به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «عصر اترک»، در شرایطی که از فرهنگ درختکاری و رویکرد اجرای طرح کاشت ۱۶ میلیون اصله نهال در مناطق هدف خراسان شمالی به‌منظور کمک به کُندتر کردن جریانات تغییرات اقلیمی و احیای طبیعت صحبت می‌شود، کارشناسان از احوال دو گونه ارزشمند گیاهی ممنوع‌القطع استان ابراز نگرانی کرده‌اند.

گیاه مرتعی گَوَن و درختان اُرس از جمله گیاهانی هستند که به لحاظ ژنتیکی به حدی ارزشمند شمرده شده‌اند که حتی قانون‌گذار نیز در سال ۷۱ با تصویب قانون حفظ و حمایت از منابع طبیعی و ذخایر جنگلی کشور، حفاظت از این گیاهان را ضروری و مهم دانسته است.

هنوز سه دهه بیشتر از عمر این مصوبه نگذشته است و انتظار می‌رفت پس از این سی و اندی سال اخبار بسیار خوبی از احوال رویشگاه‌های این گیاهان ممنوع القطع در عرصه‌های طبیعی استان را بشنویم، متأسفانه اخیراً کارشناسانی از احوال نه‌چندان خوش و نه‌چندان مساعد گون‌زارها و ارس زارهای استان خبر داده‌اند.

بر تن ارس زارهایی که آفت سوسک چوب‌خوار لانه کرده و تبر صنعت قامت این سروقامتان را شکسته‌اند و درعین‌حال نیز غفلت بشری، تعلیف بدون ملاحظه دام‌ها، پیکورهای معدن‌کاوان نیز تن گون‌زارهایی که پرستاران طبیعت هستند را خراشیده‌اند.

چتر گون‌زارهایی که زایشگاه رویش نهال‌ها از جمله نهال درختان ارس و زایشگاه تولد و نمو برخی از پرندگان و برخی دیگر از حیوانات هستند، متأسفانه به‌تدریج روبه بسته‌شدن هستند.

گون در طبقه گیاهان در خطر انقراض

علیرضا سمیعی اظهار کرد: گَوَن، گیاهی مرتعی است و در مناطق کوهستانی به‌ویژه در ارتفاعات بالاتر مناطق کوهستانی می‌روید.

رئیس اداره حفاظت و حمایت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی با بیان اینکه در سالیان دور از گونه‌ای از گیاه مرتعی گون برای تهیه کتیرا که محصولی با کاربرد آرایشی و بهداشتی است، بهره‌برداری‌شده است، عنوان کرد: این رویه، به‌مرور کم‌رنگ‌تر شده است.

وی در ادامه با تأکید بر این نکته که در میان گیاهان، گون گیاهی شاخص و دارای ارزش ژنتیکی است، درباره کارکردهای این گیاه مرتعی بیان کرد: این گیاه به تغییرات اقلیمی و تنش‌های محیطی مقاوم است.

رئیس اداره حفاظت و حمایت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی همچنین گفت: این گیاه مرتعی، حافظ خاک است و به دلیل اینکه در ارتفاعات می‌روید، موجب کاهش جریان روان آب‌ها و وقوع سیلاب‌ها می‌شود و بر تقویت آب‌های زیرزمینی در مناطق پایین‌دست ارتفاعات کمک می‌کند.

علاوه بر این، وی خاطرنشان کرد: این گیاه مرتعی همان‌طور که معدن تغذیه زنبورعسل است همین‌طور چتر و پناهگاه زادآوری شماری از حیات‌وحش نیز هست.

سمیعی اظهار کرد: باتوجه‌به این کارکردها، قانون‌گذار در سال ۷۱ در راستای حمایت و حفظ گیاهانی از جمله گون، اُرس، گردوی جنگلی، بادام وحشی، پسته وحشی، فندق، زیتون طبیعی، شمشاد و سرخ‌دار که دارای ارزش ژنتیکی هستند، قانون حفظ و حمایت از منابع طبیعی و ذخایر جنگلی کشور را مصوب کرد.

