به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «عصر اترک»، در هفته محیط‌زیست مناسب دیدیم که از کوهپایه شاه جهان، همسایه رشته‌کوه‌های کپه داغ و آلا داغ واقع در شمال شرق ایران، همچنین زیستگاه پلنگ ایرانی و از مهم‌ترین نقاط رویشی درختی صبور با عمر بسیار طولانی به نام اُرس یاد کنیم.

کوهپایه‌ای که به گفته استادان دانشگاهی به‌عنوان یکی از ۳۴ نقطه داغ تنوع زیستی کره زمین به لحاظ بهره‌مندی از تنوع زیستی بسیار بالا در زمینه گونه‌های جانوری و گیاهی شناخته شده است.

کوهپایه‌ای که اگر نمی‌بود، در این نقطه از شمال شرق ایران زندگی و تمدن شکل نمی‌گرفت و از تنوع زیستی بسیار بالا بهره‌مند نمی‌بود. همچنین از دل این کوهپایه آب سرریز جاری نمی‌شد که قنات‌ها حفر شوند. 

بااین‌وجود، در حالی ایران و خراسان شمالی با این ظرفیت بسیار کم‌نظیر زیست‌بوم تمدن‌ساز ناآشنا است، ناآگاهانی ناآگاه‌تر از مردم و مسئولان مدتی است که به دامان این کوهپایه چنگ انداخته‌اند تا شیرازه این زیست‌بوم را برهم زنند.

ناآگاهانی که می‌خواهند تیشه کاوش‌های معدنی و معدن‌کاوی‌های خود را از دل پارک ملی ساریگل به دامان کوهپایه شاه جهان فرود آورند برای تولید ثروتی ناپایدار.

تمام ناآگاهانی که ندانسته‌اند تولید ثروت علاوه بر اینکه امری کمی است باید امری کیفی و پایدار نیز باشد.

کدامین خِرد قبول می‌کند که وقتی می‌توان از وجود چنین کوهپایه‌ای که ذخیرگاه انواع گونه‌های منحصربه‌فرد گیاهی و جانوری و همچنین محل زندگی و تمدن کاریزی است، ثروت پایدار گردشگری (انواع گردشگری از جمله طبیعت‌گردی، گردشگری شکار، گردشگری کشاورزی، گردشگری درمانی، گردشگری میراثی، گردشگری ورزشی و…) خلق کرد چرا باید به سراغ ثروت کوتاه‌مدت و ناپایدار معدن‌کاوی رفت که در نهایت این زیست‌بوم را از دست بدهیم.

به قول استادان دانشگاه، معدن‌کاوی را برای دل کویرها بگذاریم و شاه جهان‌ها را برای تداوم زندگی‌های کاریزی و برای نسل‌های آینده حفظ و مراقبت کنیم.

مدتی است که این دغدغه، گفتمان مهم علاقه‌مندان محیط‌زیست شمال شرق ایران همچنین استادان دانشگاهی شده است.

آنها می‌گویند به‌خاطر یک دستمال قیصریه را که به آتش نمی‌کشند.

شاه جهان؛ یکی از کانون‌های ۳۴ گانه داغ تنوع زیستی کره زمین

کمال‌الدین ناصری در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «عصر اترک» اظهار کرد: کره زمین، یک توان‌زیستی دارد که می‌تواند منابعی را برای حیات آفریده‌های خداوند ایجاد کند و طرفی دیگر کره زمین یک توانی دارد که پس از مصرف منابع و پسماندهایی که برجای می‌مانند، می‌تواند پسماندها را جذب و خنثی کند.

وی در ادامه عنوان کرد: بنابراین محیط‌زیست، بنیان پایداری سرزمین است.

استاد دانشکده منابع طبیعی و محیط‌زیست دانشگاه فردوسی مشهد گفت: در همین راستا نیز تنوع زیستی شامل تنوع گونه‌های جانوری و گیاهی مهم دانسته شده‌اند؛ چون اساس پایداری سرزمین‌ها است.

وی افزود: هر چه تنوع زیستی کمتر شود، سرزمین‌ها ناپایدار خواهند شد و قابل زیست نخواهند بود.

ناصری بیان کرد: بر روی کره زمین، نقاط خاصی وجود دارند که به شکل غیرمعقولی تنوع زیستی در آنها بالا است که به این نقاط خاص «نقاط داغ تنوع زیستی کره زمین» گفته می‌شود.

وی گفت: در کره زمین، ۳۴ نقطه داغ تنوع زیستی یافت شده‌اند که این ۳۴ نقطه در مجموع دو درصد از مساحت زمین را تشکیل می‌دهند.

استاد دانشکده منابع طبیعی و محیط‌زیست دانشگاه فردوسی مشهد افزود: در این ۳۴ نقطه خاص بیش از ۴۰ درصد از تمامی گیاهان و بیش از ۳۵ درصد از تمامی مهره‌داران دنیا، زیست می‌کنند.

وی در ادامه با بیان اینکه بیشتر این نقاط خاص در حاشیه اقیانوس‌ها واقع‌اند، عنوان کرد: بااین‌وجود، دونقطه از این نقاط خاص با تنوع زیستی بالا در ایران هستند.

