آئین‌های شب چله از گذشته تاکنون

مهدی میرابی‌جاجرم در گفتگو با خبرنگار فرهنگی هنری پایگاه خبری تحلیلی «عصراترک»، گفت: در ایران باستان به طولانی‌ترین شبِ سال چِلَّه می‌گفته‌اند و در حال حاضر هم می‌گویند.

وی افزود: امّا متاَسِّفانه سال‌هاست که کلمه (یَلدا) که کلمه‌ای سومری یا سُریانی است بیشتر به جای کلمه (چِلَّه) که فارسی است، استفاده می‌شود.

 میرابی عنوان کرد: در خصوص هُویّت و وَجه تسمیّه کلمه (یَلدا) در بین اساتیدِ لُغت و زبان شناسان اختلاف نظر است اکثرا (یَلدا) را کلمه‌ای سومری، سُریانی می‌دانند، عدّه‌ای معدود ریشه این کلمه را عربی می‌دانند و عدّه‌ای بسیار قلیل این کلمه را به زبان فارسی رَبط می‌دهند.

وی در ادامه مطرح کرد: یَلدا ( یَ ل°) کلمه‌ای است سُریانی، سومری، که به معنای زمانِ توَلُّد و زمانِ و لادتِ حضرت عیسی مسیح( ع ) به کار رفته است.

میرابی‌جاجرم بیان داشت: در فارسی طولانی‌ترین شبِ سال که مصادف با شبِ اوَّل دی ماهِ فصلِ زمستان و شبِ آخِرِ آذرماه فصلِ پائیز است که به آن شب شب چِلَّه می‌گفته‌اند و می‌گویند.

وی در ادامه عنوان کرد: اوَّل(جَدی یا جُدَی) و آخرِ (قوس) باشد و آن شب درازترین و طولانی‌ترین شبِ سال است.

محقق فرهنگی خراسان شمالی گفت: شبِ چلَّه (شبِ یلدا) شبی است که پس از سپری شدن، از آن شب نور و روشنایی و خورشید و مِهر زائیده می‌شود و (میترا) فرشته نگهبانِ مِهر و محبّت و عشق و دوستی ظهور پیدا می‌کند.

مرد هفت هنر ایران ابراز کرد: اینکه شبِ چلَّه (شبِ یلدا) به عنوان شب جشن و سرور شناخته شده باشد عُمر خیلی طولانی ندارد و به یک قرن و چندین سال بیشتر برنمی‌گردد.

وی افزود: چون که در ایران باستان رخوَت سرمای شدید و ظلمت و تاریکی برای مردم ستودنی نبوده‌اند و آنها را اهریمنی می‌دانسته‌اند، و با کراهت با اینگونه موارد برخورد می‌کرده‌اند، و حتّی سعی در مقابله و مبارزه با موارد اهریمنی برمی‌آمده‌اند، به همین خاطر شبِ چلَّه ( شبِ یلدا ) برای مردم شبی خوشایند نبوده است. 

میرابی‌جاجرم عنوان کرد: این شب را به عنوان یک شب مسرّت‌بخش و زمان جشن و شادی قلمداد نمی‌کرده‌اند، امّا برای مبارزه کردنِ با اهریمنِ ظلمت و تاریکی و طولانی بودن شب ظلمانی و طولانی اوَّل زمستان گرداگرد هم جمع می‌شده‌اند. 

وی بیان داشت: با برنامه‌ها و گفت و شنودهای فرهنگی عامّه که داشته‌اند و خوردن خوراکی‌هایی سنتی خصوصاً خوردن میوه‌های تابستانی مثلِ هندوانه سعی در سپری کردن و تحمّل این شب طولانی داشته‌اند به قول معروف با این کارشان روی اهریمن سرما و اهریمن ظلمت را کم کرده و با او مبارزه کرده و او را شکست می‌داده‌اند.

استاد میرابی‌جاجرم در ادامه افزود: ایرانیان که از دیرباز دارای احساسات پاک و زلالی بوده‌اند، در طولِ تاریخ از آداب، سُنَن و رسومی برخوردار بوده‌اند که قابلِ توجُّه مردم شناسان بوده‌اند.

وی بیان داشت: یکی از روحیّات بارز و ممتاز ایرانیان همزیستی و همدلی و همزبانی‌های گروهی و خانوادگی و اجتماعی بوده و هست.

استاد میرابی‌جاجرم گفت: ایرانیان از دیرباز گرایش بسیار زیادی به شادی و شادی‌آفرینی داشته‌اند و دارند، به همین منظور در طولِ سال به بهانه‌های مختلفی اقدام به برگزاری جشن و سرور و دورهمی‌های مسرّت‌بخش می‌کنند.

وی ابراز داشت: اعیاد مذهبی و جشن‌های ملّی مورد توجّه خاص ایرانیان هستند، که البته در فصولِ مختلف سال برگزار می‌شود، حتّی در فصلِ سردِ زمستان که رخوت و سردی طاقت فرسایی دارد، مَردُم به برگزاری جشن و سرور اقدام می‌کنند.

میرابی جاجرم افزود: از اوَّلین دورهمی‌های مسرّت بخشِ زمستانه برگزاری دورهمی‌های خانوادگی، فامیلی، شبِ چِلّه ( شبِ یَلدا ) است.

وی با بیان این مطلب که در شبِ چلَّه (شبِ یَلدا) تمام اعضای خانواده و فامیل در خانه (منزل) بزرگِ خاندان جمع می‌شوند، افزود: در این دورهمی، طولانی‌ترین شبِ سال را در کنارِ یکدیگر به خوبی و خوشی می‌گذرانند.

میرابی‌جاجرم گفت: در گذشته کُرسی‌های چوبینی بود (چهارپایه‌های مربعی عریض امّا کم ارتفاع) این کُرسی‌ها را در زمین وسطِ خانه نشیمن قرار می‌دادند و در زیرِ کُرسی چاله‌ای می‌کندند که در آن زغال‌های آتشین سرخ شده قرار می‌دادند یا درون منقل یا مجمری و در داخل چاله کنده شده قرار می‌دادند

وی در ادامه افزود: لحافی بزرگ و ضخیم از جنس پنبه بر روی کُرسی قرار می‌دادند، که این لحاف اطراف کُرسی را محاصره می‌کرد و از گرمای داخل کُرسی مراقبت می‌کرد تا خارج نشود خودِ لحاف هم بسیار گرم می‌شد.

استاد میرابی جاجرم بیان داشت: اعضای خانواده همه در اطراف چهار جانبه کُرسی می‌نشستند و پاهایشان را در زیر کرسی دراز می‌کردند تا از گرمای کُرسی بهره‌مند شوند.

وی مطرح کرد: همه با هم به صحبت و گفتمان‌های فرهنگی عامّه مسرّت بخشی می‌پرداختند، نقل و قولِ خاطراتِ گذشته، داستان، افسانه(اوسَنَه) حکایت، ضرب المثَل، چیستان، مسابقاتِ مَحلّی (کچّی بَزی) و آوازهای مَحلّی و ذکرِ لالایی‌ها و . . . از آن جمله‌اند.

استاد میرابی افزود: انواعِ خوراکی‌های محلّی مثلِ فطیر، کلوچه، نانِ عَلَفی، قُطّاب، انواعِ آجیل و میوه خصوصاً میوه تابستانی هندوانه را بر روی کُرسی می‌گذاشته‌اند تا همه از آنها بخورند و لذّت ببرند.

وی در پایان ابراز داشت: این شب می‌تواند فرصتی بسیار مناسب برای عبادت و بندگی به درگاه خدا باشد.

انتهای خبر/میرزایی