در فرهنگ خانوادگی ما داشتن چند تا بچه نشونه قدرت خانواده بود
 بانوی خانه‌دار بجنوردی در گفتگو با خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری «عصراترک» در پاسخ به سوال این‌که چه عواملی در تصمیم شما برای داشتن فرزند نقش داشته است، اظهار کرد: راستش همیشه دوست داشتم بچه داشته باشم. آدم وقتی بچه‌دار می‌شود، انگار زندگی‌اش معنا پیدا می‌کند. فکر می‌کنم داشتن فرزند باعث می‌شود آدم در آینده تنها نباشد.

سعیده ملکان در پاسخ به اینکه ارزش‌های فرهنگی یا دینی چقدر در این تصمیم اثرگذار بوده است، گفت: ما همیشه فرزند را نعمت خدا می‌دانستیم. مادرم می‌گفت بچه برکت زندگی است، در فرهنگ ما هم داشتن چند تا بچه نشانه قدرت خانواده بود. هنوز هم وقتی می‌بینم خانواده‌ای چند تا بچه دارد، حس خوبی به ما دست می‌دهد. این باورها باعث شد من هم به داشتن فرزند فکر کنم.

این بانوی خانه‌دار با اشاره به مشکلات روزمره گفت: واقعیت این است که خرج زندگی خیلی سنگین شده است. همین الان اجاره خانه در شهر بجنورد خیلی بالاست، هزینه مدرسه و کلاس‌های بچه‌ها هم کم نیست، مثلاً کلاس زبان یا ورزش فرزندان ماهی چند میلیون می‌شود. وقتی همه اینها را حساب می‌کنی، می‌بینی داشتن بیشتر از یک یا دو بچه خیلی سخت می‌شود.

وی در ادامه افزود: از طرفی زن و شوهر هر دو باید کار کنند تا دخل و خرج جور شود و همین باعث می‌شود نگهداری بچه سخت‌تر باشد. خیلی وقت‌ها هم می‌ترسیم که آینده بچه‌هامون چی می‌شود، آیا کار پیدا می‌کنن، آیا زندگی راحتی خواهند داشت یا نه. همین نگرانی‌ها باعث می‌شود خیلی‌ها دیرتر بچه‌دار بشوند یا تعداد بچه‌هایشان را کم کنند.

شرایط اجتماعی و اقتصادی زندگی، اجازه چندفرزندی رو نمیده

ملکان در پاسخ به سوال این‌که چرا فقط یک فرزند دارید و به داشتن فرزند دوم یا سوم فکر نمی‌کنید، اظهار کرد: راستش ما همیشه دوست داشتیم چند تا بچه داشته باشیم، اما شرایط زندگی اجازه نداد. همین یک بچه هم کلی خرج دارد، از پوشک و شیر خشک گرفته تا مدرسه و کلاس‌های مختلف. وقتی حساب می‌کنیم، می‌بینیم درآمدمان به سختی کفاف همین یکی را می‌دهد.

وی افزود: خانه‌ای که الان اجاره کردیم، کوچک و نقلی است. اگر بچه دوم یا سوم بیاد، واقعاً جا نداریم. تازه صاحبخانه هم همیشه می‌گوید خانواده‌های پرجمعیت را ترجیح نمی‌دهند، همین هم خودش یک دغدغه است.

او با اشاره به فشارهای کاری گفت: من و همسرم هر دو کار می‌کنیم تا زندگی بچرخد. وقتی هر دو سر کاریم، نگهداری از همین یک بچه هم سخت می‌شود. اگر بچه‌های بیشتری داشته باشیم، باید یا پرستار بگیریم یا بذاریم مهدکودک، که هم هزینه‌اش بالاست و هم نگرانی امنیت بچه‌ها را داریم.

این بانو ادامه داد: از طرفی آینده بچه‌ها هم برایم مهم است. می‌ترسم اگر چند تا بچه داشته باشیم، نتوانیم کیفیت خوبی برای زندگی‌شان فراهم کنیم. مثلاً همین الان برای کلاس زبان یا ورزش بچه‌ام باید هزینه زیادی بکنم. اگر چند تا بچه باشند، شاید نتوانم برای همه این امکانات را فراهم کنم.

ملکان در پایان گفت: به همین دلایل ترجیح دادیم فعلاً فقط یک فرزند داشته باشیم. دوست داریم بهترین شرایط را برای همین یکی فراهم کنیم تا هم خودش خوشحال باشد و هم ما احساس کنیم توانستیم وظیفه‌مان را درست انجام بدیم.

