به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «عصر اترک»، استان خراسان شمالی، استانی کمتر شناخته شده به لحاظ ظرفیت‌های مهم اقتصادی که برخوردار است و می‌تواند برخوردار باشد.

ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل اقتصادی خراسان شمالی را باید در مرحله نخست از فعالیت‌های کشاورزی‌اش شناخت؛ چون سکونت در خراسان شمالی با کشاورزی و دامپروری شکل‌گرفته و توسعه‌یافته است.

خطه خراسان شمالی که در پهنه خود، مناطق مختلف آب‌وهوایی را دارا است، گذشتگان این منطقه نیز متناسب با شرایط آب‌وهوایی موجود، فعالیت‌های کشاورزی و کشت و کار متناسب با آن را برگزیده و در پیش گرفته‌اند.

از آن جمله می‌توان به وجود باغات هسته‌دار (بادام، پسته، گردو، گیلاس، آلبالو و...) اشاره کرد که به‌صورت آبی و دیم تحت کشت قرار گرفته‌اند.

بر اساس گفته گذشتگان، از این میان، عمر کشت درختان بادام در خطه خراسان شمالی قدمتی ۴ هزار‌ساله دارد که این عمر رفته گویای آن است بستر خاک و اقلیم این منطقه مستعد کشت درختان هسته‌دار از جمله بادام بوده است.

که البته وجود این باغات هسته‌دار در این خطه، موجب شد تا در خراسان شمالی، شهر فاروج به شهر آجیلی شهره شود و زحمت باغداران استان در این شهر به مسافران و گردشگران عرضه و فروخته شود.

اما هر چه زمان به جلو می‌آید عواملی غیرمترقبه شرایط را برای حفظ این فعالیت اقتصادی سخت‌تر می‌کند.

تغییر اقلیم، کاهش قابل‌توجه میزان بارندگی‌ها طی یک دهه اخیر در شمال شرق کشور، مسئله تحریم و صادرات، توان خرید ضعیف مردم همچنین قیمت خرید پایین محصولات باغی از باغداران و خرده‌مالکی از جمله عواملی هستند که موجب شده‌اند در این میان باغداران به‌ویژه مالکان باغات بادام دیم استان دیگر رغبتی به حفظ و به باغی باغات خود نداشته باشند.

در این میان، شاهد هستیم که سطوحی از باغات استان از جمله درختان باغات بادام دیم استان به علت بی‌میلی باغدار در رسیدگی به باغات خود ضعیف شده و مورد هجوم آفت قرار گیرند.

در این راستا، محققانی از خشک‌شدن سطوحی از باغات بادام دیم استان خبر داده‌اند.

نکته مهم این است که اگر امروز به فکر نباشیم فردا برای حفظ این میراث اقتصادی باید هزینه‌ای گزاف‌تر پرداخت کرد.

هجوم آفت شپشک به بادام‌زارهای خراسان شمالی

در این باره، محقق مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی گفت: مناطق کوهپایه‌ای که دارای هوایی خنک، سردسیر و نسبتاً خشکی هستند که مستعد کشت درختان بادام دیم‌اند.

سید علی‌اصغر کلانتری همچنین افزود: درختان بادام آبی را نیز می‌توان در مناطقی که ارتفاع بالا و یا پایین دارند، کاشت.

وی تأکید کرد: استان خراسان شمالی نیز به لحاظ اقلیمی همچنین بستر خاکی که دارد مستعد کشت درختان هسته‌دار از جمله درختان بادام (آجیلی و تلخ) بوده است که قدمت کشت درختان بادام در استان به ۴۰۰ سال قبل باز می‌گردد. 

 این محقق اظهار کرد: مبتنی بر آمار منتشر شده، در حال حاضر در استان سطح زیر کشت بادام‌زارهای دیم سه هزار و ۲۰۰ هکتار و سطح زیر کشت بادام‌زارهای آبی نیز ۸۲۰ هکتار است. 

وی در ادامه اعلام کرد: بر اساس تحقیق و پایشی که انجام داده‌ام، خشک‌شدن درختان بادام در سطوحی از دیم‌زارهای استان از جمله در شهرستان بام و صفی‌آباد را شاهد بوده‌ام که احتمالاً این اتفاق طی دو سال اخیر رقم خورده است.

کلانتری درباره علل خشک‌شدن درختان بادام در سطوحی از دیم‌زارهای استان عنوان کرد: تغییر اقلیم، تداوم خشکسالی و کاهش بارندگی‌ها از جمله علل این رخداد بوده‌اند.

علاوه بر این، وی عدم رسیدگی باغداران به درختان بادام باغات دیم خود در زمینه‌هایی از جمله شخم‌نزدن زمین پای درختان اشاره کرد و افزود: شخم‌نزدن زمین پای درختان موجب می‌شود که نفوذ آب و اکسیژن به داخل خاک امکان‌پذیر نشود.

