فریاد خاموش اُرس‌زارهای خراسان‌شمالی برای بقا

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «عصراترک»، در حال حاضر در شمال شرق ایران، اُرس‌زارها به دغدغه‌ای زیست محیطی تبدیل شده‌اند، تهدیدهایی شامل تداوم کم بارشی‌ها در ایران گرم و خشک، هجوم آفت‌ها، آتش‌سوزی‌ها، تبر هنر صنعت چوب برای تولید محصولات، عملیات راه‌سازی و معدن‌کاری خطراتی هستند که بر تن و جان درختان اُرس لرزه انداخته‌اند.

اُرس، درختی سوزنی‌برگ از خانواده سرو، پابرجا مانده از عصر یخ‌بندان که وجودش سبزینگی، سرزندگی حتی صبر را نشان می‌دهد، حال در این عصر از تغییرات اقلیمی و گرم‌تر شدن دمای زمین، احوال خوشی ندارد.

ارزشمندی ژنتیکی این درخت با عمری بسیار طولانی (نمونه بارز آن درخت اُرس سرانی واقع در استان خراسان شمالی با تخمین عمری حدود دو هزار و ۷۰۰ سال) پوشیده نیست و از چنان اهمیتی برخوردار است که در قانون حفظ و حمایت از منابع طبیعی و ذخایر ژنتیکی گیاهی مصوب سال ۷۱ در فهرست گیاهان ممنوع القطع جای گرفت که حتی قطع یک درخت اُرس مشمول اعمال سه نوع محکومیت برای مجرم شده است.

البته نباید از یاد برد که تا قبل از دهه ۷۰، اُرس به دلیل استحکام زیاد چوبش سقف بالاسر خانه‌های روستایی بوده است.

با توجه به اینکه ۴۱۰ هزار هکتار از پهنه خراسان شمالی به اُرس‌زارهایش مزین شده است، در حال حاضر محققان و کارشناسان فعال در ادارات کل منابع طبیعی و محیط زیست همچنین مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی استان اذعان کرده‌اند که به علت تداوم کم بارشی‌ها بنیه درختان اُرس استان که ذخیره ژنتیکی گیاهی بسیار ارزشمندی را دارا هستند، ضعیف شده و آفت به جان این درختان افتاده است.

زنگ خطر برای حیات و ادامه بقای این درخت باستانی به صدا درآمده است، حال باید دید مدیریت بحران استان تدابیر پیش‌بینی‌شده ادارات کل ذی‌ربط را جدی می‌گیرد یا خیر!

هجوم سوسک چوب‌خوار به اُرس‌زارهای شمال‌شرق ایران

علیرضا سمیعی گفت: سطح پراکنش گونه‌های مختلف اُرس در استان خراسان شمالی گسترده است.

رئیس اداره حفاظت و حمایت منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی در این باره اظهار کرد: درخت اُرس در ارتفاعات که رطوبت بالاتری دارند رویش و رشد دارند.

وی عنوان کرد: در استان خراسان شمالی، رویشگاه‌های این گیاه ارزشمند بیشتر در نیمه شمالی استان شامل شمال شهرستان بجنورد و ارتفاعات ضلع جنوبی شهرستان بجنورد همچنین در ارتفاعات شهرستان‌های مانه و سملقان، راز و جرگلان، اسفراین، فاروج، شیروان و گرمه هستند.

رئیس اداره حفاظت و حمایت منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی در ادامه بیان کرد: این گیاه به حدی ارزشمند است که قانون‌گذار در سال ۷۱ برای حفاظت از آن و البته برخی دیگر از گیاهان از جمله گون‌ها، گردوی جنگلی، پسته وحشی، بادام وحشی، قانون حفظ و حمایت از منابع طبیعی و ذخایر جنگلی را مصوب و آنها را ممنوع القطع اعلام کرد.

وی گفت: تصویب این ماده‌قانونی بر حفاظت از این‌گونه‌ها بسیاری مؤثر بود، بااین‌وجود، نمی‌توان انکار کرد که در زیر سایه این قانون مصوب، قطع آنها هر چند محدود رخ نمی‌دهد که البته در صورت مشاهده برخوردهای قانونی اعمال می‌شود.

سمیعی در ادامه بیان کرد: این اداره کل همچنین برای حفاظت هرچه بیشتر از آنها نقشه پراکنش اُرس‌زارهای استان را تهیه کرده است که بر اساس این نقشه، مناطق اجرایی طرح‌های عمرانی و معدنی ارزیابی، استعلام و تعیین تکلیف شوند.

وی در بخش دیگری از سخن خود درباره کارکردهای این گیاه ارزشمند اظهار کرد: اُرس در برابر شرایط اقلیمی بد و تغییرات آب‌وهوایی مقاوم است.