سنت‌ها و باورهای محلی در خراسان‌شمالی همچنان نقش مهمی در فرزندآوری دارند
زهرا بهادری کارشناس دکتری تخصصی مشاوره در گفتگو با خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری «عصراترک» با بیان اینکه خراسان شمالی به دلیل تنوع قومی منحصر به فرد به‌عنوان گنجینه فرهنگ‌های ایران شناخته می‌شود، اظهار کرد: جمعیت این استان عمدتاً شامل کردهای کرمان (حدود ۴۶ درصد)، فارسی‌زبان‌ها (۲۸ درصد)، ترک‌ها (۲۱ درصد) و ترکمن‌ها (۳ تا ۵ درصد) است. این ترکیب قومی، فرهنگی غنی و چندلایه ایجاد کرده که در آن خانواده‌ها اغلب گسترده‌تر بوده و روابط خویشاوندی قوی، احترام به بزرگ‌ترها و حفظ آداب محلی مانند موسیقی، لباس سنتی و مراسم عروسی پرشور جایگاه ویژه‌ای دارد.

وی افزود: در مقایسه با استان‌های مرکزی مانند تهران یا اصفهان که بیشتر شهری و تک‌قومیتی هستند، خانواده‌های خراسان شمالی کمتر تحت تأثیر فردگرایی مدرن قرار گرفته‌اند. سنت‌های قومی همچون همبستگی قبیله‌ای در میان کردها و ترکمن‌ها برجسته‌تر است و همین امر موجب استحکام بیشتر خانواده‌ها در برابر تغییرات سریع شهری می‌شود.

این کارشناس مشاوره با اشاره به چالش‌های ناشی از مهاجرت گفت: با وجود این استحکام فرهنگی، مهاجرت جوانان به شهرهای بزرگ‌تر چالش‌هایی برای خانواده‌های استان ایجاد کرده است. این تغییرات می‌تواند بر حفظ سنت‌های خانوادگی و استمرار فرهنگ بومی تأثیر بگذارد.

 چالش‌های اقتصادی سبب تضعیف سنت‌ها و آموزه‌های دینی در موضوع فرزندآوری

بهادری با بیان اینکه سنت‌ها و باورهای محلی همچنان نقش مهمی در فرزندآوری دارند، اظهار کرد: در خراسان شمالی، به‌ویژه در میان کردها و ترکمن‌ها، خانواده گسترده جایگاه ویژه‌ای دارد و فرزندآوری ارزشمند تلقی می‌شود. فرزند به‌عنوان ادامه نسل، نیروی کار خانوادگی و پشتوانه والدین در دوران پیری دیده می‌شود. باورهای قومی مانند «فرزند برکت خون است» هنوز در روستاها رواج دارد و اهمیت فرزندآوری را تقویت می‌کند.

وی افزود: آموزه‌های دینی نیز جایگاهی محوری در این زمینه دارند. در فرهنگ اسلامی، فرزند نعمت الهی، روشنایی چشم و «جاریه» محسوب می‌شود. روایات پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم درباره برکت رزق و اهمیت فرزندآوری همچنان در جامعه امروز اثرگذار است، به‌ویژه در میان خانواده‌های مذهبی.

این کارشناس خانواده با اشاره به تغییر نگرش نسل جوان گفت: با وجود تأثیر سنت‌ها و آموزه‌های دینی، نسل جوان امروز با چالش‌های اقتصادی روبه‌روست و همین امر جایگاه این باورها را نسبت به گذشته تا حدی تضعیف کرده است. با این حال، در استان‌هایی مانند خراسان شمالی که پایبندی مذهبی قوی‌تر است، آموزه‌های دینی همچنان انگیزه اصلی فرزندآوری محسوب می‌شوند.

 تغییر سبک زندگی یکی از اصلی‌ترین عوامل کاهش نرخ باروری در ایران

وی با بیان اینکه تغییر سبک زندگی یکی از اصلی‌ترین عوامل کاهش نرخ باروری در ایران است، اظهار کرد: بر اساس آمارهای سال ۱۴۰۳، نرخ باروری کل کشور از حدود ۶.۵ فرزند در دهه ۶۰ به حدود ۱.۵ فرزند یا حتی کمتر کاهش یافته و تعداد تولدها برای نخستین بار به زیر یک میلیون رسیده است. در خراسان شمالی نیز نرخ باروری حدود ۲.۱ فرزند است که بالاتر از میانگین کشوری محسوب می‌شود، اما روند کلی کاهش را دنبال کرده و با چالش‌هایی همراه بوده است.