 محقق مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی همچنین از طغیان آفت شپشک نخودی بادام در باغات بادام استان از جمله در شهرستان بام و صفی‌آباد خبر داد و تصریح کرد: غفلت از سم‌پاشی به‌موقع درختان بادام موجب طغیان آفت شپشک نخودی در باغات بادام می‌شود که در استان رخ‌داده است.

وی خاطرنشان کرد: درصورتی‌که علیه این آفت به‌موقع مبارزه و سم‌پاشی انجام نشود، درختان مبتلا به این آفت طی مدت دو سال به طور کامل از بین می‌روند.

درعین‌حال، کلانتری تصریح کرد: تولید محصول بادام در بازار آجیل و خشکبار و حتی صنعت روغن‌کشی گردش اقتصادی و مالی خوبی دارد که باید بر حفظ باغات بادام توجه ویژه‌ای انجام شود.

علاوه بر این، وی خواستار شد: سازمان جهاد کشاورزی استان با اختصاص تسهیلات به باغداران باغات بادام استان به‌منظور خرید و تهیه سم حمایت کند تا بقای این باغات حفظ شوند.

 این محقق خاطرنشان کرد: البته در استان مالکان باغات دیم بادام استان می‌توانند یک شرکت‌تعاونی تشکیل دهند و با همکاری یکدیگر سم و تراکتور تهیه کنند تا به‌موقع علیه طغیان آفت و بیماری‌های باغات خود سم‌پاشی‌ها را انجام دهند.

وی همچنین به بادام‌کاران استان توصیه کرد: برای مقابله با تغییرات اقلیمی و حفظ باغات بادام استان، ارقام جدید بادام که تجاری هستند به روی ارقام قدیمی که کم‌بازده هستند، پیوند زده شوند.

کلانتری همچنین خواستار شد: سطوح باغات بادام استان به سیستم‌های آبیاری نوین تجهیز شوند.

لزوم نوسازی باغات بادام دیم

رئیس بخش زراعی و باغی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی نیز اظهار کرد: باتوجه‌به اینکه میزان بارش‌ها کم شده و هوا نیز گرم‌تر شده است، چاره‌ای نیست به جز اینکه با این شرایط آب‌وهوایی و طبیعت سازگار شویم.

علی دادار گفت: از نشانه‌های تأثیرات تغییر اقلیم در خراسان شمالی در زمینه باغات باید به باغات دیم در شهرستان بام و صفی‌آباد، به باغات انگور و باغات سیب در منطقه سیب کانلو در شهرستان شیروان اشاره کرد که رو به خشک‌شدن رفته‌اند.

وی گفت: متأسفانه امر کشاورزی در کشور رها شده و وزارت‌خانه به فکر این حوزه اقتصادی نیست.

علاوه بر این، دادار بر لزوم پیوند زنی ارقام جدید بادام در باغات بادام استان و سرشاخه کاری آنها تأکید کرد و افزود: با این اقدام می‌توان باغات بادام استان را در این شرایط آب‌وهوایی حفظ کرد.

بی‌رغبتی مالکان در حفظ بادام‌زارهایشان

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی در این باره اظهار کرد: سطح باغات خراسان شمالی ۴۹ هزار و ۶۰۰ هکتار است که ۸۰ درصد از این سطح، باغات آبی و ۲۰ درصد دیگر از این سطح، باغات دیم هستند.

صفدر صفدری گفت: سطح باغات بادام استان نیز ۴ هزار و ۲۸ هکتار است که عمده این سطح باغی، دیم هستند.

وی افزود: پراکنش سطح باغات بادام استان شامل ۲ هزار و ۴۰۰ هکتار باغات بادام در شهرستان بام و صفی‌آباد، ۸۸۱ هکتار باغات بادام در شهرستان فاروج، ۱۳۹ هکتار باغات بادام در شهرستان بجنورد، ۱۳۵ هکتار باغات بادام در شهرستان شیروان و ۱۸۹ هکتار باغات بادام در شهرستان راز و جرگلان است.

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی عنوان کرد: در سال ۱۴۰۲ میزان برداشت بادام در استان یک هزار و ۲۴۰ تن بوده است.

وی خاطرنشان کرد: خراسان شمالی در زمینه تولید بادام رتبه پنجم کشور را دارا است.

صفدری در ادامه با اشاره به اینکه باغات بادام استان، میراثی از گذشتگان است که برای خطه خراسان شمالی به یادگار باقیمانده است، گفت: بااین‌وجود، متأثر از تغییر اقلیم و خشک‌شدن آب و هوای استان شاهد هستیم که میزان بارش‌های سالانه در استان از ۳۰۰ میلی‌متر به ۱۲۰ میلی‌متر کاهش‌یافته و این اتفاق بر روی سطوح کشاورزی تحت کشت اثر گذاشته است.

وی تصریح کرد: در شرایط کنونی، سازمان جهاد کشاورزی استان به دنبال توسعه باغات نیست؛ بلکه به فکر حفظ وضع موجود است که از هر موضوع دیگری مهم‌تر است.

