- گروه : اجتماعی
- شماره : 6787
عصر اترک بررسی کرد؛
گسترش بی‌هدف فناوری‌های دیجیتال؛ تهدید هویت و ارزش‌ها
شکاف دیجیتال در خراسان شمالی روابط خانوادگی و رشد روانی نوجوانان را تحت تأثیر قرار داده و کارشناسان هشدار می‌دهند مدیریت هوشمندانه فضای دیجیتال برای کاهش پیامدهای منفی ضروری است.
به گزارش گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «عصر اترک»، در سال‌های اخیر، رشد شتابان فناوری و ورود ابزارهای دیجیتال نوین به زندگی روزمره، به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های اجتماعی تبدیل شده است. گزارش‌های متعدد رسانه‌های داخلی و بین‌المللی نشان می‌دهند که فناوری بدون توجه به نیازهای واقعی جامعه، نه‌تنها زندگی روزمره را تسهیل کرده، بلکه تغییرات عمیق اجتماعی و فرهنگی نیز به همراه داشته است. تجربه کشورهای پیشرفته نشان می‌دهد که توسعه فناوری‌های نوین زمانی اثربخش است که بر اساس نیاز واقعی جامعه و با آموزش و فرهنگ‌سازی همراه باشد، اما در بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه، ورود فناوری بیشتر مبتنی بر الگوبرداری یا احساس نیاز آنی بوده است.
در ایران نیز، خانواده‌ها و نظام آموزشی با این چالش مواجه‌اند. پژوهش‌ها و گزارش‌های خبری از جمله مطالعه‌های میدانی در خراسان شمالی، از افزایش شکاف دیجیتال میان نسل‌ها و پیامدهای آن در سطح خانواده و جامعه خبر می‌دهند. والدین و معلمان، به دلیل ناآشنایی با دنیای دیجیتال فرزندان، اغلب قادر به مدیریت مناسب استفاده از فناوری و شبکه‌های اجتماعی نیستند و این فاصله باعث بروز مشکلاتی مانند کاهش مهارت‌های ارتباطی، ضعف در تعاملات چهره‌به‌چهره و افزایش اضطراب و افسردگی در نوجوانان شده است.
باگذشت زمان، شبکه‌های اجتماعی و ابزارهای هوشمند جایگاه سنتی روابط خانوادگی و آموزشی را پر کرده‌اند. گزارش‌ها حاکی از آن است که نبود فضاهای تفریحی و ورزشی مناسب، نوجوانان را به استفاده بیش از حد از فضای مجازی سوق داده است و در نتیجه، پیامدهای فرهنگی و هویتی قابل‌توجهی ایجاد می‌شود. کارشناسان تأکید دارند که تنها راه کاهش اثرات منفی این پدیده، نزدیک‌شدن والدین و معلمان به دنیای دیجیتال نوجوانان، ارتقای سواد دیجیتال و ایجاد فرصت‌های تعامل خانوادگی و آموزشی هدفمند است.
در این گزارش تحلیلی، ضمن بررسی پیامدهای شکاف دیجیتال بر خانواده و نوجوانان، راهکارهایی برای کاهش اثرات منفی آن ارائه شده است؛ راهکارهایی که هم‌زمان نیازمند همراهی نهادهای آموزشی، فرهنگی و رسانه‌ای و مشارکت فعال خانواده‌هاست تا نسل جوان بتواند از فرصت‌های فناوری بهره ببرد و از تهدیدهای آن در امان بماند.
شکاف دیجیتال؛ نتیجه فناوری بدون نیازسنجی
یک جامعه‌شناس در خراسان شمالی در گفتگو با خبرنگار ما، با اشاره به رشد شتابان فناوری در سال‌های اخیر گفت: ورود فنّاوری‌های نوین بدون تناسب با نیازهای واقعی جامعه، شکاف دیجیتال میان والدین و فرزندان را افزایش داده و پیامدهای آن در خانواده‌ها به وضوح دیده می‌شود.
مهدی نوری اظهار داشت: فناوری‌های نوین زندگی را آسان‌تر کرده و سختی‌های گذشته را کاهش داده‌اند، اما هم‌زمان موجب تغییرات عمیق اجتماعی و دگرگونی هنجارها و ارزش‌ها در جامعه شده‌اند.
