر این قومیتها به تعداد محدودی اقوام عرب، بلوچ و لر نیز در چند روستای استان سکونت دارند که وجود اقوام مختلف با فرهنگها و آداب و رسوم متفاوت سبب شده این استان به گنجینه فرهنگها شهرت یابد.
تات ها بومیان این استان هستند که به زبان تاتی با گویش خراسانی سخن می گویند و به گفته محققان منشأ و تبار مشترک همه تاتهای ایران به مادها بازمی گردند که فرهنگ تاتی یک فرهنگ شفاهی است لذا مهمترین و اصلی‌ترین محمل فرهنگی آنها، زبان‌شان بوده که سنت فرهنگی‌شان را در طی سالها و قرون متمادی تا به امروز انتقال داده است.
کردهای این استان شاخه ای از کرمانجها هستند، لفظ كرمانج در شمال خراسان هم به چادر نشينان كرمانج زبان و در مفهوم عام تر به كردهايي كه گويش كرمانجي دارند اطلاق مي شود و هرگاه سخن از كرمانج است كردنژادان كرمانج زبان مدنظر مي باشند.
کليم الله توحدي مؤلف كتاب چند جلدی "حركت تاريخي كرد به خراسان" معتقد است كرمانجهای خراسان که عمدتا تحت عنوان سه ايل بزرگ زعفرانلو، شادلو و قراچورلو وارد این منطقه شدند، در اوايل دولت صفوي براي مقابله با تاخت و تاز تركمانان و ازبكان به مرزهاي شمال ايران کوچانده شدند.
مردم ترک نژادی که امروزه در پهنه خراسان زندگی می کنند، طی دوره ها و قرون مختلف وارد خراسان شده اند و بعضی نیز بومی خراسان می باشند، از کتب تاریخی به جا مانده، نقل های بسیاری دیده می شود مبنی بر اینکه پیش از اسلام ماوراءالنهر و خراسان تحت تسلط ترک ها بوده است و این تسلط، طی چند حکومت و امپراتوری استمرار داشته است. بی شک وجود امپراتوری های بزرگ ترک تبار در مرزهای شمال و شرق ایران نشان از این دارد که ترکها از زمان های بسیار دور با خراسان در ارتباط بوده اند و گاها در این سرزمین مسکن گزیده اند.
ترکمن های مسلمان و اهل سنت استان که سکونتگاه آنان عمدتا در بخش جرگلان شهرستان راز و جرگلان است از ایل گوکلان، طایفه مستقل نخورلی، طایفه مستقل تکه و طایفه مستقل تیره اتا تشکیل می شوند، هر یک از طوایف در دوره ای به دلایلی به این منطقه آمده و در آن ساکن شده اند. بطور مثال محل سکونت گوکلانها در گذشته، سواحل دریای خزر از جمله استان بلخان ترکمنستان کنونی و بخش‌های مرکزی استان گلستان کنونی بوده که بر اثر نبردهای قبیله‌ای با طایفه یموت‌ها به سوی مناطق کوهستانی شرقی رانده شدند. طایفه تکه نیز در دوره ای از منطقه خوارزم به این سرزمین تبعید شدند.
سیمای طبیعت خراسان شمالی
استان خراسان شمالی را می توان به دلیل تنوع اقلیمی و غنای اکوسیستم گونه های گیاهی و جانوری، نماد تنوع زیستی در کشور دانست، در خراسان شمالی 56 گونه پستاندار از 197 گونه موجود در کشور ، 150 گونه پرنده از 532 گونه موجود، 68 خزنده از 228 گونه ، چهار گونه دوزیست از 20 گونه و هشت گونه ماهی و آبزی از مجموع 160 گونه آبزی موجود در کشور زیست می کنند که برخی از این گونه ها نظیر یوزپلنگ، پلنگ، بالابان، و کرکس مصری در طبقه بندی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) در رده‌های بحرانی و در حال انقراض قرار دارند.
گفته می شود از ۱۵۰ گونه حیات وحش کشور، ۱۲۰ گونه در این منطقه زیست می کنند. یکی از گونه های جانوری خاص این استان نوعی قوچ است که با دارا بودن یک کروموزوم اضافی در دنیا بی نظیر است.
به گفته کارشناسان طبیعت گردی، خراسان شمالی یکی از بهترین استانها به لحاظ طبیعت گردی و به تعبیری بهشت طبیعت گردان است، وجود پرندگانی نایاب این موضوع را بیش از پیش نمایان می کند، تحقیقات نشان می دهد در این استان نوعی عندلیب وجود دارد که سه ماه به طور شبانه روز آواز می خواند و پرنده گلوآبی که در هیچ جای ایران نیست و تاج طلایی که فقط در استان خراسان شمالی و در بخشی از روسیه زندگی می کند، از دیگر ذخایر طبیعی این استان محسوب می شود. همچنین استان خراسان شمالی یکی از مناطق پایلوت برای بررسی و مطالعه بر روی پرندگان آوازخوان در ایران است.
زیست بوم های طبیعی بی نظیر سرتاسر استان خراسان شمالی را فرا گرفته است. ۲۲۰ گونه گیاهی از ذخایر طبیعی این استان محسوب می شوند که ارتفاعات آلاداغ و کپه داغ که قله های مهمی همچون یامان داغی، سالوک، چوپان و شاه جهان را دارند از گستره زیست کوهستانی خراسان شمالی محسوب می شوند.
در این میان، رودخانه اترک به عنوان تنها شریان حیاتی دایمی در شمال شرق کشور و وجود نهرها و چشمه سارهای متعدد حوزه آبریز آن، سیمای این کلان اکوسیستم را کامل تر می کند.
خراسان شمالی بیش از 13 هزار و 695 هکتار ذخیره گاه جنگلی از گونه های ارس، زالزالک، فندق، گردو، انجیر، انار، بلوط، انگور وحشی و... دارد. تعداد گونه های گیاهی در این استان یک هزار و 100 گونه است که بین 110 تا 150 گونه گیاهان دارویی، 70 تا 90 گونه گیاهان انحصاری در معرض خطر و 40 تا 50 گونه گیاهان آسیب پذیر وجود دارد.
تنوع و رویش طبیعی گیاهان دارویی به علت شرایط اقلیمی خاص این استان و وضعیت توپوگرافی منطقه است. آنغوزه، باریجه، گون، کتیرا، کندل، بومادران، افسطین، کاسنی، خاکشیر اصل، کاکوتی (آنخ)، شیرین بیان، مریم گلی، زرشک و زیره سیاه از جمله گیاهان دارویی شاخص خراسان شمالی هستند.
انتهای پیام./ رحمانی