پیامدهای مقایسه در شبکه‌های اجتماعی بر سلامت روان

 یک روان‌شناس در گفتگو با خبرنگار ما درباره گرایش نوجوانان و جوانان به ساخت تصویر غیرواقعی از خود در فضای مجازی توضیح داد و گفت: دنیای مجازی به‌طور طبیعی بخش عمده‌ای از زندگی‌ها را فیک و غیرواقعی نشان می‌دهد و این مسئله محدود به گروه سنی خاص نیست. حتی بزرگسالان نیز در فضای بلاگری و شبکه‌های اجتماعی نمونه‌های زیادی از رفتارهای غیرواقعی از خود ارائه می‌کنند.

 آمنه حصاری با بیان پیامدهای این رفتارها افزود: مقایسه سطح زندگی و ارتباطات خود با دیگران در شبکه‌های اجتماعی باعث افزایش اضطراب، افسردگی و حسادت ناسالم می‌شود.

شبکه‌های اجتماعی اختلال خواب و انزوای نوجوانان را افزایش می‌دهد

 وی ادامه داد: بررسی‌ها نشان می‌دهد که بیش از ۷۰ درصد نوجوانانی که بیش از سه ساعت در روز در شبکه‌های اجتماعی فعال هستند، دچار اختلال خواب و کاهش مهارت‌های ارتباطی شده‌اند. بسیاری از نوجوانان در تلاش برای هم‌ترازی با همسالان خود، با فشار روانی شدید مواجه می‌شوند و این مسئله منجر به انزوای اجتماعی می‌شود.

 این روان‌شناس همچنین ریشه خودنمایی مجازی را در کمبود عزت‌نفس و اعتماد به‌ نفس نوجوانان دانست و گفت: تحلیل‌ها نشان می‌دهد که کاهش تعاملات خانوادگی در دهه اخیر، یکی از عوامل اصلی افزایش گرایش به خودنمایی در فضای مجازی است.

وی اظهار کرد: این کاهش تعاملات باعث شده که حدود ۶۵ درصد نوجوانان احساس کنند حمایت و راهنمایی کافی از سوی خانواده‌ها دریافت نمی‌کنند و برای جبران این کمبود، به فضای مجازی پناه می‌برند.

 حصاری افزود: راهکار مؤثر مقابله با این مشکلات، حذف فضای مجازی نیست، بلکه آموزش سواد دیجیتال و مهارت‌های زندگی به نوجوانان و خانواده‌ها اهمیت است.

وی تأکید کرد: افزایش تعاملات خانوادگی، تقویت مهارت‌های اجتماعی و استفاده هوشمندانه از شبکه‌های اجتماعی می‌تواند اثرات منفی این فضا را کاهش دهد و رشد روانی سالم نوجوانان را تضمین کند.

 این رواشناس خاطرنشان کرد: همکاری مدارس، خانواده‌ها و رسانه‌ها برای آموزش درست و مدیریت زمان استفاده از فضای مجازی، یکی از مهم‌ترین راهکارها برای پیشگیری از مشکلات روانی و رفتاری نوجوانان است و باعث کاهش اضطراب، افسردگی و انزوای اجتماعی در این گروه سنی می‌شود.

 شبکه‌های اجتماعی ابزار اثرگذار تغییر باورها و افکار جامعه

 یک کارشناس حوزه رسانه و فرهنگ در گفتگو با خبرنگار ما، با اشاره به نقش گسترده و اثرگذار شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی در جوامع امروز، گفت: امروزه این فضاها ابزار بسیار قوی برای نیازسنجی، نیازسازی، جهت‌دهی و حتی تسخیر فکر، اندیشه و باور جوامع هستند و می‌توانند طرز تفکر و باورها را تغییر دهند.

 احمد عارفخانی با بیان اینکه بروز و ظهور شبکه‌های اجتماعی تحولی عظیم در عرصه رسانه ایجاد کرده است، افزود: دیگر صاحبان رسانه محدود به غول‌های رسانه‌ای و بنگاه‌های خبری نیستند. هر فردی که حداقل سواد خواندن و نوشتن داشته باشد، با کمترین امکانات و صرفاً با داشتن یک تلفن همراه هوشمند می‌تواند صاحب رسانه شود.

 این کارشناس تأکید کرد: شبکه‌های اجتماعی فرصت‌های مهمی چون عدالت‌جویی، اطلاع‌رسانی، دیده‌شدن، بیان حقایق و حتی افشاگری را برای همگان فراهم کرده است.

