نفوذ فرهنگ غربی در خراسان شمالی و فراموشی سنت‌های محلی

 امام‌جمعه موقت بجنورد در گفتگو با خبرنگار گروه سیاسی پایگاه خبری تحلیلی «عصراترک»، با اشاره به تبعات وابستگی حکومت پهلوی، گفت: رضاخان که با حمایت انگلیسی‌ها به قدرت رسید، از خود استقلالی نداشت و تصمیمات کلان کشور به اراده بیگانگان گرفته می‌شد.

به گفته حجت‌الاسلام‌ والمسلمین سید مرتضی موسوی‌جاجرمی، همین وابستگی موجب شد بیگانگان بدون توجه به سلطنت او، ایران را میان خود تقسیم کرده و ملت بزرگ ایران را از جایگاه قدرت و عزت تاریخی‌اش دور سازند.

 وی افزود: تاریخ نشان داده است که حتی در دوران قاجار، باوجود ضعف حکومت مرکزی، کشور به این میزان وابسته و دست‌نشانده نبود. اما در دوره پهلوی، بیگانگان به‌راحتی به منابع و سرزمین ایران دست یافتند و این امر استقلال سیاسی و امنیت آینده کشور را با خطر جدی روبه‌رو ساخت.

 رئیس‌دفتر نهاد نمایندگی در دانشگاه‌های خراسان شمالی، با اشاره به سیاست‌های خارجی پهلوی‌ها اظهار داشت: واگذاری منابع آبی ایران در حوزه هیرمند به افغانستان، مشکلات گسترده‌ای برای شرق کشور ایجاد کرده است. امروز نیز با احداث سد و محدودیت جریان آب، مردم سیستان و بلوچستان با بحران کم‌آبی مواجه‌اند که ریشه آن در تصمیمات وابسته حکومت پهلوی است.

 وی همچنین جدایی بحرین از ایران را یکی از خیانت‌های بزرگ رژیم پهلوی برشمرد و تصریح کرد: بحرین سرزمینی حاصلخیز و نفت‌خیز بود که جمعیت آن عمدتاً شیعه بودند، اما حکومت وقت آن را به‌راحتی واگذار کرد. این اقدام، علاوه بر ازدست‌رفتن منابع اقتصادی، باعث فشار و تضعیف موقعیت شیعیان بحرین شد.

 موسوی‌جاجرمی با اشاره به سیاست‌های فرهنگی پهلوی‌ها گفت: رژیم پهلوی با تحمیل فرهنگ و پوشش غربی، تلاش کرد هویت اصیل ایرانی - اسلامی را از میان ببرد.

 وی افزود: تغییر لباس، ترویج کراوات به‌عنوان نماد غربی و کشف حجاب اجباری، همه بخشی از سیاستی بود که خانواده و بنیادهای اخلاقی جامعه را تضعیف کرد و زمینه‌ساز گسترش فساد و ابتذال شد.

 موسوی‌جاجرمی ادامه داد: این آثار شوم فرهنگی هنوز هم در جامعه ایران دیده می‌شود و ریشه بسیاری از هجمه‌های فرهنگی دشمنان در امروز، همان پایه‌هایی است که در دوران پهلوی گذاشته شد.

 به گفته وی، در خراسان شمالی نیز سیاست‌های فرهنگی پهلوی موجب شد اقوام مختلف در معرض نفوذ فرهنگ غربی قرار گیرند و بخشی از پوشش و سنت‌های اصیل محلی به فراموشی سپرده شود.

 امام‌جمعه موقت بجنورد در پایان تأکید کرد: ملت ایران در انقلاب اسلامی و دوران دفاع مقدس نشان دادند که اگر حکومت متکی به رأی مردم و مستقل باشد، هیچ قدرتی نمی‌تواند یک وجب از خاک کشور را جدا کند.

رئیس‌دفتر نهاد نمایندگی در دانشگاه‌های خراسان شمالی، گفت: درحالی‌که پهلوی‌ها سرزمین و منابع ملی را واگذار می‌کردند، مردم ایران با ایستادگی و فداکاری در برابر دشمنان ایستادند و اجازه ندادند استقلال کشور خدشه‌دار شود.

 وابستگی پهلوی‌ها و تهدید امنیت و استقلال ایران

 نماینده اسبق مردم خراسان شمالی در مجلس شورای اسلامی، با اشاره به تصمیمات حکومت پهلوی گفت: رضاخان و محمدرضا پهلوی به دلیل وابستگی به بیگانگان، استقلال و امنیت ایران را به مخاطره انداختند.

 به گفته قاسم جعفری، رضاخان با حمایت قدرت‌های خارجی به سلطنت رسید و همان‌ها نیز او را برکنار کردند. وقتی یک فرد به‌دست بیگانگان به قدرت می‌رسد، نه پایگاه مردمی دارد و نه می‌تواند به مردم تکیه کند. طبیعی است که سرنوشت چنین حکومتی را نیز همان قدرت‌ها تعیین کنند.

