نگرانی از وابستگی جوانان به محصولات نوظهور دخانی

محصولات جدید مانند ویپ و سیگارهای الکترونیکی در چند سال اخیر به‌شدت در میان جوانان خراسان شمالی رواج یافته‌اند. عرضه این کالاها تحت نظارت‌های بخشنامه‌ای انجام می‌شود، اما ضعف در آموزش مصرف‌کنندگان و نظارت می‌تواند موجب افزایش مصرف و وابستگی جوانان شود.

 فروش دخانیات در این استان فقط محدود به فروشگاه‌های دارای مجوز نیست؛ برخی صنوف بدون مجوز یا خارج از محدوده قانونی نیز به فروش این محصولات مبادرت می‌کنند که این امر فضای کنترل را سخت‌تر می‌سازد و نوجوانان را بیشتر در معرض دسترسی آسان قرار می‌دهد.

 روند صدور مجوزهای فروش دخانیات در استان طی سال‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته است؛ این رشد می‌تواند بیانگر افزایش تقاضا و تغییرات بازار باشد که خود نیازمند بازنگری در سیاست‌ها و نظارت‌های موجود است.

 از عوامل مهم دیگر گرایش نوجوانان و جوانان به دخانیات در استان، می‌توان به نقش فشار همسالان، کمبود تفریحات سالم، مشکلات اقتصادی خانواده‌ها و تبلیغات غیررسمی اشاره کرد که در کنار دسترسی آسان، زمینه‌ساز مصرف بیشتر شده‌اند.

 بررسی پیشینه مصرف دخانیات در استان خراسان شمالی نشان می‌دهد که این معضل ریشه در برخی عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی دارد که طی سال‌های گذشته با کم‌توجهی مواجه بوده است. نبود برنامه‌های آموزشی و پیشگیرانه مؤثر در مدارس و جامعه، نقشی مهم در استمرار این روند ایفا کرده است.

 همچنین ساختار اقتصادی استان، با وجود اشتغال نسبی در صنوف مختلف، شرایطی را فراهم کرده که فروشندگان دخانیات با استفاده از پروانه کسب‌های متنوع، امکان توزیع عمده و خرده‌فروشی را در مقیاس گسترده دارند.

 فعالیت صنوف مختلف با مجوزهای متنوع از اداره صنعت، معدن و تجارت به طور هم‌زمان، کنترل این بازار را پیچیده‌تر کرده است؛ زیرا مجوزها از چند منبع صادر شده و هماهنگی کامل در نظارت‌ها وجود ندارد.

 در کنار این موارد، چالش‌های قانونی و کمبود امکانات نظارتی باعث شده است که تخلفات فروش به افراد زیر سن قانونی و فروش غیرمجاز به شکل قابل‌توجهی در استان ادامه داشته باشد.

 برخی مطالعات محلی و گزارش‌های میدانی حاکی از آن است که نوجوانان و جوانان به دلیل کمبود آگاهی از مضرات جدی مصرف دخانیات و نبود برنامه‌های جامع فرهنگ‌سازی، بیشتر به سمت قلیان و ویپ که به‌اشتباه کم‌ضرر تلقی می‌شوند، گرایش پیدا کرده‌اند.

فشارهای اجتماعی و اقتصادی؛ زمینه‌ساز گرایش به دخانیات 

شرایط اجتماعی، از جمله کمبود فرصت‌های شغلی و تفریحی سالم در مناطق شهری و روستایی استان، فشار روانی و اقتصادی را بر خانواده‌ها افزایش داده و به‌عنوان عوامل زمینه‌ساز مصرف دخانیات در جوانان نقش دارند.

 در این میان، نبود اطلاعات دقیق و آمار به‌روز درباره فروشندگان غیرمجاز و حجم واقعی مصرف دخانیات در استان، باعث شده است که طراحی راهکارهای مؤثر با چالش مواجه شود.

