به گزارش عصر اترک، امروز 17 اردیبهشت ماه در تقویم شمسی روز اسناد ملی و میراث مکتوب نام گرفته است.

نمی دانم علاقمندانی که گاه گداری گذرشان به موزه های می افتد، بازدید از نسخه های خطی چقدر برایشان جالب و مهم است! اما به طور کلی همگی چه با توجه و چه بی توجه که از کنار آرشیو اسناد و نسخ خطی بگذریم، این را باید بدانیم هویت، تاریخ و فرهنگ نوشته شده یک ملت در طول سال ها و قرن ها در دل این اسناد خطی چکیده شده اند.

با توجه به اینکه امروز روز اسناد ملی و میراث مکتوب نامگذاری شده است، برای ارج نهادن به اهمیت وجود این اسناد تاریخی و لزوم حفظ و نگهداری آنها که هر برگه ای از این اسناد، روشن کننده لایه های ناشناخته هویتی و فرهنگی مان هستند، با علی پسندیده، کارشناس اسناد و نسخ خطی اداره کل میراث فرهنگی خراسان شمالی به گفت و گو نشستیم که در این مصاحبه می خوانید.

میراث مکتوب شامل چه آثاری می شود؟

میراث مکتوب به هر نوع اثر ثبت شده ای که از گذشته به یادگار مانده است، گفته می شود.

میراث مکتوب می تواند به صورت اسناد خطی و نقاشی و آثار تصویری و مجسمه باشند.

کدام یک از این دسته اسناد یاد شده را در موزه استان نگهداری می کنید؟

بیشترین آرشیو استان در مورد اسناد خطی در زمینه های سندهای تجاری، اداری، نامه های شخصی، فرمان ها، مصالحه نامه ها، مبایعه نامه ها هستند که هر یک از این اسناد به تنهایی حکایت های تاریخی ای در دل خود دارند.

در حال حاضر این اسناد در چه شرایطی نگهداری می شوند؟

قبل از وقوع زلزله اردیبهشت ماه سال گذشته، این اسناد خطی در موزه اسناد و نسخ خطی واقع در بنای آیینه خانه مفخم شهر بجنورد نگهداری می شدند و پس از وقوع زلزله نیز این موزه تعطیل شد و آثار به مخزن انتقال یافت تا به صورت موقت و تا هنگام برپایی دوباره موزه در آنجا نگهداری شوند.

این اسناد از کدام مناطق استان جمع آوری شده اند؟

در تمامی نقاط استان خراسان شمالی.

البته باید این را هم بگویم که 90 درصد از اسناد در اختیار اداره کل میراث فرهنگی استان از سوی هم استانی های به  این اداره کل هبه شده اند و10 درصد دیگر از اسناد یا به صورت توقیفی در اختیار این اداره کل قرار گرفته اند و یا اینکه از محل اعتبارات این نهاد از کلکسیونر ها و یا بازار آزاد خریداری شده اند.

در میان اسناد خطی در اختیار شما، قدیمی ترین سند مربوط به چه دوره تاریخی است؟

قدیمی ترین اثر میراث مکتوبی که در اختیار داریم متعلق به قرآن خطی ای است که جزو اسناد خطی محسوب می شود و این قرآن خطی قدیمی مربوط به دوره صفویه است که بیش از 300 سال عمر دارد.

این قرآن خطی با خط نسخ ایرانی نوشته شده است و این کتاب نفیس به موزه استان هبه شده است.

جدید ترین اسناد خطی که به عصر حاضر نزدیک باشد، به چه دوره ای متعلق است؟

مربوط به دوره رضا خان پهلوی است که اغلب اسناد این دوره تاریخی مربوط به فرمان ها بوده اند.

خاص ترین سند فرمانی ای که در اختیار آرشیو این اداره کل قرار گرفته است، چه محتوایی دارد؟

یک سند خاصی که در اختیار داریم به خط تعلیق دیوانی نوشته شده است، این سند متعلق به دوره ناصر الدین شاه است، در بالای این سند، تذهیب انجام شده همچنین این سند یک پوششی از طلا دارد و در بالاترین قسمت این سند، مهر ناصر الدین شاه درج شده است.