به گفته وی: تفاوت اصلی کشورهای پیشرفته با کشورهای درحال‌توسعه در این است که فناوری در جوامع پیشرفته بر اساس نیاز واقعی تولید می‌شود، اما در کشورهای درحال‌توسعه بیشتر وارداتی است و بر پایه احساس نیاز شکل می‌گیرد، نه بر اساس نیاز واقعی جامعه.
وی با اشاره به نمونه‌هایی همچون تلفن همراه و شبکه‌های اجتماعی افزود: این ابزارها بدون آموزش و فرهنگ‌سازی لازم وارد جامعه شدند و اثرات خود را بر خانواده‌ها گذاشتند. زمانی که پیامدهای منفی آنها آشکار شد، دیگر کار از کار گذشته بود و امکان اصلاح کامل وجود نداشت.
جایگزینی ارتباطات چهره‌به‌چهره با فضای مجازی
این جامعه‌شناس ادامه داد: درگذشته، خانواده‌های گسترده با حضور پدربزرگ، مادربزرگ و چند فرزند روابط اجتماعی مستحکمی داشتند، اما امروز خانواده‌ها کوچک شده و روابط خویشاوندی به‌شدت کم‌رنگ شده است. در چنین شرایطی افراد برای پر کردن خلأ ارتباطی به فضای مجازی روی آورده‌اند. این موضوع باعث شده ارتباطات چهره‌به‌چهره جای خود را به روابط مجازی بدهد و حتی در برخی موارد موجب بروز تنش و سوءظن در میان اعضای خانواده شود.
نوری با انتقاد از عقب‌ماندگی نهادهای فرهنگی و تربیتی در مواجهه با تحولات فناوری گفت: بسیاری از فنّاوری‌ها تنها برای نمایش و الگوبرداری وارد کشور شده‌اند، بدون اینکه کارکرد واقعی آنها بررسی شود. به‌عنوان نمونه، استفاده از ابزارهای آموزشی دیجیتال در مدارس بدون مطالعه کافی صورت گرفته و در بسیاری از موارد نتیجه‌ای جز اتلاف منابع نداشته است.
وی افزود: هم‌زمان با گسترش شبکه‌های اجتماعی، مطبوعات و رسانه‌های علمی جای خود را ازدست‌داده‌اند. مطالبی که امروز در فضای مجازی منتشر می‌شوند اغلب پشتوانه علمی و پژوهشی ندارند، درحالی‌که گذشته، کتاب‌ها و مقالات منتشرشده از یک روند تحقیقاتی و علمی عبور می‌کردند. این وضعیت باعث شده معلمان و حتی اساتید دانشگاه به دلیل مشکلات اقتصادی و کمبود فرصت مطالعه، در برخی موارد از دانش‌آموزان و دانشجویان خود عقب‌تر باشند.
این جامعه‌شناس خاطرنشان کرد: نسل جدید به دلیل ویژگی پرسشگری خود، وقتی پاسخ درست و علمی از سوی خانواده و نظام آموزشی دریافت نمی‌کند، بیشتر به رسانه‌های اجتماعی گرایش پیدا می‌کند و این امر می‌تواند در آینده پیامدهای گسترده‌ای برای جامعه به همراه داشته باشد.
لزوم هم‌گامی آموزش و رسانه با شرایط جدید
وی درباره راهکارهای بازسازی ارتباط میان نسل‌ها گفت: حذف ناگهانی فنّاوری ممکن نیست و حتی می‌تواند اثرات منفی بیشتری ایجاد کند. بهترین راه این است که خانواده‌ها به‌تدریج جایگاه سنتی خود را احیا کنند، روابط اجتماعی درون خانواده را تقویت کنند، اوقات مشترک بیشتری با فرزندان داشته باشند و نظام آموزشی و رسانه‌های رسمی نیز خود را با شرایط جدید وفق دهند.
نوری در پایان تأکید کرد: برای کاهش آسیب‌های شکاف دیجیتال باید واقعیت‌های اجتماعی و اقتصادی جامعه پذیرفته شود. تا زمانی که مشکلات اصلی نادیده گرفته شود و رسانه‌های رسمی تصویری غیرواقعی از جامعه نشان دهند، اعتماد اجتماعی و انسجام خانوادگی بیش‌ازپیش آسیب خواهد دید.