 باوجود ایجاد سامانه جامع تجارت و الزام فروشندگان به ثبت فعالیت‌های خود، هنوز فضای مناسبی برای رصد دقیق و مداوم توزیع و فروش محصولات دخانی فراهم نشده است و لزوم توسعه زیرساخت‌های نظارتی احساس می‌شود.

 باتوجه‌به افزایش مصرف و تغییر الگوهای استفاده از دخانیات در استان، ضرورت دارد که برنامه‌های پیشگیری و آموزش هدفمند در مدارس، دانشگاه‌ها و جامعه محلی تقویت شده و از ظرفیت‌های رسانه‌ها و فضای مجازی به شکل بهینه استفاده شود.

 همکاری نهادهای مختلف از جمله وزارت بهداشت، آموزش و پرورش، نیروی انتظامی، و دستگاه‌های نظارتی استانی، کلید موفقیت در کنترل و کاهش مصرف دخانیات در میان نوجوانان و جوانان خواهد بود.

 در نهایت، برای کاهش گرایش نوجوانان و جوانان خراسان شمالی به دخانیات، نیازمند یک رویکرد جامع و مستمر هستیم که علاوه بر افزایش نظارت و برخورد قانونی، شامل تقویت آگاهی عمومی، ارائه خدمات مشاوره‌ای، توسعه امکانات فرهنگی و ورزشی و حمایت‌های اجتماعی باشد تا بتوان آینده‌ای سالم‌تر برای نسل‌های آینده رقم زد.

ضعف نظام آموزشی در مقابله با گرایش نوجوانان به دخانیات 

مهدی نوری در گفتگو با خبرنگار ما، با ابراز نگرانی از روند روبه‌رشد مصرف دخانیات در کشور به‌ویژه در میان نوجوانان، گفت: یکی از معضلات اجتماعی حال حاضر، گسترش مصرف دخانیات در میان نوجوانان و حتی سنین پایین‌تر است؛ به‌طوری‌که برخی آمارها از شروع مصرف از سن ۱۲ سالگی حکایت دارند.

 وی افزود: متأسفانه مصرف دخانیات نه‌تنها در میان نوجوانان، بلکه در میان زنان نیز روبه‌افزایش است و این موضوع به‌تدریج به یک هنجار پذیرفته‌شده در بخشی از جامعه بدل شده که جای نگرانی جدی دارد.

 جامعه‌شناس خراسان شمالی عامل اصلی در گرایش نوجوانان و جوانان به مصرف دخانیات را خانواده دانست و تصریح کرد: وقتی مصرف سیگار، قلیان یا سایر انواع دخانیات در خانواده عادی باشد، احتمال گرایش فرزندان نیز بسیار بالاست.

 وی اضافه کرد: همچنین تنش‌های درون‌خانوادگی می‌تواند نوجوان را به سمت مصرف سوق دهد تا به‌نوعی از فشار روانی فرار کند.

 نوری با تأکید بر نقش گروه همسالان ادامه داد: نوجوانان و جوانان تحت‌تأثیر دوستان و فضای گروهی قرار می‌گیرند و اگر مصرف دخانیات در بین دوستان رواج داشته باشد، احتمال پیروی از آن بسیار بیشتر می‌شود.

 وی کمبود امکانات تفریحی، نبود زیرساخت‌های مناسب برای پر کردن اوقات فراغت، اطلاع‌رسانی ضعیف درباره مضرات دخانیات و در دسترس بودن آسان آن را از دیگر عوامل مؤثر بر این گرایش دانست و گفت: وقتی جوان به‌راحتی در هر مغازه‌ای انواع دخانیات را ببیند، احتمال استفاده او بالا می‌رود.

 این جامعه‌شناس همچنین نهاد آموزش‌ و پرورش را در زمینه پیشگیری از مصرف دخانیات ناکارآمد توصیف کرد و گفت: این نهاد که باید مسئول انتقال فرهنگ صحیح و اجتماعی‌سازی باشد، به‌جای تربیت درست، باعث دل‌زدگی دانش‌آموزان شده و نقش مؤثری در این زمینه نداشته است.