محتوای این سند درباره اعطای مبلغی به یک نفر از خاندان شادلو است که مقرر شده سالیانه مقرری ای به او بابت کارهای شایسته ای که در خطه خراسان شمالی انجام داده است، اعطا شود.

توضیح دهید که آیا در زمینه عکس ها، فیلم ها و نوارهای صوتی و تصویری که تاریخی باشند، چیزی در آرشیو موزه اسناد استان در اختیار دارید؟

در آرشیو موزه ای این اداره کل یک مجموعه 132 قطعه ای از عکس ها را در اختیار داریم که به دوره قاجاریه مربوط می شوند.

این تصاویر به رجال دوره قاجاریه و قبل از قاجاریه مربوط می شوند که البته باید خاطر نشان کنم که این عکس ها از روی نقاشی های کشیده شده، گرفته شده اند.

همچنین عکس هایی از یار محمد خانه شادلو و دیگر افرادی که با او در ارتباط بوده اند نیز در این عکس های آرشیوی استان موجود هستند.

یک نکته دیگر درباره عکس ها باید بگویم این است که عکس گرفتن در دوره های گذشته یک کار لوکس، گران قیمت و تزئینی محسوب می شد.

و درباره آرشیو صوتی و تصویری هم باید بگویم که این آرشیو را نداریم.

در مورد آرشیو از روزنامه ها نیز باید خاطر نشان کنم که قدیمی ترین روزنامه های آرشیوی در اختیار این اداره کل مربوط به دوره قاجاریه است.

آنانیکه این اسناد را به موزه اسناد استان تحویل دادند از چه قشری بودند؟

اغلب اهداکنندگان این اسناد، بازدیدکنندگانی بودند که از موزه تخصصی اسناد استان دیدن کرده بودند.

به طور یقین این اشخاص به حفظ و ماندگاری فرهنگ و پیشینه این خطه علاقمند بودند.

این اشخاصی که از موزه بازدید می کردند از کارشناسان موزه درباره حفظ اسناد و مرمت آنها راهنمایی می خواستند که با دریافت راهنمایی ها به اعطای اسناد در اختیار خود به موزه برای نگهداری در شرایط بهتر ترغیب شدند.

به طور کلی چند سند کاغذی و خطی در اختیار آرشیو اسناد اداره کل میراث فرهنگی استان قرار دارد؟

تا به کنون 500 نسخه شامل کتاب و نسخه های خطی در اختیار آرشیو اسنادی این اداره کل قرار گرفته است.

به طور کلی قالب موضوعی این اسناد چه چیزی هایی هستند؟

کتاب هایی که در اختیار این اداره کل قرار گرفته اند شامل کتاب های قرآن، ادعیه، رساله های مختلف و کتاب های علمی هستند.

در زمینه نسخه های خطی نیز نامه های اداری، دیوانی، مکاتبات میان افراد مختلف، نامه های خصوصی، اسناد خرید و فروش، مصالحه نامه ها یا سازش ها، عقد نامه ها، فرمان ها و دستورات دولتی و حکومتی را شامل می شوند.

آیا در حال حاضر هبه اسناد به موزه اسنادی استان در جریان است؟

الان این رویه کمرنگ شده است، شاید به علت تعطیلی موزه اسناد و نسخ خطی استان باشد، اما این را در نظر داشته باشیم که اگر سندی از بین برود، آن سند، سند مشابهی ندارد که جایگزینی داشته باشد تا برای مطالعات و تحقیقات مورد استفاده قرار بگیرند.

بیشترین هبه اسنادی به موزه اسناد استان در چه دهه ای انجام شده است؟

قبل از استان شدن خراسان شمالی، این هبه ها به موزه خراسان بزرگ انجام می شد و پس از استان شدن خراسان شمالی این هبه ها به موزه اسناد استان تقدیم شده است.

متفاوت ترین سند به لحاظ محتوایی که در آرشیو اسناد این اداره کل نگهداری می شود، چیست؟

در این باره ابتدا باید بگویم که هر سندی، جاذبه خاص خود را دارد.