 کارشناس دکتری تخصصی مشاوره افزود: تغییرات سبک زندگی تحت تأثیر شهرنشینی سریع، جهانی شدن فرهنگ‌ها و فشارهای اقتصادی ـ اجتماعی، به‌طور مستقیم بر تصمیم‌گیری زوجین برای فرزندآوری اثر گذاشته و منجر به تأخیر در ازدواج، کاهش تعداد فرزندان مطلوب و حتی گرایش به زندگی بدون فرزند در برخی موارد شده است.

بهادری با اشاره به نقش اشتغال و تحصیلات زنان گفت: افزایش سطح تحصیلات عالی بانوان و ورود گسترده آنان به بازار کار یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش فرزندآوری است. بسیاری از زنان جوان اولویت خود را به پیشرفت شغلی، استقلال مالی و تحقق اهداف شخصی می‌دهند و همین امر باعث می‌شود نقش سنتی مادری با چالش‌هایی مانند تداخل زمانی کار تمام‌وقت و مراقبت از کودک، خستگی روانی و کاهش فرصت برای فرزندپروری مواجه شود. مطالعات نشان می‌دهد زنان شاغل یا دارای مدرک بالاتر به‌طور متوسط فرزند کمتری دارند، زیرا فرزندآوری را مانعی برای پیشرفت حرفه‌ای می‌دانند. در خراسان شمالی نیز با گسترش آموزش عالی و فرصت‌های شغلی، بسیاری از زوجین تا تثبیت موقعیت شغلی زن، فرزندآوری را به تعویق می‌اندازند.

وی افزود: مهاجرت نیز عامل مهمی در کاهش فرزندآوری است. مهاجرت جوانان از روستاها و شهرهای کوچک به مراکز استان یا شهرهای بزرگ‌تر مانند تهران و مشهد، یا حتی خارج از کشور، به دلیل جستجوی فرصت‌های شغلی و تحصیلی بهتر، موجب تأخیر در تشکیل خانواده می‌شود. در محیط‌های جدید، هزینه‌های بالای زندگی، مسکن کوچک‌تر و فشارهای اقتصادی ـ اجتماعی باعث می‌شود زوجین ازدواج را دیرتر انجام دهند یا تعداد فرزندان خود را محدود کنند. در خراسان شمالی نیز بخشی از جمعیت جوان به دلیل محدودیت‌های اقتصادی به استان‌های همجوار یا پایتخت مهاجرت کرده‌اند که این امر به کاهش نرخ ازدواج و فرزندآوری کمک کرده است.

بهادری با اشاره به عوامل تأخیر در فرزندآوری گفت: نگرانی‌های اقتصادی از جمله هزینه‌های سنگین مسکن، آموزش، درمان و معیشت روزانه، زوجین را وادار می‌کند تا منتظر ثبات مالی کامل بمانند؛ وضعیتی که اغلب سال‌ها طول می‌کشد یا هرگز محقق نمی‌شود. تورم بالا و بی‌ثباتی اقتصادی این ترس را تشدید می‌کند. همچنین نگرانی از آینده فرزند، مانند رقابت شدید آموزشی، بیکاری جوانان، مسائل زیست‌محیطی و ناامنی اجتماعی، باعث می‌شود برخی زوجین آوردن فرزند به این جهان را مسئولانه ندانند.

وی افزود: فردگرایی مدرن و تغییر اولویت‌ها نیز نقش مهمی دارد. نسل جوان بیشتر بر رشد فردی، سفر، تفریح، سلامتی و روابط زوجین بدون فرزند تمرکز می‌کند. رسانه‌های اجتماعی نیز سبک زندگی بدون فرزند یا تک‌فرزندی را ترویج کرده‌اند. فشارهای روانی مانند اضطراب والدگری، ترس از ناتوانی در تربیت درست، مقایسه با دیگران و چشم‌وهم‌چشمی در هزینه‌ها نیز از دیگر دلایل کاهش فرزندآوری است.

این کارشناس خاطرنشان کرد: این عوامل نه‌تنها تعداد فرزندان را کاهش داده بلکه فاصله بین ازدواج و تولد فرزند اول را نیز افزایش داده است؛ گاهی این فاصله بیش از پنج سال طول می‌کشد. برای مقابله با این روند، نیاز به سیاست‌های جامع اقتصادی مانند تسهیلات واقعی مسکن و اشتغال، اقدامات فرهنگی برای ترویج مزایای فرزندآوری و حمایت‌های روانی از طریق مراکز مشاوره پیش از اقدام به فرزندآوری احساس می‌شود تا استرس زوجین کاهش یافته و انگیزه روانی برای تشکیل خانواده بزرگ‌تر ایجاد شود.

