به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «عصراترک»، ۴۵۰ هزار هکتار از پهنه خراسان شمالی، سطوح کشاورزی است که ۱۵۲ هزار هکتار آن زمین‌های کشاورزی آبی و ۲۹۸ هزار هکتار نیز زمین‌های کشاورزی دیم هستند.

از سطح ۴۵۰ هزار هکتار، حدود ۵۰ هزار هکتار آن زمین‌های باغی (آبی و دیم) و ۹۲ هزار هکتار آن نیز گلخانه‌ای‌اند.

باتوجه‌به اینکه بر اساس اعلام گزارش رسمی سازمان هواشناسی استان، بیش از ۸۸ درصد از پهنه استان متأثر از تغییر اقلیم و کاهش ۴۵ درصدی بارش‌ها، دچار خشکسالی شدید شده است، بخش کشاورزی استان نیز نسبت به ادامه بقای خود بسیار دغدغه‌مند شده است.

در این میان، بخش سطوح باغی استان که سالانه حدود ۲۰۰ هزار تن تولید محصول دارد، بیشتر نگران حفظ بقای خود است؛ چون در سایه شوم تداوم خشکسالی‌ها، شاید درختان پسته، بادام و انگورهای دیم دوام بیاورند، اما باغ‌های هلو، شلیل، سیب، گلابی و برخی دیگر از درختان آب‌بر شانس کمتری دارند.

محققان حوزه باغبانی خواهان هستند که نتایج مطالعات تحقیقاتی به ثمر نشسته مراکز تحقیقات و آموزش کشاورزی استان‌ها در فرایند اصلاح و اجرای برنامه الگوی کشت بخش باغبانی، لحاظ و با تقویت اعتبارات مالی واحدهای آموزش و ترویج سازمان جهاد کشاورزی استان‌ها، میان کشاورزان آموزش داده شود.

همچنین این محققان به وزارت جهاد کشاورزی و قوه مقننه یادآور شده و یادآور می‌شوند که برای قانون ارث و کوچک‌شدن زمین‌های باغی به قطعات بسیار خُرد تدبیری اندیشیده شود که ادامه کوچک‌تر شدن این زمین‌ها خسارت‌های زیان‌باری را برای این بخش اشتغال و تولید به برآورده است.

در شرایط کنونی، انتظار می‌رود که وزارت جهاد کشاورزی بخش باغبانی را نیز بسیار مهم بشمرد و تدابیر لازم را برای حفظ و نونوار کردن لباس این چرخه اقتصادی بکار گیرد.

۸۸ درصد از پهنه خراسان شمالی درگیر خشکسالی است

رئیس گروه تحقیقات و توسعه کاربردهای هواشناسی خراسان شمالی اظهار کرد: از ابتدای سال آبی جاری (یکم مهر ۱۴۰۳ تا ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۴) میزان بارش‌ها در تمامی نقاط استان کمتر از نرمال بوده که حتی در مقایسه با دوره بلندمدت (۳۰ساله) نیز کمتر از نرمال بوده است.

علیرضا گلرخ در ادامه اعلام کرد: از ابتدای سال جاری (یکم مهر ۱۴۰۳ تا ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۴) میانگین بارش‌ها در استان ۱۱۹٫۹ میلی‌متر بوده است.

وی افزود: در فصل آبی سال گذشته میانگین بارش‌ها در استان ۲۲۶٫۸میلی‌متر بود.

گلرخ در ادامه اظهار کرد: تداوم کم‌بارشی‌ها در استان موجب شده است که در حال حاضر بیش از ۸۸ درصد از پهنه خراسان شمالی درگیر خشکسالی شود.

نوسازی باغات، راهبرد دورزدن تغییرات اقلیمی

محقق و رئیس بخش زراعی و باغی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی نیز اظهار کرد: خراسان شمالی چند سال است که با تغییر اقلیم و گرم‌تر شدن دمای هوا و کاهش چشمگیر بارش‌ها مواجه شده است.