وقتی والدین و معلمان از دنیای دیجیتال دانش‌آموزان جا می‌مانند
مدیر دبیرستان استعدادهای درخشان شهید بهشتی بجنورد، با اشاره به پیامدهای شتاب روزافزون فناوری در جامعه گفت: سرعت بالای ورود فنّاوری‌های نوین، والدین و حتی بسیاری از معلمان را از درک دنیای دیجیتال دانش‌آموزان بازداشته است و همین امر موجب شکل‌گیری شکاف عمیق میان نسل‌ها شده است.
علیرضا یزدانی افزود: درگذشته بخش مهمی از روابط اجتماعی در کوچه، محله و جمع‌های خانوادگی شکل می‌گرفت؛ اما امروز، شبکه‌های اجتماعی و ابزارهای هوشمند جای آن را گرفته‌اند.
به گفته وی: این تغییر الگوهای ارتباطی، اگر بدون آموزش و هدایت صحیح رها شود، می‌تواند منجر به بروز آسیب‌های جدی اجتماعی و تربیتی در میان نوجوانان گردد.
نسل جوان در معرض فضای مجازی
وی با تأکید بر اینکه خانواده‌ها و مدارس باید نقش فعال‌تری در مدیریت این شرایط ایفا کنند، اظهار داشت: نسل جوان امروز بیش از هر زمان دیگر در معرض تأثیرات فضای مجازی و هوش مصنوعی قرار دارد. اگر آموزش و پرورش به‌روز نشود، در آینده جامعه ناگزیر خواهد بود هزینه‌های گزافی برای جبران آسیب‌های ناشی از این شکاف بپردازد.
این مدیر مدرسه کمبود امکانات فرهنگی و ورزشی برای نوجوانان را یکی از زمینه‌های گرایش بیش از حد آنان به فضای مجازی دانست و گفت: نبود فضاهای سالم تفریحی و ورزشی، دانش‌آموزان را به سمت سرگرمی‌های آنلاین سوق داده است؛ درحالی‌که فراهم‌کردن محیط‌های جذاب و امن می‌تواند سهم بزرگی در کاهش آسیب‌ها داشته باشد.
چالش اقتدار معلم در عصر دیجیتال
یزدانی همچنین به تأثیر فضای مجازی بر اقتدار سنتی معلم در کلاس اشاره کرد و توضیح داد: نظام آموزشی کشور همچنان بر پایه روش‌های سنتی استوار است، درحالی‌که دانش‌آموزان در خانه به پیشرفته‌ترین ابزارهای آموزشی دسترسی دارند. این تفاوت باعث می‌شود جایگاه معلم در ذهن بسیاری از دانش‌آموزان کم‌رنگ شود و ارتباط مؤثر میان آنها شکل نگیرد.
وی ادامه داد: راهکار اصلی، توانمندسازی معلمان و ارتقای سواد دیجیتال آن‌هاست. اگر معلمان به مهارت‌های نوین آموزشی مجهز شوند، می‌توانند نه‌تنها فاصله ایجادشده با دانش‌آموزان را کاهش دهند، بلکه از ظرفیت فناوری برای یادگیری بهتر استفاده کنند.
یزدانی در پایان خاطرنشان کرد: آموزش و پرورش باید سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در زمینه سواد رسانه‌ای و آشنایی با هوش مصنوعی انجام دهد. تنها در این صورت است که می‌توان از فرصت‌های فناوری برای رشد و بالندگی نسل آینده بهره برد و درعین‌حال آسیب‌های احتمالی آن را به حداقل رساند.
تأثیر شکاف دیجیتال بر رشد روانی نوجوانان
یک روان‌شناس خراسان شمالی، با اشاره به پیامدهای شکاف دیجیتال بین نسل‌ها، گفت: این شکاف که تفاوت دسترسی و مهارت‌های دیجیتالی بین افراد و گروه‌ها را شامل می‌شود، می‌تواند تأثیرات قابل‌توجهی بر رشد روانی و عاطفی نوجوانان داشته باشد.
آمنه حصاری افزود: این تأثیرات در نگاه نخست ممکن است مثبت به نظر برسند، اما در صورت عدم مدیریت، اثرات منفی گسترده‌ای بر جای می‌گذارند. نوجوانانی که دسترسی محدودتری به فناوری دارند، احساس عقب‌ماندگی و محرومیت می‌کنند و این موضوع می‌تواند اعتمادبه‌نفس و مهارت‌های اجتماعی آنها را کاهش دهد.