افزایش استرس و نگرانی خانواده‌ها سبب کاهش نرخ باروری

بهادری با بیان اینکه فرزندآوری یکی از مهم‌ترین تصمیم‌های زندگی زوجین است و تحت تأثیر شرایط اقتصادی، روانی، فرهنگی و اجتماعی قرار دارد، اظهار کرد: کاهش نرخ باروری در سال‌های اخیر نشان‌دهنده افزایش استرس و نگرانی خانواده‌ها در این زمینه است. اصلی‌ترین استرس‌ها شامل مشکلات معیشتی، تعارض نقش‌های شغلی و خانوادگی، اضطراب‌های روانی مرتبط با والدگری و ترس از آینده نامطمئن اقتصادی و اجتماعی است.

وی افزود: حمایت‌های اجتماعی از سوی دولت، نهادهای عمومی و مراکز مشاوره نقش کلیدی در کاهش این استرس‌ها دارند؛ زیرا با ایجاد حس امنیت و حمایت، انگیزه فرزندآوری را افزایش داده و موانع را کمتر می‌کنند. یکی از مهم‌ترین عوامل بازدارنده فرزندآوری استرس اقتصادی است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد حدود ۷۵ درصد جوانان ایرانی مسائل اقتصادی را اصلی‌ترین مانع فرزندآوری می‌دانند.

این کارشناس با اشاره به سیاست‌های حمایتی دولت گفت: قانون جوانی جمعیت شامل مشوق‌های متنوعی است که بار مالی خانواده‌ها را سبک می‌کند؛ از جمله وام قرض‌الحسنه تولد فرزند، اختصاص سهام صندوق‌های سرمایه‌گذاری به نام فرزند، تسهیلات خرید یا ساخت مسکن برای خانواده‌های دارای فرزند، افزایش مرخصی زایمان و مرخصی پدران، اولویت استخدام برای والدین دارای فرزند، تخفیف در خرید خودرو داخلی، پوشش بیمه‌ای گسترده برای درمان ناباروری، بیمه مادران باردار و ترویج زایمان طبیعی برای کاهش هزینه‌ها. این حمایت‌ها با کاهش فشارهای مالی، حس امنیت اقتصادی ایجاد کرده و خانواده‌ها را به تصمیم‌گیری مثبت برای فرزندآوری ترغیب می‌کند.

وی افزود: مشاوره‌های ساختارمند پیش از ازدواج و فرزندآوری نیز استحکام خانواده را افزایش داده و تمایل به فرزندآوری را تقویت می‌کند. مراکز مشاوره وابسته به بهزیستی و وزارت بهداشت خدماتی مانند مدیریت استرس والدگری، حل تعارضات زوجی و حمایت از زوجین نابارور ارائه می‌دهند که به‌ویژه برای بانوان شاغل ـ که حدود ۶۷ درصد آنان استرس ناشی از تعارض نقش‌ها را تجربه می‌کنند ـ بسیار مفید است.

خراسان شمالی به‌عنوان یکی از جوان‌ترین استان‌های کشور

بهادری با اشاره به تجربه خراسان شمالی گفت: قرارگاه جوانی جمعیت زیر نظر دانشگاه علوم پزشکی با برنامه‌های آموزشی و حمایتی توانسته نرخ باروری استان را نزدیک به سطح جایگزینی و میانگین کشوری نگه دارد. این استان به‌عنوان یکی از جوان‌ترین استان‌های کشور، الگویی برای کاهش استرس از طریق حمایت‌های محلی محسوب می‌شود.

وی در ادامه گفت: حمایت‌های اجتماعی مانند یک شبکه ایمنی عمل می‌کنند؛ حمایت‌های اقتصادی بار مالی خانواده‌ها را کاهش می‌دهند و حمایت‌های روان‌شناختی و آموزشی اضطراب‌ها را مدیریت می‌کنند. بدون این حمایت‌ها، استرس‌های معیشتی و روانی موجب کاهش بیشتر نرخ فرزندآوری خواهد شد. تجربه جهانی نیز نشان می‌دهد کشورهایی با حمایت‌های گسترده مانند مرخصی‌های طولانی والدینی و خدمات مشاوره، موفق‌تر در حفظ نرخ باروری بوده‌اند. در ایران نیز اجرای کامل‌تر قانون جوانی جمعیت و گسترش خدمات مشاوره می‌تواند انگیزه خانواده‌ها را افزایش داده و به جوانی جمعیت کمک کند. این حمایت‌ها نه‌تنها استرس را کاهش می‌دهند بلکه حس امید و امنیت را به خانواده‌ها بازمی‌گردانند.