علی دادار در ادامه با اشاره به اشتغال باغبانی در استان، عنوان کرد: مبتنی بر این شرایط حاکم شده، می‌بایست برای حفظ باغات استان، درختانی سازگار با اقلیم هر منطقه انتخاب و جایگزین کرد.

وی تصریح کرد: البته در این رویکرد اشاره شده می‌بایست علاوه بر توجه به انتخاب درختانی سازگار با اقلیم هر منطقه، موضوع اقتصاد و درآمدزایی ارقام درختانی که انتخاب می‌شوند را نیز موردتوجه قرارداد که محصولات تولیدی نهایی بازار فروش داشته باشند.

این محقق عنوان کرد: مبتنی بر تغییرات اقلیمی رخ‌داده در سطح دنیا و کشور، مؤسسه علوم باغبانی کشور نیز انجام مطالعات تحقیقی در حوزه باغبانی را در دستور کار قرار داده است که در همین راستا، در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان نیز مطالعات تحقیقی در زمینه جایگزینی درختان باغی متناسب با اقلیم و منطقه استان در حال انجام هستند.

وی گفت: به طور مثال، در حال حاضر مطالعات تحقیقی درباره ارقام پسته که سازگار با اقلیم استان باشند در حال بررسی و انجام هستند.

دادار افزود: در استان، مطالعات درباره ارقام مختلف درختان زرشک و انگور (سازگار با آب‌وهوای استان) انجام شده‌اند و نتایج مطالعات آنها ارائه شده‌اند.

وی در ادامه اظهار کرد: در حال حاضر متأثر از تغییرات اقلیمی اتفاق افتاده در استان فعلاً باغداران پیشرو نسبت به جایگزینی و کشت ارقام جدید درختان و گیاهان باغی اقدام کرده‌اند.

این محقق افزود: به طور مثال، طی یک دهه اخیر، کشت زعفران به‌مرور جایگزین کشت گندم و ذرت (پر آب طلب) شده است.

وی گفت: در منطقه خانلُق شهرستان شیروان شماری از باغداران پیشرو نسبت به حذف درختان سیب، هلو و شلیل باغات خود اقدام کرده و به پسته‌کاری و کشت درخت آلو روی آورده‌اند.

دادار در بخش دیگری از سخن خود با تصریح بر این مطلب که در سال نخست از اجرای جایگزینی ارقام جدید درختان در باغات، این اقدام بدون درآمدزایی است، اظهار کرد: در این زمینه باغداران خرده‌مالک استان هیچ تمایلی به انجام این اقدام ندارند.

وی پرداخت تسهیلات کم‌بهره، بازاریابی پایدار برای فروش محصولات، راه‌اندازی کارخانه‌های فراوری برای محصولات باغی را از مهم‌ترین راهکارها برای کمک به حفظ اشتغال باغداری و ایجاد انگیزه برای نوسازی باغات با جایگزینی ارقام تجاری و سازگاری با اقلیم منطقه در استان برشمرد.

محقق و رئیس بخش زراعی و باغی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی تأکید کرد: در این راستا، کمیسیون کشاورزی مجلس و وزارت جهاد کشاورزی برای حفظ اشتغال باغداری و حفظ این ظرفیت اقتصادی – تولیدی می‌بایست تصمیمات علمی و مدبرانه بکار بگیرند.

برنامه الگوی کشت باغی استان بومی‌سازی شده است

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی در این باره اظهار کرد: آثار تغییر اقلیم همچنین راهبرد تأمین امنیت غذایی موضوعاتی هستند که حفظ اشتغال کشاورزی در زمینه‌های زراعت و باغبانی را بسیار پر اهمیت کرده است.

صفدر صفدری گفت: در همین راستا، اجرای برنامه الگوی کشت در حوزه کشاورزی مهم‌ترین برنامه‌ای است که پیامدهای تغییر اقلیم را تحت پوشش قرار خواهد داد و ایران را با این شرایط سازگار خواهد کرد.