ناصری گفت: یک نقطه از حاشیه دریای سیاه شروع می‌شود و به سمت قفقاز جهت پیدا کرده و به سرتاسر دامنه‌های شمالی البرز ایران (دارای اقلیم هیرکانی) توسعه‌یافته و تا به سمت استان خراسان شمالی نیز امتدادیافته است.

وی همچنین بیان کرد: نقطه دیگر، از دریای مدیترانه شروع می‌شود و یک شاخه آن به کوه‌های زاگرس و شاخه دیگر آن به دامنه‌های جنوبی البرز جهت‌یافته و در نهایت به کوه‌های گلی داغ، بُزداغی، کپه داغ، شاه جهان، هزار مسجد و بینالود امتدادیافته است.

استاد دانشکده منابع طبیعی و محیط‌زیست دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: نقطه تلاقی این دونقطه خاص، کوه‌های خراسان شمالی و خراسان رضوی هستند که این تلاقی بیانگر آن است که این کوه‌های اشاره شده از ثروت‌های اکولوژیکی و تنوع زیستی بسیار بالایی بهره‌مند هستند که در کمتر جایی از کره زمین می‌توان پیدا کرد.

وی خاطرنشان کرد: در این کوه‌ها گونه‌های گیاهی منحصربه‌فردی روییده‌اند که در هیچ نقطه دیگر کره زمین وجود ندارند و این کوه‌ها کانونی برای غنی‌کردن کتاب خلقت خداوند بوده است.

ناصری افزود: اگر این‌گونه‌ها از بین بروند دیگر در هیچ نقطه دیگری از کره زمین نمی‌توان آنها را یافت که البته متأسفانه برخی از آنها از بین رفته‌اند و هرگز قابل برگشت نیستند.

وی در ادامه به کوهپایه شاه جهان اشاره و تصریح کرد: اگر کوه شاه جهان نمی‌بود، اطراف این کوه چنان سوزان می‌شد که برای حیات گونه‌های جانوری و گیاهی قابل زیست نمی‌شد.

استاد دانشکده منابع طبیعی و محیط‌زیست دانشگاه فردوسی مشهد گفت: نقشه‌های ماهواره‌ای بیانگر آن است که وجود کوه شاه جهان پهنه اطراف آن را خنک کرده است که در اطراف آن در طول دوران زندگی، هنر و تمدن شکل‌گرفته‌اند.

ناصری اشاره کرد: و این در حالی است که در حال حاضر عده‌ای به دنبال آن هستند تا فعالیت‌های اکتشاف معدن و معدن‌کاوی را در شهرستان بام و صفی‌آباد و اطراف کوه شاه جهان را عملی کنند.  

وی ابراز تأسف کرد: این اقدام موجب خواهد شد ثروت مهم تنوع زیستی گیاهی و جانوری این منطقه از بین برود درحالی‌که بابت یک دستمال نباید قیصریه را آتش کشید.

ناصری یادآور شد: متأسفانه ریشه این اتفاق نیز به اصلاح قانون معادن که در سال ۹۰ در مجلس شورای اسلامی انجام شد، بازمی‌گردد که در حال حاضر به یک قانون مخرب محیط‌زیست بدل شده است.

حفظ شاه جهان برای حفظ قنات‌ها

بهرام پروین گنابادی نیز اظهار کرد: قنات در طول دوران در مناطقی ایجاد شده که آن مناطق کم آب بوده‌اند.

وی گفت: آبی که در کانال قنات‌ها جاری بوده و است، آب سرریز سفره‌های زیرزمینی است.

مدیرگروه دانشکده علوم‌انسانی دانشگاه آزاد تهران افزود: آب جاری قنات‌ها، آبی نبوده که به‌زور از دل زمین بیرون کشیده شده باشد.

وی در ادامه به وجود قنات‌های متعدد در مناطق شرق استان خراسان شمالی شامل مناطق فاروج، اسفراین، بجنورد، بخشی از شهرستان شیروان و بخشی از شهرستان سبزوار اشاره و بیان کرد: این مناطق در مجاورت کوهپایه شاه جهان واقع‌اند.

گنابادی همچنین با تصریح بر این مطلب که در طول تاریخ قنات‌ها، زاینده تمدن کاریزی بوده‌اند، گفت: قنات‌ها متعلق به سرزمین انسان‌های هوشمند هستند.

وی افزود: از عمر یک نسل باید سپری شود تا یک قنات ایجاد شود.

مدیرگروه دانشکده علوم‌انسانی دانشگاه آزاد تهران تأکید کرد: باید کوهپایه شاه جهان حفظ شود تا قنات‌های ایجاد شده در اطراف آن نیز حفظ شوند.

صنعت گردشگری را جایگزین معدن‌کاوی‌ها کنید

محمدحسین پاپلی بزدی نیز در این باره اظهار کرد: اگر بر روی نقشه جهان یک خط از منطقه مسقط (جنوب کشور عمان) به‌سوی قطب شمالی کشیده شود، در این مسیر ۷ تا ۸ هزارکیلومتری دو منطقه وجود دارد که آب‌وهوای متفاوتی دارند.