 وی در پایان با اشاره به افزایش مصرف ویپ، گفت: تبلیغات فضای مجازی و رسانه‌ها باعث شده نوجوانان ویپ را جایگزین بی‌ضرر سیگار تلقی کنند، درحالی‌که ماهیت آن تفاوتی با دخانیات سنتی ندارد و می‌تواند به معضلی بزرگ‌تر در آینده تبدیل شود.

 نوری هشدار داد: خانواده‌ها و نهادهای مسئول باید آگاهانه‌تر عمل کنند و فریب بسته‌بندی‌ها و تبلیغات رنگارنگ این محصولات را نخورند.

سیگار؛ پوششی بر اضطراب و نارضایتی نوجوانان

 آمنه حصاری در گفتگو با خبرنگار ما، با اشاره به دلایل روانی و شخصیتی گرایش نوجوانان به مصرف دخانیات، گفت: نوجوان در مرحله هویت‌یابی قرار دارد و به دنبال جذابیت‌های جسمانی، فانتزی‌پردازی و بزرگ‌بینی است. مصرف دخانیات و مواد مخدر در ذهن نوجوان، به‌صورت کاذب تصویری از قدرت و هویت ایجاد می‌کند و همین موضوع می‌تواند او را به این سمت سوق دهد.

 وی افزود: دخانیات سیستم هیجانی نوجوان را تحریک می‌کند و نوعی توهم بزرگ‌اندیشی ایجاد می‌کند. نوجوانی که دچار سردرگمی در هویت است، ممکن است با مصرف دخانیات به‌صورت موقت احساس کند مسئله‌اش حل شده است، درحالی‌که این تنها یک فریب ذهنی و ناشی از تأثیر مواد است.

 روانشناس حوزه خانواده، با تأکید بر نقش والدین در تربیت فرزندان، گفت: والدینی که خود مصرف‌کننده مواد هستند یا ارتباط عاطفی ضعیفی با فرزندان دارند، معمولاً فرزندانشان بیشتر در معرض مصرف مواد قرار می‌گیرند. همچنین، خانواده‌هایی که نظارت کافی بر فعالیت‌های روزمره فرزندان ندارند، با احتمال بالاتری با این مشکل روبه‌رو می‌شوند.

 وی همچنین پایین بودن عزت‌نفس در نوجوانان را یکی از عوامل مهم در گرایش به دخانیات دانست و اظهار کرد: نوجوانی که اعتمادبه‌نفس کافی ندارد، برای تأیید گرفتن از همسالان یا جلب‌توجه، به مصرف مواد روی می‌آورد و سعی می‌کند ضعف‌های درونی‌اش را پنهان کند.

 وی در ادامه گفت: مصرف سیگار در نوجوانی نشانه‌ای از فشارهای روانی و نارضایتی درونی است. نوجوانان برای پوشاندن اضطراب و استرس خود، به مصرف سیگار روی می‌آورند که البته این راهکار نیز تنها تأثیر موقتی دارد.

 حصاری دررابطه‌با تأثیر تجربه‌های آسیب‌زای دوران کودکی بر مصرف دخانیات در نوجوانی، گفت: این تجربه‌ها که در روانشناسی با عنوان «ترومای حل‌نشده» شناخته می‌شوند، در دوران نوجوانی دوباره سر باز می‌کنند و نوجوان برای رهایی موقت از آن، به مصرف مواد و دخانیات پناه می‌برد.

 وی همچنین ضعف در مهارت‌های مقابله‌ای مانند ناتوانی در «نه گفتن» را عامل مهمی در گرایش به دخانیات دانست و توضیح داد: هرچه نوجوان در مهارت‌های زندگی ضعیف‌تر باشد، احتمال بیشتری دارد که تحت‌تأثیر فشار همسالان و شرایط روانی به سمت مواد سوق پیدا کند.