وی در ادامه با اشاره به اینکه وزارت جهاد کشاورزی هر ساله برنامه الگوی کشت را به استان‌ها ابلاغ می‌کرده، عنوان کرد: طی دو سال اخیر، وزارت جهاد کشاورزی با اتخاذ نظرسنجی از دفتر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان‌ها، نسبت به رفع اشکالات برنامه الگوی کشت در حوزه باغبانی اقدام کرده است.

مدیر امور باغبانی استان بیان کرد: در این برنامه الگوی کشت اصلاح شده، تکلیف استان‌ها نسبت به اینکه چه نوع ارقام درختی و گیاهی باغی متناسب با شرایط آب‌وهوایی هر منطقه‌ای انتخاب، حفظ و یا جایگزین شوند، تعیین و بومی‌سازی شده‌اند.

وی افزود: به طور مثال، در برنامه الگوی کشت باغی استان تعیین شده است که سطح کشت درختان شلیل، سیب و گلابی که پرآب‌طلب هستند، کاهش داده شود همچنین سطح کشت گل محمدی که کم‌آب‌طلب نیز افزایش پیدا کند.

درعین‌حال، صفدری خاطرنشان کرد: تغییر آب ‌و هوایی در استان همچنین حفظ باغات و افزایش سطح زیر کشت درختان گردو، بادام، پسته و انگور که کم‌آب‌طلب هستند را با انتخاب ارقام مناسب با شرایط آب ‌و هوای کنونی را پر اهمیت کرده است.

وی گفت: در همین راستا، از جمله اقدامات عملی انجام شده در سطح باغات استان در روستای روئین شهرستان اسفراین را شاهد هستیم که باغداران این روستا، درخت گیلاس کم آب بر را جایگزین درختان سیب کرده و توسعه کشت درختان سیب را کنار گذاشته‌اند.

مدیر امور باغبانی استان تصریح کرد: البته تغییر و جایگزینی در حوزه کشاورزی نیازمند برگزاری دوره‌های آموزشی و ترویجی برای کشاورزان است که زارعان و باغداران را در راستای عمل به برنامه‌های الگوی کشت ابلاغ شده، همراه کند.

وی افزود: در این زمینه وزارت جهاد کشاورزی باید از واحد ترویج سازمان جهاد کشاورزی استان‌ها حمایت مالی انجام دهد تا دوره‌های آموزشی برای کشاورزان برگزار شود.

صفدری افزود: در غیر این صورت، بدون برگزاری دوره‌های آموزشی و ترویجی برای کشاورزان نمی‌توان در مسیر نقشه راه تدبیر شده، قدم برداشت.

درعین‌حال، وی بر لزوم اختصاص اعتبارات و تسهیلات لازم و به‌موقع برای توسعه اجرای سیستم‌های نوین آبیاری در سطح مزارع و باغات مستعد نیز تأکید کرد و افزود: بهره‌مندی از این سیستم‌های نوین آبیاری از ضرورت‌های اجرای برنامه الگوی کشت در بخش کشاورزی است.

مدیر امور باغبانی استان خاطرنشان کرد: اجرای سیستم‌های نوین آبیاری در سطوح باغی شهرستان مانه و سملقان که تحت کشت درختان هلو و شلیل هستند، ضروری است.

وی افزود: هنوز سطوحی از این باغات از اجرای سیستم‌های نوین آبیاری بهره‌مند نشده‌اند.

در عین حال، صفدری همچنین بر لزوم بهره‌مندی استان از کارخانه‌های صنعتی فراوری برای محصولات باغی استان نیز تأکید کرد و گفت: هر ساله حدود ۲۵ درصد از محصولات باغی تولیدی استان به ضایعات تبدیل می‌شوند که این ضایعات بیانگر هدررفت آب مصرف شده است.

افزون بر این، وی اشاره کرد: در حوزه باغبانی امر گلخانه‌داری نیز در برنامه الگوی کشت مورد تأکید قرار گرفته است.