وی گفت: یک منطقه جبال بارز نام دارد و منطقه‌ای دیگر دالانی میان کپه داغ و آلا داغ است که کوهپایه شاه جهان در آن واقع است.

جغرافی‌دان و از استادان دانشگاه فردوسی مشهد افزود: این دالان میان کپه داغ و آلاداغ، آب و هوای مدیترانه را تا حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ کیلومتر به‌سوی شهر مشهد انتقال می‌دهد.

وی عنوان کرد: این آب و هوا با آب و هوای کویرهای گرم و کویرهای سرد شمالی متفاوت است.

پاپلی یزدی بیان کرد: از این رو بوده است که در حال حاضر این دالان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز مردم‌شناسی محسوب می‌شود؛ چون محل تلاقی تمدن‌های مختلف بوده است.

علاوه بر این، وی تصریح کرد: این دالان محل تلاقی حیوانات مختلف از جمله دو نوع شتر، شامل شتر یک کوهانه متعلق به بیابان‌های خشک و شتر دوکوهانه متعلق به بیابان‌های سبز هستیم که به تداوم زندگی کوچ‌نشینی کُهن میان‌کوه شاه جهان تا منطقه آی تَمِر ترکمن‌صحرای استان گلستان کمک کرده است.

افزون بر این، این جغرافی‌دان و از استادان دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: در این دالان در پهنه شمالی استان خراسان شمالی و پهنه کوه‌های هزار مسجد به زیستگاه و ذخیرگاه درختی منحصربه‌فرد به نام اُرس وارد می‌شویم که از مقاوم‌ترین و سر سخت‌ترین گیاهان دنیا در مقابل خشکی و کم‌آبی است.

وی افزود: این درخت هر سال فقط در حدود سه‌سانتی متر رشد می‌کند و عمری بسیار طولانی دارد.

پاپلی یزدی همچنین خاطرنشان کرد: در پیرامون کوهپایه شاه جهان خاکی به نام خاک لوس وجود دارد که بسیار نادر است.

وی افزود: این خاک در طول میلیون‌ها سال بر اثر وزش باد از سوی بیابان‌های چین، گُبی و صحرای ترکمنستان به‌طرف جرگلان و گیفان آمده است که درختان اُرس در این خاک رشد یافته‌اند.

این جغرافی‌دان و از استادان دانشگاه فردوسی مشهد در ادامه با اشاره به اینکه در حال حاضر این خاک در حال فرسایش است، ابراز تأسف کرد: این اتفاق متأثر از قطع درختان اُرس که طی سالیان دور توسط روس‌ها برای ساخت ریل راه‌آهن انجام شد، رخ‌داده است.

وی تصریح کرد: در حال حاضر نیز متأسفانه شاهد هستیم عده‌ای در تلاش هستند برای کسب درآمد و ثروت، دوباره به تن شاه جهان چنگ بزنند و از طریق معدن‌کاوی در آن به پول دست یابند.

پاپلی یزدی گفت: استادان دانشگاه به این عده پیشنهاد می‌کنند که معدن‌کاوی را برای کویر بگذارید و برای شاه جهان به دنبال رونق صنعت گردشگری از جمله طبیعت‌گردی باشید.

وی افزود: این عده می‌توانند در این منطقه پر آرامش، بیمارستان‌های نقاهتی ایجاد کنند که پول‌ساز است و به محیط‌زیست نیز آسیبی وارد نمی‌شود.

این جغرافی‌دان و از استادان دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: لااقل از برداشت معدن در این نسل کنونی بگذرید.

نتیجه‌گیری: برای اینکه تمدن کاریزی و قنات‌های فعلی همچنین گونه‌های متنوع جانوری همانند پلنگ ایرانی و گونه‌های منحصربه‌فرد گیاهی همانند درختان اُرس و گیاهان دارویی گَوَن در دامان کوهپایه شاه جهان و در کانونی از کانون‌های داغ تنوع زیستی کره زمین ماندگار بماند باید از همین‌الان برای برخی از قوانین فکری کرد.

باید قانون معادن و آمایش نقاط معادن کاوی‌ها دوباره بازنگری شوند، قانون صدور مجوزهای کسب‌وکار با قانون معادن ارتباط منطقی پیدا کنند، در اعمال‌نظر بر قانون معادن، نظر متخصصان و کارشناسان محیط‌زیست نیز ملاک توجه قرار گیرد و به فکر رونق صنعت گردشگری بود.

باید به دنبال کسب راه‌های مؤثرتر برای آگاهی‌بخشی بیشتر به مردم و مسئولان نسبت به مطالعات و پژوهش‌های تحقیقی انجام‌گرفته توسط دانشگاهیان بود که چه ثروت‌هایی داشته‌ایم و چه ثروت‌هایی را می‌توانیم از قِبَل آنها داشته باشیم.

تهیه و تنظیم گزارش: سمانه قهرمانی

انتهای خبر/