بهادری کارشناس مشاور خانواده با بیان اینکه فرزندآوری یکی از تصمیمات کلیدی در زندگی زوجین است و ابعاد اقتصادی، اجتماعی و روانی عمیقی دارد، اظهار کرد: در جامعه امروز ایران بسیاری از زوج‌های جوان به دلیل اضطراب‌های والدگری، ترس از مسئولیت، تغییر سبک زندگی و نگرانی از آینده تمایل کمتری به داشتن فرزند نشان می‌دهند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد حدود ۷۷ درصد زوجین ایرانی تمایلی به فرزندآوری ندارند و عوامل روانی مانند نبود امنیت روانی و امید به آینده نقش مهمی در این کاهش ایفا می‌کند.

وی افزود: انگیزه روانی را می‌توان از طریق راهکارهای هدفمند تقویت کرد. این راهکارها بر پایه افزایش آمادگی روانی، مدیریت اضطراب‌ها و برجسته کردن جنبه‌های مثبت والدگری تمرکز دارند. یکی از مؤثرترین راهکارها دسترسی آسان به مشاوره‌های تخصصی پیش از ازدواج و پیش از فرزندآوری است. این مشاوره‌ها به زوجین کمک می‌کند اضطراب‌های خود را مدیریت کنند، انتظارات واقع‌بینانه بسازند و آمادگی روانی برای پذیرش مسئولیت فرزند داشته باشند. مطالعات نشان می‌دهد مشاوره پیش از ازدواج تمایل به فرزندآوری را تقویت کرده و استحکام خانواده را افزایش می‌دهد.

بهادری با اشاره به نقش آموزش گفت: بسیاری از زوجین جنبه‌های مثبت والدگری را نادیده می‌گیرند. آموزش می‌تواند با برجسته کردن این فواید، انگیزه درونی ایجاد کند. فرزندان با رفتارهای طبیعی خود استرس و افسردگی والدین را کاهش داده و امید به زندگی را افزایش می‌دهند. خانواده‌های دارای فرزند سطح بالاتری از رضایت روانی و هیجان دارند و والدگری صفاتی مانند ایثار، صبر، مسئولیت‌پذیری و احساس تأثیرگذاری را تقویت می‌کند.

وی افزود: فرزندآوری همچنین می‌تواند روابط زوجی را بهبود بخشد، مهارت‌های ارتباطی را ارتقا دهد و زوجین را به‌عنوان یک تیم خانوادگی نزدیک‌تر کند. برنامه‌های آموزشی مانند کارگاه‌های پیش از ازدواج و رسانه‌ها در چارچوب قانون جوانی جمعیت می‌توانند این فواید را ترویج کنند.

این کارشناس با اشاره به اهمیت فرهنگ‌سازی گفت: یکی از اصلی‌ترین موانع روانی، نبود امید به آینده است. راهکارها شامل ترویج ارزش‌های مثبت فرزندآوری، ایجاد امنیت روانی و الگوسازی از طریق رسانه‌هاست. نمایش خانواده‌های شاد و موفق با چند فرزند در فیلم‌ها و سریال‌ها می‌تواند تردیدها را کاهش دهد. همچنین معرفی الگوهای موفق جوان که فرزندآوری را تجربه‌ای مثبت می‌دانند، نقش مهمی در ایجاد انگیزه دارد.

وی افزود: حمایت‌های روان‌شناختی نیز برای مدیریت چالش‌ها ضروری است. این حمایت‌ها به زوجین کمک می‌کند تعارض نقش‌ها را حل کنند، برای تغییرات آماده شوند و از زوجین نابارور یا مردد حمایت شود. برای بانوان شاغل، مشاوره در زمینه تعادل کار و خانواده بسیار مفید است و نشان می‌دهد والدگری تجربه‌ای شیرین اما پیچیده است که با حمایت می‌توان از آن لذت برد.