وی گفت: مبتنی بر این قانون مصوب، قطع آنها ممنوع شده است که البته طی ابلاغ بخشنامه‌ای اعلام شده است که وجود ۲۵۰ پایه بوته گیاه در هر هکتار مشمول ممنوعیت قطع گیاه گون می‌شود.

رئیس اداره حفاظت و حمایت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی خاطرنشان کرد: از میان این گیاهان ممنوع القطع سه گونه گیاهی شامل گون، درختان ارس و بادام وحشی در خراسان شمالی می‌رویند که در همین راستا، نقشه پراکنش آنها در سطح استان تهیه شده است تا در زمانی که استعلام اجرای طرح‌های عمرانی و معدنی از این اداره کل درخواست می‌شود مبتنی بر این نقشه‌های تهیه شده، اعلام نظر شود.

وی درباره وضعیت پراکنش گونه گیاهی گون در سطح استان تصریح کرد: به علت بهره‌برداری‌های بی‌رویه ازاین‌گونه گیاهی ارزشمند طی سالیان سال همچنین وقوع آتش‌سوزی‌ها در سطح مراتع، در حال حاضر این‌گونه گیاهی در طبقه گیاهان در معرض خطر قرار دارد.

سمیعی یادآور شد: اکتشافات معدنی نیز از دیگر تهدیدات زیست‌محیطی است که حیات این‌گونه گیاهی را در معرض انقراض قرار داده است.

حیات رویشگاهی گون‌زار خراسان شمالی در سراشیبی زوال

محمدتقی احمدی در این باره اظهار کرد: گون جزو گونه‌های گیاهی درجه یک عرصه‌های طبیعی محسوب می‌شود.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی همچنین بیان کرد: به‌طورکلی دو گونه گیاهی شامل گیاه مرتعی گون و درخت اُرس جزو معدود گیاهانی هستند که در سطح کشور پراکنش دارند و این امر بیانگر آن است که این دو گونه گیاهی با آب‌وهواهای متفاوت و شرایط اکولوژیکی متفاوت سازگارند.

وی در ادامه عنوان کرد: در استان خراسان شمالی در حدود یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار سطح مرتعی وجود دارد که ۶۳۰ هزار هکتار آن گون‌زار هستند.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی خاطرنشان کرد: گیاه گون، گیاهی خاردار با نیاز آبی کم در مناطق شنی، صخره‌ای و در ارتفاعات می‌روید.

وی بیان کرد: گیاه گون، دارای گونه‌های متنوعی است از جمله اینکه از گونه‌ای گون محصول کتیرا برای صنعت آرایشی و بهداشتی و از گونه‌ای دیگر از گون برای تعلیف دام بهره‌برداری می‌شوند.

احمدی گفت: به‌طورکلی گیاه گون با گونه‌های متفاوتش علاوه بر اینکه کاربردهای درمانی، صنعتی، بهداشتی و تعلیف دام را دارد همچنین در حفاظت از خاک نیز نقش بسیار ارزشمندی را ایفا می‌کند.

وی تصریح کرد: گون، بوته‌ای است که سطح خاک را می‌پوشاند و ساختار چتر گونه‌اش مانع فرسایش خاک می‌شود.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی یادآور شد: گون همچنین پرستاری برای حفاظت از نهال‌ها و حتی برخی از گونه‌های حیات‌وحش است که اگر این‌گونه گیاهی نباشد، زادآوری گیاهانی از جمله درخت ارس و زادآوری برخی از پرندگان صورت نمی‌گیرد.

بااین‌وجود، وی از وضعیت روبه‌زوال رویشگاه‌های این‌گونه گیاهی در استان ابراز نگرانی کرد.