وی گفت: درخت اُرس کُند رشد است و در مناطقی می‌روید که بسیاری از گیاهان قدرت رویش و تکثیر در آن مناطق را ندارند.

رئیس اداره حفاظت و حمایت منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی همچنین با یادآوری این مطلب که درخت اُرس در ارتفاعات می‌روید، عنوان کرد: این امر موجب شده است که وقوع سیلاب‌ها و جاری‌شدن روان‌آب‌ها در رویشگاه‌های اُرس کاهشی باشند و روان‌آب‌ها به مرور در خاک نفوذ پیدا کنند و منابع آب‌های زیرزمینی در پایین دست ارتفاعات تقویت شوند.

وی افزود: این مهم همچنین موجب حفاظت و پیشگیری از فرسایش خاک شده است و پناهگاهی برای زیست حیات وحش از جمله روباه و گرگ هستند.

سمیعی در ادامه درباره آسیب پذیری درخت اُرس نیز بیان کرد: متاثر از تغییر اقلیم، بروز و تداوم کم بارشی‌ها در سطح کشور متاسفانه در شمال شرق ایران نیز آفت سوسک چوب خوار به درختان اُرس هجوم آورده است و در سال گذشته شیوع این آفت در اُرس‌زارهای استان خراسان رضوی مجاور با خراسان شمالی اتفاق افتاد.

وی گفت: در همین راستا، پایش اُرس‌زارهای استان نیز شروع شد که بروز آن در منطقه اُرس‌زار گلیل در شهرستان شیروان مشاهده شد و در همین زمینه برای جلوگیری از شیوع آن دو درخت اُرس آلوده به این آفت را قطع و معدوم کردیم.

افزون بر این، رئیس اداره حفاظت و حمایت منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی خاطرنشان کرد: متاثر از تداوم کم بارشی‌ها در استان متاسفانه مشاهده کردیم که در شهرستان گرمه نیز پدیده گلسنگ در بخش کوچکی از اُرس‌زار این منطقه بروز کرده است.

وی افزود: این پدیده متاثر از ضعیف شدن بنیه درخت اتفاق افتاده که درخت برای حفظ بقای خود بخشی از تنه خود را فلج و غیرفعال می‌کند تا مابقی تنه‌اش زنده بماند.

سمیعی تصریح کرد: برای حفظ اُرس‌زارهای استان باید مطالعاتی آغاز شود تا از میان گونه‌های مختلف درختان اُرس، گونه‌ای که مقاومت بیشتری در برابر کم‌بارشی‌ها را دارند، انتخاب و اقدامات اصلاحی بر روی آنها انجام شوند و با تدوین طرح، احیا و تکثیر آنها در دستور کار قرار گیرد.

«اُرس» نسل باقیمانده از عصریخبندان در خطر نابودی

محمدتقی احمدی نیز اظهار کرد: در کشور گرم و خشک ایران، در حال حاضر در حدود ۲ میلیون هکتار اُرس‌زار در خراسان شمالی وجود دارد که ۴۱۰ هزار هکتار آن در خراسان شمالی واقع است.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی گفت: پس از وقوع دوره سوم عصر یخبندان، شماری از گونه‌های گیاهی سوزنی برگ زنده ماندند و بقای خود را حفظ کردند که در همین زمینه در پهنه سرزمینی ایران چهار گونه گیاهی سوزنی برگ شامل درختان سرو زربین، سرو خمره‌ای، سرخ دار و اُرس پابرجا باقی ماندند.

وی افزود: زنده ماندن این گونه‌های سوزنی برگ نشان دهنده آن بود که آنها با آب و هوا و شرایط اقلیمی متفاوت سازگار هستند.

با این وجود، این محقق اعلام کرد: متاسفانه در حال حاضر این گونه گیاهی بسیار ارزشمند در شمال شرق ایران با چالش‌های عجیب و غریبی مواجه شده است.

احمدی افزود: در این باره دو مطالعه تحقیقی انجام شده‌اند که در این راستا، رویشگاه‌های اُرس استان مورد مطالعه و بررسی قرار گرفتند.

وی با بیان اینکه گونه‌های درخت اُرس با شرایط اقلیمی متفاوت سازگار هستند، اما این موضوع دلیل نمی‌شود که این درخت تمامی اقلیم‌های متفاوت را تحمل کند و متاثر از تغییر اقلیم نیز ضعیف نشود، اظهار کرد: متاسفانه در این مطالعات تحقیقی مشاهده شد در رویشگاه اُرس منطقه گوینک واقع در ۱۲۰ کیلومتری شهرستان بجنورد شمار قابل توجهی از درختان اُرس سرپا هستند و برگ‌های سبزی دارند اما آفت سوسک چوب خوار به آنها هجوم آورده و تنه آنها را پوک کرده است.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی افزود: تهاجم این آفت به اُرس‌زار واقع در حد فاصل شهرستان‌های فاروج و شیروان نیز مشاهده شده است.