بهادری در پایان خاطرنشان کرد: انگیزه روانی برای فرزندآوری درونی است و تنها با مشوق‌های اقتصادی ایجاد نمی‌شود. نیاز به رویکردی جامع وجود دارد که اضطراب‌ها را کاهش دهد و جنبه‌های مثبت والدگری را برجسته کند. مشاوره‌های پیش از ازدواج و فرزندآوری، آموزش فواید روانی و فرهنگ‌سازی امیدآفرین کلیدی‌ترین راهکارها هستند که با اجرای بهتر آن‌ها می‌توان انگیزه روانی زوج‌های جوان برای فرزندآوری را افزایش داد.

عوامل درونی و بیرونی تمایل کمتر به فرزندآوری

 کارشناس‌ارشد مشاور خانواده در گفتگو با خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری «عصراترک» با بیان اینکه زوجین جوان امروزه تمایل کمتری به فرزندآوری دارند و این موضوع از اولویت آنان خارج شده است، اظهار کرد: عوامل درونی و بیرونی متعددی در این زمینه نقش دارند. یکی از مهم‌ترین عوامل بیرونی، مسائل اقتصادی است، چرا که هزینه‌های سنگین پرورش کودک شامل درمان، آموزش، مهدکودک و کلاس‌ها، نگرانی‌های جدی برای خانواده‌ها ایجاد کرده است. بسیاری از زوجین نمی‌دانند آیا درآمد فعلی آنان توان پوشش این مخارج را خواهد داشت یا خیر.

رضا دلپسند افزود: شرایط اجتماعی نیز در این تصمیم اثرگذار است. در بسیاری از آپارتمان‌ها سکوت و آرامش ساکنان بر بازی و تحرک کودکان ترجیح داده می‌شود و همین امر خانواده‌ها را با چالش مواجه می‌کند. همچنین اشتغال همزمان زن و مرد برای تأمین هزینه‌های زندگی، مسئله مراقبت و امنیت کودک را پررنگ‌تر می‌سازد؛ چرا که والدین ناچارند کودک را به پرستار یا مهد بسپارند و این موضوع نگرانی‌های تازه‌ای ایجاد می‌کند.

این کارشناس خانواده با اشاره به نبود ثبات اقتصادی گفت: زوجین نمی‌دانند آیا پس‌انداز امروز در آینده پاسخگوی نیازهای رشدی فرزند خواهد بود یا خیر. افزایش سالانه هزینه‌ها و دشواری یافتن مسکن مناسب، به‌ویژه با ترجیح مالکان برای اجاره به خانواده‌های بدون فرزند، تمایل به فرزندآوری را کاهش می‌دهد.

وی افزود: نبود فضاهای مناسب برای بازی و پرورش کودکان در مجتمع‌ها و محلات نیز یکی دیگر از عوامل بازدارنده است. خانواده‌ها پس از تولد فرزند غالباً با مشکلات متعدد تنها می‌مانند و انرژی زیادی صرف یافتن راه‌حل برای چالش‌های روزمره می‌کنند؛ همین امر موجب تردید در تصمیم به فرزندآوری می‌شود.

دلپسند با بیان اینکه تجربه والدین در تربیت نسل‌های جدید نیز بر نگرش زوجین جوان اثر دارد، اظهار کرد: بسیاری از والدین در تربیت فرزندان نسل «زد» و «آلفا» با چالش‌های جدی مواجه شده‌اند و سیاست‌های تربیتی سنتی کارآمدی خود را از دست داده است. مشاهده این مشکلات، زوجین جوان را نسبت به فرزندآوری مردد می‌کند. از سوی دیگر، نبود نهادهای حمایتی در امر تربیت کودک باعث می‌شود والدین در این مسیر تنها بمانند و احساس ضعف کنند.

وی افزود: کودکان امروز برخلاف گذشته، بیشتر مصرف‌کننده خدمات و منابع مالی خانواده هستند و فرایند استقلال آنان طولانی‌تر شده است. این وابستگی مالی و عاطفی طولانی‌مدت، فشار مضاعفی بر والدین وارد می‌کند و تصمیم به فرزندآوری را دشوارتر می‌سازد.

کارشناس مشاور خانواده با اشاره به رویکرد اجتنابی برخی زوجین گفت: زمانی که فرد توانمندی‌های خود را با نیازهای بیرونی مقایسه می‌کند، دچار تردید می‌شود. نگرانی از نداشتن مهارت کافی، ضعف اقتصادی یا ناتوانی در تأمین رفاه خانواده، موجب می‌شود زوجین از فرزندآوری صرف‌نظر کنند. در شرایطی که دستیابی به رفاه و آسایش روزبه‌روز دشوارتر می‌شود، بسیاری از جوانان ترجیح می‌دهند از این مسئولیت سنگین فاصله بگیرند.