احمدی گفت: آتش‌سوزی مراتع، معدن‌کاوی‌ها، تنش‌های محیطی متأثر از تغییر اقلیم همچنین قُرُق نشدن مراتع ییلاقی در فصل بهار که فصل رویش گون‌ها و فصل تعلیف مرتعی دام‌ها هستند، موجب شده‌اند که رویشگاه‌های گون استان در مسیر زوال پیش بروند.

وی خاطرنشان کرد: تعلیف دام در فصل بهار که فصل رویش و زایش گون‌ها در مراتع است، اجازه نمی‌دهد تا رویشگاه‌های گون در استان خود را احیا کنند.

آتش غفلت بر جان گون‌زارها

حبیب بهادری نیز اظهار کرد: گون، گیاهی است که در سخت‌ترین شرایط آب‌وهوایی از جمله اینکه در نزدیکی قله کوه‌ها با اختلاف دمای بالای ۳۰ درجه سانتیگراد در شبانه‌روز که کمتر گیاهی این اختلاف دما را تاب می‌آورد، می‌روید و رشد می‌کند و جلوی فرسایش خاک بر اثر جاری‌شدن روان آب‌های سطحی در تندترین شیب‌ها را می‌گیرد.

کارشناس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی گفت: بنابراین، گون‌ها سیل‌بندهای طبیعی برای طبیعت هستند.

وی همچنین بیان کرد: گون‌ها، گیاه خاکی ای را بر جای می‌گذارند که به رشد دیگر گونه‌های گیاهی در طبیعت کمک می‌کنند.

کارشناس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی افزود: گون‌ها آشپزخانه چهارپایان، زنبورها و پناهگاه رشد فرزندان جانورانی از جمله کبک، خرگوش و روباه هستند.

وی تصریح کرد: گونه‌های مختلف گون برای بهره‌برداری در صنایع دارویی و صنعتی بسیار ارزشمند هستند.

درعین‌حال، بهادری خاطرنشان کرد: این گیاه که مقاوم به شرایط سخت آب‌وهوایی است، زمان‌هایی خاک خود را خشک و بی‌جان نشان می‌دهد و این در حالی است که زنده‌اند و زندگی‌بخش.

وی افزود: گون‌هایی که خشک شده‌اند و بر روی خاک افتاده‌اند جلوی جاری‌شدن سیلاب‌ها را می‌گیرند.

بااین‌وجود، کارشناس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی یادآور شد: گون، گیاهی است که به‌راحتی آتش می‌گیرد و در بهار و تابستان نیز ظاهری خشک دارد، متأسفانه به همین علت برخی فکر می‌کنند که می‌توانند از آن به‌عنوان سوخت استفاده کنند.

بهادری تصریح کرد: این در حالی است که گون گیاهی شگفت‌انگیز است و حیات طبیعت به آن وابسته است، بنابراین همگان باید در حفظ رویشگاه‌های گون در عرصه‌های طبیعی کوشا باشند.

نتیجه‌گیری: گون‌زارهایی که در طول دوره‌ها، پرستار طبیعت بوده‌اند، حال متأثر از علل مختلفی از جمله تغییرات اقلیمی، آتش‌سوزی مراتع، غفلت بشر در حفاظت از آنها، معدن‌کاوی‌ها و تعلیف بی‌ضابطه دام‌ها به وضعیتی دچار شدند که امروز خود به تیمارداری اورژانسی نیازمند شده‌اند.

و اگر امروز حفاظت از آنها جدی گرفته نشود قطعاً در آینده‌ای نه‌چندان دور، استان در زوال گون‌زارها و حتی ارس زارهایش با بحران سیلاب‌های مهیبی دچار خواهد شد.

زوالی که قطعاً از روی تمامی اقدامات آبخیزداری که تا به کنون در استان اجرایی شده‌اند، رد می‌شود و حیات بشری، جانوری و گیاهی را به مخاطره می‌اندازد.

تهیه و تنظیم گزارش: سمانه قهرمانی