 وی با طرح این پرسش که آیا محتوای منتشرشده در فضای مجازی قابل‌اعتماد است؟ ادامه داد: اینکه کدام مطلب درست یا غلط است، کدام تصویر واقعی و کدام جعلی یا تحریف‌شده، و اینکه آیا تصاویر بیانگر واقعیت زندگی منتشرکنندگان است یا بازتاب خشم پنهان و عقده‌های فروخورده آنان، از مهم‌ترین پرسش‌هایی است که در ذهن شکل می‌گیرد، گفت: پاسخ به این پرسش ساده نیست و این موضوع در فرهنگ‌ها، خرده‌فرهنگ‌ها، نسل‌ها و حتی میان جنسیت‌های مختلف تفاوت دارد.

 هویت‌های جعلی در فضای مجازی تهدیدی برای ارزش‌های اجتماعی

 این کارشناس در توضیح این تفاوت‌ها اظهار کرد: برای مثال، خودنمایی در میان جوانان امری طبیعی و متناسب با سن آنهاست و می‌تواند به اقتضای جنسیت، دختر یا پسر بودن، شکل متفاوتی داشته باشد. این نوع خودنمایی اگر متعادل باشد، مذموم نیست و حتی می‌تواند فرصتی برای نشان‌دادن توانایی‌ها باشد.

 این کارشناس رسانه هشدار داد: زمانی که هویت‌های جعلی و کاذب به یک فرهنگ غالب بدل شود، به ناهنجاری، ضدفرهنگ و ضدارزش تبدیل شده و به ارزش‌ها و باورهای جامعه آسیب وارد می‌کند.

 عارفخانی افزود: برخی هویت‌های جعلی باهدف سوءاستفاده‌های ابزاری، کلاهبرداری اقتصادی یا اقدامات مجرمانه در فضای مجازی شکل می‌گیرند که در این موارد برخورد حقوقی و پیگرد قانونی ممکن است.

 به گفته وی شکل خطرناک‌تر این پدیده، جعل هویت فرهنگی و اجتماعی است که به‌تدریج ذهن، نگاه و باور جامعه را تخریب می‌کند و اختلالات فرهنگی، هویتی و روانی عمیقی ایجاد می‌کند.

 این کارشناس رسانه خاطرنشان کرد: آسیب‌های این نوع جعل هویت به‌مراتب مخرب‌تر از جرایم مالی و محتوایی است، زیرا ذهن و باور جامعه را هدف قرار می‌دهد.

 وی با تأکید بر اینکه ذات فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی همچون چاقوی دو لبه عمل می‌کند، اظهار کرد: این بستر به همه افراد امکان می‌دهد تا متناسب با علایق و سلایق خود محتوا تولید و منتشر کنند. این کاربران هستند که بر اساس ظرفیت، دانش و بینش خود تعیین می‌کنند از این فضا چگونه استفاده شود.

 کمبود سواد رسانه‌ای، آسیب‌پذیری کاربران فضای مجازی را افزایش می‌دهد

 عارفخانی با انتقاد از کمبود سواد رسانه‌ای در جامعه گفت: در فضای مجازی، آنچه بیش از همه اهمیت دارد، آگاهی و تسلط بر ابزار، محتوا، ظرفیت‌ها و آسیب‌هاست. بااین‌حال، بسیاری از افراد در هر رده سنی و جایگاه اجتماعی و سیاسی، خود را بی‌نیاز از آموزش می‌دانند.

 وی افزود: تصور عمومی این است که سواد رسانه‌ای صرفاً به معنای توانایی کار با تلفن همراه یا رایانه است. این در حالی است که فضای مجازی دیگر مجازی نیست و هر کلمه، تصویر یا مطلب منتشر شده دارای بار حقوقی، قضائی و سیاسی است.

 به گفته این کارشناس رسانه، حضور در این فضا به معنای در اختیار گذاشتن اطلاعات و محتوای شخصی برای طیف گسترده‌ای از مخاطبان است و دیگر چیزی محرمانه باقی نمی‌ماند.