وی گفت: فرزندآوری و تربیت فرزند امری بسیار دشوار است. کانت نیز اشاره می‌کند که تربیت فرزند دومین کار سخت دنیا محسوب می‌شود. زمانی که زوجین احساس کنند توانایی لازم برای پاسخگویی به نیازهای فرزند را ندارند، طبیعی است که نسبت به فرزندآوری دچار شک و تردید شوند.

در خانواده‌های قدیم، فرزندان به‌عنوان نیروی حمایتی محسوب می‌شدند

این کارشناس با بیان اینکه در گذشته فرزندان نقش پررنگی در زندگی خانواده‌ها داشتند، اظهار کرد: در خانواده‌های قدیم، فرزندان علاوه بر کمک در تولیدات کشاورزی و دامی، به‌عنوان نیروی حمایتی و عامل ایجاد امنیت برای والدین محسوب می‌شدند. آنان در بسیاری از چالش‌های زندگی روستایی مانند مسائل تغذیه، امنیت، خوراک و مسکن به خانواده کمک می‌کردند و والدین می‌توانستند روی توان کاری فرزندان خود حساب باز کنند.

وی افزود: در آن دوران، آموزش سریع مهارت‌ها و مستقل کردن فرزندان جزو اولویت‌های خانواده‌ها بود. به همین دلیل، پس از رسیدن به حداقل توانایی، فرزندان را به ازدواج تشویق می‌کردند تا زندگی مستقل خود را تشکیل دهند.

دلسپند با اشاره به تغییر شرایط در زندگی‌های کنونی گفت: امروز نقش فرزندان و نگاه خانواده‌ها به آنان کاملاً متفاوت شده است. نسل جدید بیشتر خدمات‌خواه است تا تولیدکننده؛ موفقیت را در تحصیل، اشتغال و تجارت می‌بیند و رسیدن به استقلال واقعی برای آنان سال‌ها طول می‌کشد. این نسل بسیار وابسته‌تر از نسل قبل است و خانواده‌ها ناچارند برای سال‌های طولانی خدمات و حمایت‌های مختلف به فرزندان ارائه دهند تا آنان بتوانند مستقل شوند.

وی افزود: به همین دلیل، والدین امروزی دیگر به فرزندان به‌عنوان نیروی امنیت یا کمک‌کننده در اقتصاد خانواده نگاه نمی‌کنند. آنان تلاش می‌کنند با فرزندآوری و تربیت صحیح، زمینه‌های موفقیت فرزندان را در عرصه تحصیل و اشتغال فراهم سازند تا هرچه سریع‌تر بتوانند زندگی مستقل خود را تشکیل دهند.

 داشتن فرزند به کاهش آسیب‌های روانی کمک می‌کند

دلپسند با بیان اینکه کاهش فرزندآوری می‌تواند بر مشکلات روانی مانند اضطراب و افسردگی در خانواده‌ها اثرگذار باشد، اظهار کرد: بر اساس مراحل رشد اریکسون، انسان‌ها در دوران پیری گذشته خود را مرور می‌کنند و برای احساس کفایت نیازمند دستاوردهایی در زندگی هستند. استقلال، اشتغال، ازدواج، فرزندپروری و موفقیت‌های کاری از جمله عواملی هستند که سکوی امنی برای رضایت از زندگی در سالخوردگی فراهم می‌کنند و سلامت روان را ارتقا می‌دهند.

وی افزود: اگر فرد در این تکالیف مهم زندگی کوتاهی کند، ممکن است در دوران پیری دچار احساس پوچی شود. بنابراین، داشتن فرزند و تجربه فرزندپروری می‌تواند یکی از دستاوردهای مهم زندگی باشد که به کاهش آسیب‌های روانی کمک می‌کند.

این کارشناس خانواده با اشاره به نقش فرزندپروری در جهت‌دهی به منابع فردی گفت: جوانی یک سرمایه است و باید در مسیر درست مصرف شود. انرژی، توان کاری و مهارت‌های فردی می‌تواند در راه‌های مختلف خرج شود، اما بهترین سرمایه‌گذاری آن است که این توانایی‌ها صرف پرورش فرزند شود؛ زیرا فرزند از داشته‌های والدین بهره‌مند می‌شود و این امر بزرگ‌ترین و ارزشمندترین سرمایه‌گذاری در زندگی خواهد بود.