 این روانشناس درباره درمان‌های مؤثر برای نوجوانان مصرف‌کننده دخانیات، گفت: درمان‌های شناختی - رفتاری (CBT)، خانواده‌درمانی و گروه‌درمانی‌های انگیزشی و مهارتی می‌توانند تأثیر بسزایی در ترک مصرف مواد داشته باشند. تقویت مهارت‌های زندگی و مقابله‌ای نقش کلیدی در درمان دارند.

 در پایان، حصاری توصیه کرد: خانواده‌ها در مواجهه با فرزند سیگاری، به‌هیچ‌عنوان رویکرد سطحی نداشته باشند و ضمن مراجعه به متخصص، ارتباطی همدلانه و هدفمند را با نوجوان برقرار کنند.

 به گفته وی خانواده باید نقش فعالی در روند درمان داشته باشد و با رعایت چارچوب‌ها و اجرای خانواده‌درمانی، نوجوان را برای عبور از این بحران حمایت کند.

فعالیت ۷۹ واحد مجاز فروش دخانیات در خراسان شمالی

 مهدی کرامتی همچنین از صدور ۱۴۴ مجوز توزیع کالای دخانی در سطح استان خبر داد و گفت: از این تعداد، ۷۹ مجوز همچنان معتبر است، ۴۳ مجوز منقضی یا باطل شده و پنج مجوز کشوری نیز برای توزیع دخانیات در استان فعال هستند.

 وی با بیان اینکه برخی صنوف نیز بدون دریافت مجوز توزیع، اما با داشتن پروانه کسب صنفی اقدام به عرضه دخانیات می‌کنند، افزود: ۹۵ درصد از فروشندگان دخانیات در مناطق شهری فعالیت دارند و سهم مناطق روستایی بسیار اندک است.

 مدیرکل صنعت، معدن و تجارت خراسان شمالی، درباره الزامات قانونی برای فروش دخانیات اظهار کرد: فعالیت در این حوزه فقط با دریافت یکی از مجوزهای زیر مجاز است که شامل پروانه کسب عمده‌فروشی دخانیات، پروانه کسب عمده و خرده‌فروشی خواربار، یا مجوز توزیع کالای دخانی از اداره کل صمت است و فعالیت این واحدها باید مطابق دستورالعمل‌های ابلاغی انجام شود.

وی با اشاره به روند روبه‌رشد مجوزها در سال‌های اخیر، گفت: در یکی دو سال گذشته، صدور مجوز فروش دخانیات افزایش چشمگیری داشته و روندی صعودی را طی کرده است.

 کرامتی هرگونه فعالیت بدون مجوز را غیرقانونی دانست و تأکید کرد: در صورت مشاهده فروش غیرمجاز دخانیات، با متخلفان برخورد خواهد شد.

 وی افزود: بیشترین تمرکز فروش دخانیات در استان مربوط به شهرستان‌های بجنورد، شیروان، اسفراین و مانه و سملقان است.

فروش دخانیات به زیر ۱۸ سال ممنوع است

مدیرکل صمت خراسان شمالی درباره فروش دخانیات به نوجوانان زیر ۱۸ سال، گفت: فروش این محصولات به افراد زیر سن قانونی ممنوع است و این موضوع به‌صورت مکتوب به اتاق‌های اصناف و اتحادیه‌های صنفی ابلاغ شده است. همچنین، در بازرسی‌های سرزده و گشت‌های مشترک، با متخلفان برخورد می‌شود.

وی درباره فروش ویپ یا سیگار الکترونیکی نیز، توضیح داد: عرضه این اقلام در چارچوب بخشنامه‌های ابلاغی انجام می‌شود و تحت نظارت دقیق قرار دارد.

کرامتی سامانه جامع تجارت را ابزاری مؤثر برای کنترل توزیع دخانیات دانست و گفت: این کالاها به‌عنوان اقلام مشمول ضوابط خاص، باید از مرحله خرید تا فروش در این سامانه ثبت شوند. این بستر ضمن ایجاد شفافیت، امکان نظارت و برخورد مؤثر با تخلفات را فراهم می‌کند.