وی گفت: در این زمینه نیاز است که تأمین اعتبارات لازم برای آماده‌سازی زیرساخت‌ها همچنین تأمین تسهیلات برای انجام سرمایه‌گذاری برای آن موردتوجه قرار گیرد.

علاوه بر این، مدیر امور باغبانی استان بر لزوم دست‌یابی کشور به بازارهای پایدار صادراتی همچنین دست‌یابی به دست آورده‌های علمی و تجهیزاتی به‌روز دنیا در بخش کشاورزی نیز اشاره و تأکید کرد: این مهم، موتور محرکه اجرای الگوی کشت است.

۵۰ درصد اراضی خراسان شمالی نیازمند تجهیز آبیاری نوین‌اند

مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی نیز اظهار کرد: در حال حاضر، ۸۸ درصد از مساحت خراسان شمالی متأثر از تداوم کم‌بارشی‌ها دچار خشکسالی شدید و نسبتاً شدید است که این مسئله لزوم استفاده از سیستم‌های نوین آبیاری برای مدیریت مصرف آب در زمین‌های کشاورزی را اجتناب‌ناپذیر کرده است.

سامان محمدی گفت: از ۱۵۲ هزار هکتار زمین‌های کشاورزی آبی استان، ۹۰ هزار هکتار آن ظرفیت اجرای سیستم‌های نوین آبیاری را دارا هستند و ۶۲ هزار هکتار دیگر از سطوح زمین‌های آبی استان به علت خرده‌مالکی و پراکندگی بسیار، اجرای سیستم‌های نوین آبیاری در آن بسیار هزینه بر است.

وی اعلام کرد: از سطح ۹۰ هزار هکتار زمین‌های آبی کشاورزی استان، تا اسفندماه سال ۱۴۰۳ حدود ۴۱ هزار هکتار آن به سیستم‌های نوین آبیاری تجهیز شدند.

محمدی با اشاره به اینکه هنوز ۵۰ هزار هکتار از سطوح زمین‌های کشاورزی آبی استان به سیستم‌های نوین آبیاری تجهیز نشده‌اند، اعلام کرد: برای تجهیز این سطوح به این سیستم‌ها مبتنی بر قیمت کنونی می‌بایست در حدود شش هزار میلیارد تومان اعتبار اختصاص داده شود.

وی همچنین به سفر هیات دولت چهاردهم به استان نیز اشاره و اعلام کرد: در این سفر نیز اختصاص ۱۵۰ میلیارد تومان اعتبار ملی طی مدت سه سال برای تجهیز سطوح کشاورزی استان به سیستم‌های نوین آبیاری مصوب شد که در سال مالی ۱۴۰۳ مبلغ ۵۰ میلیارد تومان اعتبار ملی اختصاص یافت که مطالعات و اجرای عملیات آن در حال انجام است.

نتیجه‌گیری: هرچند که دغدغه‌مندی و نگرانی کنونی، جبران زمان طلایی ازدست‌رفته در زمینه اصلاح و به‌کارگیری به‌موقع برنامه الگوی کشت کشاورزی برای مزارع و باغات سطح کشور را که در حدود دو دهه قبل از سوی رسانه‌ها به وزارت جهاد کشاورزی گوشزد شده بود را جبران نمی‌کند، اما تداوم انفعال نیز سیاست حفظ امنیت غذایی کشور را دچار شکست خواهد کرد.

در حال حاضر، بخش باغبانی استان خراسان شمالی که بخش مهمی از اشتغال و اقتصاد استان را شامل می‌شود، خواستار است که وزارت جهاد کشاورزی در راستای اجرای برنامه الگوی کشت اصلاح و ابلاغ شده به استان اعتبارات و تسهیلات لازم برای نوسازی باغات، اجرای سیستم‌های نوین آبیاری، راه‌اندازی کارخانه‌ها فراوری، توسعه کشت‌های گلخانه‌ای، تأمین انرژی‌های آب، برق و گاز همچنین دست‌یابی به بازارهای فروش پایدار و صادرات را تأمین و تسهیل کند.

تهیه و تنظیم گزارش: سمانه قهرمانی