در میان اسناد موجود، یکسری اسناد جالبی دیده ام که این اسناد، عقدنامه های ازدواج هستند و به دوره قاجار متعلق می شوند که در آن عقدنامه ها، حق اعطای طلاق به عروس خانم داده شده است.

همچنین برگه های سندی ازدواج دوره قاجار موجود در آرشیو سندی این اداره کل، منقوش به تذهیب و خط زیبا هستند.

به نامه های خصوصی اسناد موجود در آرشیو خود نیز اشاره کردید، در این باره توضیح دهید که مکاتبه بین چه اشخاصی انجام شده بود؟

بیشترین مکاتبه های موجود بین افراد خانواده مثل برادر به برادر و پسر به پدر بوده اند.

در یکی از اسناد جالب در اختیار این اداره کل یک سندی منصوب به نامه ناصر الدین شاه به پسرش کامران میرزا است که او در این نامه با نثری شعرگونه از پسرش احوالپرسی کرده است.

 چطور شده است که این نامه در خراسان شمالی یافت شده است؟

ممکن است این نامه میان دیگر اسناد به این خطه منتقل شده است اما هنوز در این باره یک پاسخ مشخصی وجود ندارد.

 این اداره کل چه روش های تشویقی برای رشد فرهنگ هبه اسناد تاریخی به موزه اسناد استان به منظور مرمت و نگهداری آنها را در پیش گرفته است؟

نگهداری سندها شرایط خاصی را می طلبد که اگر سند آسیب ببیند، غیر قابل جبران است، بنابراین این اداره کل بسیار در تلاش است تا این نسخ را جمع آوری کند تا از آنها نگهداری کند.

همچنین به عقیده بنده، باقی ماندن اسناد تاریخی در دست مردم صحیح نیست چون احتمال از بین رفتن آنها بسیار زیاد است و هر سندی که از بین برود یعنی قسمتی از تاریخ این خطه به خلاء می رود.

آیا قابل پیش بینی است که اسناد خطی مهمی در دست مردم وجود داشته باشد؟

بله.

تاکنون چه اقشاری درخواست مطالعه آنها را داشته اند؟

به طور عمده اشخاصی که به این نهاد مراجعه می کنند، تحصیلکردگان مقاطع کارشناسی تاریخ و کارشناسی ارشد تاریخ بوده اند که این اداره کل نسخه های دیجیتال این اسناد را در اختیار آنها قرار داده است.

البته این نکته را هم بیان کنم که آرشیو اسنادی استان هنوز غنی نیست.

برای فعال سازی دوباره موزه اسناد و نسخ خطی استان چه تصمیمی گرفته شده است؟

مرمت بنای آیینه خانه باید انجام شود تا به عنوان موزه اسناد استفاده شود که البته باید اعتباراتی برای این مرمت اختصاص داده شود، با این وجود، درصورتیکه اختصاص این بنا برای برپایی موزه اسناد از دستور کار خارج شود، یک موزه جدیدی در مرکز استان ساخته خواهد شد که قسمتی از ساختمان جدید به موزه اسناد تعلق می گیرد.

به طور کلی، اسناد موجود در اختیار اداره کل میراث فرهنگی استان چه نقاط تاریک تاریخی را روشن کرده اند؟

سند خوانی یک علم است و باید بر روی تک تک اسناد موجود وقت گذاشت تا مورد مطالعه دقیق قرار بگیرند و برای این مطالعات، نیازمند بکارگیری تیم های تخصصی شامل تحصیلکردگان رشته های نسخه خوانی، باستان شناسی، تاریخ و ... هستیم که در حال حاضر این امکان وجود ندارد.

حرف آخر؟

مردم مطمئن باشند که اسناد و آثار تاریخی در اختیار آنان در موزه به درستی نگهداری می شوند بنابراین برای حفظ این هویت های تاریخی، اسناد در اختیار خود را به آرشیو موزه استان تقدیم کنند تا در شرایط بهتری نگهداری شوند و برای مطالعات تاریخی استان مورد بهره برداری قرار بگیرند.

انتهای پیام/