وی با یادآوری این مطلب که اگر در این زمینه اقدام عاجلی انجام نشود، پیش‌بینی می‌شود که طی ۱۰ تا ۱۵ سال آینده تا حدود ۲۵ درصد از اُرس‌زارهای استان را از دست بدهیم، اظهار کرد: در گام نخست و در برنامه‌ای کوتاه مدت باید درختان اُرس آفت‌زده قطع شوند تا آفت به سایر درختان اُرس هجوم نبرد.

احمدی همچنین افزود: در مرحله بعد باید از ورود دام به رویشگاه‌های اُرس استان جلوگیری شود تا درختان اُرس در این شرایط کم بارشی بتوانند خود را احیا کنند.

علاوه بر این، وی تصریح کرد: با توجه به اینکه شکارگرهای زیستی آفت سوسک‌های چوب خوار توسط شکارچیان انسانی شکار شده‌اند، بنابراین می‌بایست دستورالعمل شکار ممنوع برای این مناطق اعمال شود.

چکش هنر بر تن اُرس زارها

احمدی در بخش دیگری از سخن خود اظهار کرد: مبتنی بر طرح مطالعاتی اشاره شده، رویشگاه اُرس گوینک که مساحت چهار هزار و ۷۰۰ هکتار دارد، مورد پایش و بررسی قرار گرفت و با جی پی اس نقاط رویشی درختان ثبت شدند.

وی عنوان کرد: در این مطالعه مشاهده شد که در حدود ۶۰ اصله درخت اُرس طی دو سال اخیر قطع شده‌اند.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی گفت: بررسی بیانگر آن بود که کارگاه‌های چوب بُری واقع در شرق استان همچنین کارگاه‌های چوب بری واقع در شهرستان چناران استان خراسان رضوی، خریداران چوب‌های گردو و اُرس هستند تا محصولات هنری تولید کنند.

وی خواستار شد: برای جلوگیری از ادامه این تخریب باید خروج چوب‌های اُرس مبنی بر اینکه استحصال شده از خانه‌های تخریب شده، هستند به تایید و بازدید کارشناس اداره کل منابع طبیعی استان استان برسد.

در عین حال، احمدی افزود: همانطور که مبتنی بر طرح‌های مدیریت جنگل که در دستور کار اداره کل منابع طبیعی استان است و باید ۵۲ هزار هکتار از اُرس‌زارهای استان قرق شوند، درحالیکه در واقعیت فقط کمتر از یک هزار هکتار از این عرصه محصور شده، هستند، بنابراین می‌بایست مبتنی بر دستورالعمل ابلاغی عمل شود.

وی گفت: نابودی رویشگاه‌های اُرس استان منجر به از بین رفتن بخشی از تنوع ژنتیکی گیاهی و جانوری همچنین موجب فرسایش خاک، بروز سیلاب‌ها و روان آب‌ها در پایین دست ارتفاعات، موجب کاهش دفع دی اکسید کربن، افزیش گرما و از دست دادن جوامع محلی خواهد شد.

کم‌بارشی‌ها بنیه اُرس و افرا را ضعیف کرده است

معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل محیط‌‌زیست خراسان شمالی نیز اظهار کرد: در سطح استان هشت منطقه به مساحت ۱۹۷ هزار هکتار تحت مدیریت این اداره کل محیط‌‌زیست استان است که بیش از ۷۰ درصد از این مساحت دارنده درختان اُرس هستند.

روح الله لایق گفت: بیشترین و متراکم‌ترین مناطق اُرس‌زار تحت مدیریت این اداره کل شامل پارک‌های ملی گلیل، سرانی، قورخود، سالوک و ساریگل هستند.

وی در ادامه با بیان اینکه تنش‌های محیطی و کم‌بارشی‌های چند سال گذشته در استان، بنیه درختان از جمله درختان اُرس و افرا را ضعیف کرده است، عنوان کرد: در شمال شرق ایران آفت اُرس وارش شیوع یافته که شیوع آن را در اُرس زار مناطق گلیل و سرانی مشاهده شده‌اند.

معاون محیط‌‌زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل محیط‌‌‌زیست خراسان شمالی اعلام کرد: در سال جاری همراه با کارشناسان اداره کل منابع طبیعی استان اُرس‌زارهای تحت مدیریت این اداره کل پایش و وضعیت ابتلا آنها به این بیماری ارزیابی شد که سرانجام در ماه جاری برای جلوگیری از شیوع این آفت دو درخت اُرس در منطقه گلیل مبتلا به آفت، قطع و سوزانده شدند همچنین یک اصله درخت اُرس نیز که به این بیماری مبتلا شده بود، هرس شد.

تهیه و تنظیم گزارش: سمانه قهرمانی