نقش احساس استقلال و فشار همسالان در گرایش به سیگار

 سید احمد هاشمی در گفتگو با خبرنگار ما، درباره دلایل روانی گرایش نوجوانان به مصرف دخانیات، توضیح داد: نوجوانان به دلایل مختلفی مانند احساس استقلال، فشار همسالان، کنجکاوی، هیجان‌طلبی و تلاش برای فرار از استرس و اضطراب به سیگار و قلیان روی می‌آورند.

 وی افزود: نوجوانانی که اعتمادبه‌نفس پایین دارند یا در خانواده‌هایی با الگوهای مصرف دخانیات رشد می‌کنند، بیشتر در معرض این آسیب هستند.

 رئیس دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی، ارتباط بین افسردگی و مصرف دخانیات را پیچیده و دوطرفه دانست و گفت: نوجوانان افسرده ممکن است برای کاهش استرس یا احساس بی‌ارزشی به دخانیات پناه ببرند، اما نیکوتین در بلندمدت تعادل مواد شیمیایی مغز را به هم زده و افسردگی را تشدید می‌کند.

دخانیات؛ دروازه ورود به اعتیاد‌های جدی‌تر

 همچنین وی هشدار داد: مصرف دخانیات می‌تواند دروازه‌ای برای اعتیاد به مواد مخدر قوی‌تر باشد، چرا که نوجوانان سیگاری معمولاً در ارتباط با گروه‌های پرخطر قرار دارند و مهارت‌های مقابله‌ای لازم را ندارند.

 رئیس دانشگاه علوم پزشکی تأکید کرد: مسائل خانوادگی مانند طلاق، اعتیاد والدین یا خشونت در خانه نیز می‌تواند زمینه‌ساز گرایش نوجوانان به رفتارهای پرخطر از جمله مصرف دخانیات شود. نوجوانانی که در خانواده‌های پرتنش رشد می‌کنند، ممکن است برای کاهش فشار روانی به دخانیات پناه ببرند.

وی درباره وضعیت خدمات مشاوره‌ای، گفت: در مراکز جامع سلامت استان خدمات رایگان سلامت روان از جمله غربالگری، مشاوره، آموزش مهارت‌های زندگی و پیشگیری از اعتیاد ارائه می‌شود.

 هاشمی همچنین درباره عوامل آشنایی نوجوانان با دخانیات اظهار داشت: مهم‌ترین عامل دوستان و گروه‌های همسالان هستند. نوجوانان معمولاً از طریق دوستان یا اعضای خانواده با سیگار و قلیان آشنا می‌شوند و فشار جمع و الگوگیری از بزرگ‌ترها در این زمینه نقش پررنگی دارد.

 در پایان، رئیس دانشگاه علوم پزشکی درباره ویپ، گفت: این نوع دخانیات برخلاف تصور عموم بی‌خطر نیست و اگرچه بوی کمتری دارد، بخار آن حاوی مواد آسیب‌رسان به سیستم تنفسی است و مصرف آن در بین نوجوانان به نگرانی‌ها افزوده است.

 نتیجه‌گیری: گرایش نوجوانان و جوانان خراسان شمالی به دخانیات نتیجه ترکیبی از دسترسی آسان به محصولات دخانی، ضعف نظارت بر فروش، کمبود برنامه‌های آموزشی پیشگیرانه و شرایط اقتصادی و فرهنگی خاص استان است. برای کاهش این روند نگران‌کننده، تقویت نظارت‌ها، اصلاح روند صدور مجوزها، افزایش آگاهی عمومی و ایجاد فرصت‌های تفریحی و فرهنگی سالم ضروری است. تنها با همکاری همه دستگاه‌ها و مشارکت فعال جامعه می‌توان از گسترش این آسیب اجتماعی جلوگیری کرد و سلامت نسل آینده را تضمین نمود.