 وی افزود: واگذاری منابع آبی و خاکی ایران، از جمله در هیرمند، یکی از خیانت‌های بزرگ دوران پهلوی بود. امروز نیز مردم شرق کشور با بحران کم‌آبی دست و پنجه نرم می‌کنند و افغانستان با ساخت سد و محدودیت جریان آب، مشکلات گسترده‌ای برای ایران ایجاد کرده است.

 جعفری تأکید کرد: بی‌توجهی به قداست خاک و منابع ملی در تصمیمات حکومت پهلوی، کمترین پیامدش جهالت و بیشترینش خیانت بود.

 این نماینده اسبق مجلس با اشاره به تحولات شمال غرب کشور گفت: سیاست‌های اشتباه پهلوی در این منطقه، امروز زمینه‌ساز تهدیدات ژئوپلیتیک علیه ایران شده است.

وی خاطرنشان کرد: اگر منافع ملی و بلندمدت در اولویت قرار می‌گرفت، هرگز مسائلی چون بحران گذرگاه زنگزور به وجود نمی‌آمد.

 به گفته جعفری، شاهان مستبد نه به وطن‌پرستی باور داشتند و نه به آینده کشور؛ تنها هدفشان حفظ تاج و تخت بود.

 وی در بخش دیگری از سخنان خود به تحمیل فرهنگ غربی در دوره پهلوی اشاره کرد و گفت: بزرگ‌ترین ضربه پهلوی‌ها، تضعیف فرهنگ اصیل ایرانی - اسلامی بود. تغییر پوشش، محدودکردن سنت‌های بومی و تبلیغ مظاهر غربی، باعث شد بخشی از جامعه دچار از خودبیگانگی شود و ارزش‌های ملی و دینی مورد تحقیر قرار گیرد.

 جعفری افزود: این سیاست‌ها با نام «مدرنیزاسیون» به مردم تحمیل می‌شد، اما نتیجه آن جز فرسایش نیروهای اجتماعی و فرهنگی نبود.

 وی در پایان تأکید کرد: ملت ایران در برابر این فشارها مقاومت کرده و هویت خود را حفظ کرده است، اما آثار سیاست‌های استبدادی و وابستگی خاندان پهلوی همچنان در کشور دیده می‌شود.

 به گفته نماینده اسبق مردم خراسان شمالی در مجلس شورای اسلامی، امروز هم دشمنان تلاش می‌کنند بر همان پایه‌های فرهنگی که در دوران پهلوی گذاشته شد، تهاجم خود را علیه ایران ادامه دهند.

 فرمالیسم رضاخانی و سیاست‌های ظاهرسازانه

 استاد روابط بین‌الملل، سیاست و دیپلماسی عمومی دانشگاه بجنورد، با اشاره به پیامدهای سیاست‌های رضاخان گفت: بنیان ارتش پهلوی بر ظواهر استوار بود و به دلیل ضعف ساختاری و جدایی از مردم، نتوانست در شهریور ۱۳۲۰ در برابر متفقین مقاومت کند.

 به گفته جواد اصغری‌راد، رضاخان ارتشی ظاهرگرا ایجاد کرد که به‌جای اتکا به ایمان و داوطلبی، بر اجبار و انضباط صوری استوار بود و همین جدایی از بستر مردمی، موجب شکست و ذلت آن شد.

 وی افزود: این وابستگی به بیگانگان و ضعف بنیادین، در حکومت محمدرضا پهلوی نیز تکرار شد. محمدرضا از همان ابتدا پایه‌های حکومتش را همچون پدرش بر اتکا به ارتش و قدرت‌های خارجی قرار داد و همین امر، استقلال و اقتدار ملی را به خطر انداخت.

 اصغری‌راد در ادامه به پیامدهای سیاست‌های پهلوی در شمال‌غرب کشور اشاره کرد و گفت: واگذاری مناطقی چون آرارات به ترکیه از سوی رضاخان، دستاوردی برای ایران به همراه نداشت و موقعیت ژئوپلیتیکی کشور را تضعیف کرد.

 وی تصریح کرد: این عقب‌نشینی موجب شد ایران در مسائل منطقه‌ای از جمله در ارمنستان و آذربایجان دست پایین‌تری داشته باشد و اثرات آن تا امروز ادامه دارد.

 این استاد دانشگاه با تأکید بر «فرمالیسم رضاخانی» خاطرنشان کرد: رضاخان تصور می‌کرد با تغییر ظواهر می‌تواند جامعه را متحول کند. اجبار در آموزش، سربازی اجباری، تغییر پوشش و کشف حجاب از جمله سیاست‌هایی بود که به‌صورت تحمیلی اجرا شد.

 به گفته اصغری‌راد، این اقدامات ظاهری، جامعه را از درون دچار آسیب کرد اما نتوانست ارزش‌های اصیل مردم را از بین ببرد. نمونه روشن آن بازگشت دوباره حجاب پس از سقوط رضاخان و برجسته‌شدن این ارزش در انقلاب اسلامی بود.

 وی با اشاره به پیامدهای فرهنگی این سیاست‌ها گفت: تحقیر سنت‌ها و تحمیل مظاهر غربی، نوعی از خودبیگانگی فرهنگی در جامعه ایجاد کرد.