وی ادامه داد: مقایسه خود با دیگران در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی، افزایش اضطراب و افسردگی، وابستگی بیش از حد به ارتباطات دیجیتالی و کاهش مهارت‌های ارتباطی رودررو از مهم‌ترین پیامدهای شکاف دیجیتال است. همچنین نوجوانان در معرض محتوای نامناسب قرار می‌گیرند که سلامت روانی آنها را تهدید می‌کند.
شکاف دیجیتال و تهدید هویت و ارزش‌های نوجوانان
این روان‌شناس با تأکید بر اینکه شکاف دیجیتال می‌تواند منجر به شکاف ارزشی و هویتی در نوجوانان شود، گفت: دسترسی نابرابر به اطلاعات و دیدگاه‌ها باعث شکل‌گیری ارزش‌ها و هویت‌های متفاوت می‌شود. نوجوانانی که به منابع متنوع آنلاین دسترسی ندارند، دیدگاه‌های محدودتری خواهند داشت و در نتیجه با هم‌سالان خود اختلاف فرهنگی و هویتی پیدا می‌کنند.
حصاری افزود: این شکاف حتی می‌تواند حس تنهایی و بیگانگی نوجوانان از خانواده را افزایش دهد.
وی ادامه داد: والدینی که زبان دیجیتال مشترکی با فرزندان خود ندارند، درک تجربیات آنلاین آنها و برقراری ارتباط مؤثر را دشوار می‌یابند. وقتی نوجوانان و والدین زمان زیادی را به‌صورت جداگانه در دستگاه‌های دیجیتال سپری کنند، فرصت تعاملات خانوادگی معنادار کاهش می‌یابد.
نزدیک‌شدن والدین به دنیای دیجیتال فرزندان
این روان‌شناس در خصوص راهکارهای والدین برای کاهش اثرات منفی شکاف دیجیتال، گفت: والدین باید خود را به دنیای دیجیتال فرزندان نزدیک کنند، زمان‌های بدون نمایشگر در طول شبانه‌روز ایجاد کنند، سواد دیجیتال خود و فرزندانشان را ارتقا دهند و فعالیت‌های مشترک خانوادگی را تشویق کنند.
حصاری درباره نشانه‌های اضطراب دیجیتال یا وابستگی به اینترنت در نوجوانان توضیح داد: عصبانیت یا بی‌قراری هنگام عدم دسترسی به اینترنت، صرف زمان بیش از حد آنلاین، نادیده‌گرفتن فعالیت‌های دیگر، مشکلات در روابط اجتماعی و افت تحصیلی، از مهم‌ترین نشانه‌ها هستند.
وی در پایان تأکید کرد: مدیریت هوشمندانه و فرهنگی فضای دیجیتال، بدون حذف کامل فناوری، کلید کاهش پیامدهای منفی این شکاف است و خانواده‌ها و جامعه باید نقش فعال در این زمینه ایفا کنند.
نتیجه‌گیری: شکاف دیجیتال میان نسل‌ها، پیامدهای روانی، تربیتی و اجتماعی گسترده‌ای بر نوجوانان و خانواده‌ها داشته است؛ از کاهش مهارت‌های ارتباطی و افزایش اضطراب گرفته تا شکل‌گیری شکاف‌های هویتی و فرهنگی. تجربه‌های میدانی در خراسان شمالی نشان می‌دهد که راهکار مقابله با این چالش، نه حذف فناوری بلکه مدیریت هوشمندانه آن است. والدین و معلمان با نزدیک‌شدن به دنیای دیجیتال نوجوانان، ارتقای سواد دیجیتال و ایجاد فرصت‌های مشترک خانوادگی و آموزشی می‌توانند اثرات منفی این شکاف را کاهش دهند و درعین‌حال، زمینه بهره‌مندی از فرصت‌های فناوری برای رشد و بالندگی نسل آینده را فراهم کنند.
تهیه و تنظیم گزارش: عبدالله یزدانی
انتهای خبر/
لینک کوتاه خبر
نظر / پاسخ از
هنوز نظری ثبت نشده است. شما اولین نفری باشید که نظر می‌گذارید!