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی در ادامه اشاره کرد: متأسفانه در حال حاضر شاهد هستیم که در سطح باغات بادام استان متأثر از کم‌بارشی‌های چند سال گذشته درختان بادام تحت هجوم آفت شپشک قرار گرفته‌اند و بادام‌کاران استان به اصلاح و حفظ باغات بادام خود تمایلی ندارند.

وی قیمت خرید پایین محصول بادام از سوی بازار، کشش پایین بازار داخلی در خرید محصول بادام، توان ضعیف مردم در خرید بادام، فقدان صادرات این محصول، مسئله قانون ارث و خردشدن سطوح باغی که از توجیه اقتصادی انداخته است را از جمله علل بی‌رغبتی بادام‌کاران در رسیدگی به سطوح باغات خود عنوان کرد.

درعین‌حال، صفدری یادآور شد: در حالیه فعالیت زراعت، باغداری و دیگر شاخه‌های کشاورزی باید شغلی تخصصی، علمی به شمار رود، بااین‌وجود، شاهد هستیم در حال حاضر باغداری یا شغل دوم و سوم مالک باغ محسوب می‌شود و یا باغ به یک مکان تفریحی برای بهره‌بردار تبدیل شده است که متأثر از این عوامل فعالیت کشاورزی و باغداری نیز از توجیه اقتصادی و رسیدگی به آن افتاده است.

وی تصریح کرد: متأسفانه در حال حاضر به کشاورزی و باغداری دیگر به‌عنوان یک شغل تخصصی نگاه نمی‌شود.

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی در ادامه اظهار کرد: درصورتی‌که مالکان باغ‌های بادام استان دلشان به باغشان بسوزد و بخواهند سطح باغات بادام خود را حفظ و به آن رسیدگی کنند، سازمان جهاد کشاورزی استان نیز پای‌کار است تا در این زمینه به باغداران کمک کند.

وی افزود: درصورتی‌که اراده‌ای از سوی مالکان باغ‌های بادام استان نباشد، نمی‌توان کاری کرد و سطوح باغات بادام استان از بین خواهد رفت.

صفدری گفت: در سال گذشته، سازمان جهاد کشاورزی استان برای کمک به حفظ باغات بادام استان، سم خریداری کرد و در اختیار باغداران قرارداد تا علیه آفت‌های وارده سم‌پاشی انجام شود.

وی افزود: این در حالی است که حفظ باغات بادام، علاوه بر سم‌پاشی به انجام به باغی (شامل هرس درختان، تغذیه گیاهی، سرشاخه کاری و پیوند ارقام جدید همچنین اجرای سامانه استحصال آب باران) نیاز دارد.

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی به سطح ۲ هزار و ۸۰۰ هکتاری باغات بادام شهرستان بام و صفی‌آباد نیز اشاره و بیان کرد: اصلاح باغات بادام دیم در این شهرستان نیازمند اهتمام و تمایل مالکان این سطوح باغی است.

وی افزود: طی چند سال اخیر در سطح باغات بادام این شهرستان اقداماتی از جمله برگزاری دوره‌های آموزشی و ترویجی همچنین سرشاخه کاری و پیوند ارقام جدید برای حفظ این سطوح انجام شده است.

درعین‌حال، وی خاطرنشان کرد: طی دو سال اخیر در سطح ۱۵۰ تا ۲۰۰ هکتار از باغات بادام این شهرستان سامانه استحصال آب باران اجرایی شد.

صفدری افزود: و این در حالی است که سایر مالکان باغات بادام دیم این شهرستان از حضور در دوره‌های آموزشی اجرای سامانه استحصال آب استقبال نکردند.

نتیجه‌گیری: نجات باغات بادام دیم استان در سطح ۳ هزار و ۲۰۰ هکتار که در حال خشک‌شدن هستند، امروز نیازمند توجه مالکان آنها به لحاظ انجام عملیات به باغی (شامل هرس، تغذیه گیاهی، بیل‌زنی پای درخت، سم‌پاشی به‌موقع، سرشاخه کاری و پیوند ارقام جدید) است.

و این امر می‌بایست با اعطای تسهیلات ارزان‌قیمت به مالکان این سطوح باغی همچنین نهاده‌هایی شامل سم و تحویل تغذیه گیاهی به آنان انجام شود تا این سطوح زنده بمانند و مؤثر بر چرخه اقتصاد کشاورزی استان باشند.

در مقابل سازمان جهاد کشاورزی استان نیز انتظار دارد باغداران نیز در کلاس‌های آموزشی و ترویجی که برای آنان برگزار می‌شوند تا از دست‌یافته‌ها و روش‌های جدید کشاورزی آگاه شوند و آنها را بکار گیرند، شرکت کنند.

خلاصه، حفظ این باغات بدون تمایل باغداران همچنین بدون بازاریابی و بدون حمایت‌های وزارت جهاد کشاورزی امکان‌پذیر نمی‌شود.

تهیه و تنظیم گزارش: سمانه قهرمانی