 این استاد روابط بین‌الملل تأکید کرد: این رویکرد تا امروز نیز اثرات خود را بر جای گذاشته و بخشی از آسیب‌های فرهنگی کشور ریشه در همان دوره دارد.

 وی درباره خراسان شمالی نیز اظهار داشت: اگرچه این استان در آن زمان بخشی از خراسان بزرگ بود، اما مانند مشهد و سایر مناطق مذهبی، از سیاست‌های ضددینی رضاخان آسیب دید.

 اصغری‌راد افزود: اسناد تاریخی نشان می‌دهد رضاخان هزاران قطعه زمین حاصلخیز را به نام خود ثبت کرد و تنها در خراسان حدود ۱۲۰ قطعه زمین بزرگ به مالکیت او درآمد.

 وی در پایان گفت: این تصرف‌ها و پادگان‌های به‌جامانده از آن دوره، بخشی از میراث رضاخانی است که همچنان در منطقه قابل‌مشاهده است.

 آغاز کشف حجاب و محدودکردن پوشش سنتی

 پژوهشگر تاریخ ایران و نویسنده کتاب «تاریخ انقلاب اسلامی در بجنورد»، اظهار داشت: نظام پهلوی رسماً از سال ۱۳۰۴ هجری شمسی آغاز شد، هرچند از دو سال قبل و با نخست‌وزیری رضاشاه دخالت‌های او در امور مردم شروع شده بود.

 به گفته بیژن پروان، رضاشاه در همان زمان افرادی همچون جان‌محمدخان را مأمور کرد تا در بجنورد بساط «لهاک‌خان» معروف را جمع کنند.

 این پژوهشگر افزود: در ادامه، دادگاه‌های نظامی در بسیاری از روستاها تشکیل شد. در این روند، جوانان مورد ضرب و شتم قرار گرفتند و حدود ۱۳ نفر نیز در بجنورد اعدام شدند. همچنین در آشخانه و روستاهای دیگر نیز فشارها و برخوردهای مشابهی صورت گرفت.

 پروان ادامه داد: از سال ۱۳۱۴ موضوع کشف حجاب به‌طورجدی آغاز شد. مأموران در ورودی شهرها لباس سنتی روستاییان را قیچی می‌کردند و روسری از سر زنان برمی‌داشتند. این اقدام‌ها نارضایتی گسترده مردم را در پی داشت.

 وی گفت: هم‌زمان، محدودیت‌هایی برای روحانیت ایجاد شد. تنها تعداد اندکی از علما اجازه پوشیدن لباس روحانیت داشتند و دیگران از این حق محروم بودند. این مسئله باعث شد برخی روحانیون سرشناس بجنورد برای مدتی شهر را ترک کرده و در باغ‌های اطراف سکونت کنند.

 به گفته پروان، در همان سال‌ها عزاداری برای امام حسین (ع) ممنوع شد و علم و کُتل‌های هیئت‌ها جمع‌آوری گردید. همچنین تشکیل بنیادی به نام «بنیاد پهلوی» آغاز شد که زمین‌ها و آبادی‌های حاصلخیز بجنورد را به تصرف رضاشاه درآورد.

 وی افزود: بر اساس اسناد، بیش از ۱۱۰ آبادی توسط رضاشاه در بجنورد و اطراف آن غصب شد و به نام او سند زده شد. سرهنگ مزین به‌عنوان مسئول بنیاد پهلوی مأموریت یافت این زمین‌ها را مصادره و به نفع رژیم ثبت کند.

 پژوهشگر تاریخ ایران تصریح کرد: رضاشاه حتی با صدور اطلاعیه‌هایی تحت عنوان «قرنطینه شکاربانی» ورود دام‌ها به مراتع را ممنوع و برای چوپان‌ها و مالکان شرایط سختی ایجاد کرد.

 به گفته پروان، این اقدامات عملاً راهی برای تثبیت مالکیت رژیم بر اراضی منطقه بود.

 وی همچنین خاطرنشان کرد: در مناطقی همچون مرا تپه و عاشقانه، زمین‌های آباد به‌بهانه تأسیس مراکز مختلف از مردم گرفته شد. حتی برای احداث مرکز مداوای جذامیان و فرودگاه شهرآباد نیز اراضی وسیعی مصادره شد.

 پروان تأکید کرد: مجموعه این اقدامات در دوره رضاشاه و سپس پسرش، باعث فقر گسترده و فلاکت مردم بجنورد و اطراف آن شد و ضربات جبران‌ناپذیری بر زندگی اجتماعی و اقتصادی منطقه وارد آورد.

 نتیجه‌گیری: سیاست‌ها و اقدامات سرکوب‌گرانه پهلوی نه‌تنها امنیت، استقلال و فرهنگ خراسان شمالی را تحت‌تأثیر قرار داد، بلکه اثرات منفی آن‌ها به‌گونه‌ای عمیق و پایدار در جامعه باقی‌مانده و هنوز آثار این جنایات و تصمیمات نادرست در زندگی مردم و ساختارهای منطقه قابل‌مشاهده است.

 تهیه و تنظیم گزارش: عبدالله یزدانی

 انتهای خبر/