با افزایش امنیت شغلی و بهبود شرایط اقتصادی، انگیزه فرزندآوری تقویت می‌شود

دلپسند با بیان اینکه رابطه‌ای تنگاتنگ میان فرزندآوری و مسائل اقتصادی در استان‌های محروم وجود دارد، اظهار کرد: در استان‌هایی مانند خراسان شمالی، عامل اقتصادی می‌تواند یکی از مهم‌ترین عوامل بازدارنده یا تقویت‌کننده انگیزه فرزندپروری باشد. اگر مشکلات اقتصادی حل شود، انگیزه زوجین برای داشتن فرزند افزایش خواهد یافت.

وی افزود: زمانی که سرپرست خانواده نتواند اشتغال مناسبی داشته باشد، از پس هزینه‌های زندگی برنیاید و بیکاری را تجربه کند، طبیعی است که زوجین امروزی حاضر به پذیرش سختی‌های فرزندپروری و بزرگ کردن کودک نخواهند شد.

وی با اشاره به وضعیت اقتصادی استان گفت: در خراسان شمالی مشکلاتی مانند کمبود فرصت‌های شغلی، گرانی و نبود کارخانه‌ها یا فضاهای کاری متنوع وجود دارد که فشار زیادی بر خانواده‌ها وارد می‌کند. اگر این مسائل کاهش یابد و سرپرست خانوار مطمئن باشد که شغلی دائمی و درآمدی ثابت دارد ـ نه شغل فصلی یا روزانه ـ می‌توان امیدوار بود که انگیزه‌های فرزندآوری در میان زوجین تقویت شود و آنان با رغبت بیشتری به فرزندپروری روی بیاورند.

اقدامات فرهنگی لازمه فرزندآوری

این کارشناس با بیان اینکه برای ایجاد انگیزه در زوج‌های جوان باید احساس دلگرمی و حمایت در آنان تقویت شود، اظهار کرد: زمانی که زوجین مطمئن باشند در فرزندآوری و تربیت فرزند تنها نیستند و مهارت‌های لازم را برای پاسخگویی به چالش‌های تربیتی کسب کرده‌اند، به‌طور طبیعی نسبت به فرزندآوری دلگرم می‌شوند و آن را در اولویت زندگی خود قرار می‌دهند. همچنین اگر زوجین اطمینان یابند که می‌توانند حداقل نیازهای اقتصادی فرزند را تأمین کنند، انگیزه آنان برای داشتن فرزند بیشتر خواهد شد.

وی افزود: اقدامات فرهنگی نیز در این زمینه بسیار مؤثر است. در فیلم‌ها، سریال‌ها و نمایشنامه‌ها نباید خانواده‌های کم‌فرزند یا بی‌فرزند به‌عنوان خوشبخت‌ترین خانواده‌ها معرفی شوند، بلکه باید نشان داده شود که بسیاری از خانواده‌های دارای چند فرزند نیز با وجود مشکلات اقتصادی، شادی و خوشبختی واقعی را تجربه می‌کنند.

دلپسند با اشاره به اهمیت دستاوردهای زندگی گفت: زوجین باید بدانند که تنها ماندن همیشه به معنای خوشی و لذت نیست. در دوران پیری، انسان‌ها نیاز دارند هنگام مرور زندگی خود، دستاوردهایی داشته باشند. فرزندپروری می‌تواند یکی از مهم‌ترین اهداف این دستاوردسازی باشد و به والدین احساس رضایت و معنا در زندگی ببخشد.

نتیجه گیری: می‌توان گفت فرزندآوری در خراسان شمالی در نقطه تلاقی سنت‌ها و باورهای فرهنگی از یک سو و مشکلات اقتصادی و اجتماعی از سوی دیگر قرار دارد. مردم این استان همچنان فرزند را نماد برکت، ادامه نسل و پشتوانه خانواده می‌دانند، اما فشارهای معیشتی، هزینه‌های سنگین زندگی، اشتغال همزمان زن و مرد و نگرانی از آینده فرزندان باعث شده تصمیم‌گیری در این زمینه دشوارتر شود. بنابراین برای تقویت انگیزه فرزندآوری، علاوه بر حفظ و ترویج ارزش‌های فرهنگی و دینی، باید حمایت‌های اقتصادی و اجتماعی واقعی فراهم شود تا خانواده‌ها با امید و امنیت بیشتری به داشتن فرزند فکر کنند.

تهیه و تنظیم گزارش: امین فیروزبخت
انتهای خبر /