 عارفخانی در پایان تأکید کرد: ضروری است متولیان حوزه فرهنگ، اندیشه و رسانه‌های دیداری، شنیداری، مکتوب و آنلاین از ظرفیت‌های خود برای ارتقای تفکر انتقادی، افزایش سواد رسانه‌ای و آشکارسازی حقایق پشت پرده رسانه‌ها استفاده کنند تا جامعه بتواند آگاهانه با فضای مجازی تعامل کند.

نمایش‌گری افراطی و تهدید روابط نوجوانان

معاون فرهنگی و اجتماعی فرماندهی انتظامی خراسان شمالی، در گفتگو با خبرنگار ما، گفت: فضای مجازی در سال‌های اخیر تأثیرات گسترده‌ای بر ساختار تربیتی خانواده‌ها و الگوهای فرهنگی نوجوانان گذاشته است. این فضا به بستر اصلی شکل‌گیری سبک زندگی نمایشی و تضعیف هویت اجتماعی تبدیل شده است.

علی اسفندیاری افزود: پدیده «نمایش‌گری افراطی» از مهم‌ترین آسیب‌های فرهنگی فضای مجازی است که در قالب خودنمایی، ساخت هویت جعلی، تولید محتوای اغراق‌آمیز و تحریک احساسات کاربران دیده می‌شود. این رفتارها سبب شکل‌گیری توقعات غیرواقعی در میان نوجوانان و تزلزل روابط خانوادگی و اجتماعی شده‌اند.

 رشد فریب‌کاری و سوءاستفاده مجازی در نوجوانان

 وی تصریح کرد: گزارش‌هایی که از پلیس فتا و واحدهای فرهنگی دریافت کرده‌ایم، حاکی از رشد نگران‌کننده فریب‌کاری‌های مجازی، جعل هویت، و سوءاستفاده‌های عاطفی و مالی است. این آسیب‌ها نه‌تنها نوجوانان بلکه خانواده‌ها را نیز درگیر کرده‌اند.

 به گفته وی در برخی از این موارد، افراد با استفاده از جلوه‌سازی دیجیتال، اعتماد کاربران را جلب کرده و در ادامه به اخاذی، تهدید یا تخریب روانی افراد اقدام کرده‌اند. حتی پرونده‌هایی داشته‌ایم که منجر به بروز آسیب‌های جدی روانی یا خودویرانگری نوجوانان شده است.

 اسفندیاری با اشاره به اقدامات این نهاد در حوزه آموزش، گفت: ما با همکاری آموزش‌وپرورش، بسیج، اداره کل ارشاد و صداوسیمای استان، دوره‌های متعددی برای ارتقای سواد رسانه‌ای برگزار کرده‌ایم. این دوره‌ها هم خانواده‌محور و هم نوجوان‌محور بوده‌اند.

 وی افزود: در این آموزش‌ها تلاش شده تا مهارت‌هایی مانند تشخیص محتوای جعلی، مدیریت زمان استفاده از فضای مجازی، و توانایی تحلیل محتوای دیداری و شنیداری به شرکت‌کنندگان منتقل شود. بخش قابل‌توجهی از این فعالیت‌ها در قالب کارگاه‌های حضوری و نیز برنامه‌های رسانه‌ای انجام شده است.

 بی‌توجهی جامعه مانع پیشگیری از آسیب‌های مجازی

 اسفندیاری با اشاره به موانع موجود در مسیر آموزش اظهار داشت: مهم‌ترین مانع، بی‌توجهی بخشی از جامعه و حتی برخی مدیران به عمق آسیب‌های فضای مجازی است. تا زمانی‌که این خطرات جدی گرفته نشود، نمی‌توان انتظار پیشگیری مؤثر داشت.

 معاون فرهنگی و اجتماعی فرماندهی انتظامی خراسان شمالی همچنین از نبود ساختار یکپارچه آموزشی، کمبود منابع مالی، و فقدان نیروی انسانی متخصص به‌عنوان چالش‌های دیگر در این حوزه یادکرد.

 اسفندیاری در پایان درباره همکاری بین‌نهادی گفت: خوشبختانه طی دو سال اخیر، سطح تعامل و همکاری بین پلیس، نهادهای فرهنگی، آموزش‌وپرورش و بسیج افزایش یافته است. این همکاری‌ها در قالب کارگروه‌های آموزشی، رصد محتوا و تولید برنامه‌های آگاهی‌بخش انجام شده است.

 بااین‌حال به گفته وی برای مقابله نظام‌مند با تهدیدات فضای مجازی، نیاز به هماهنگی ساختاری، برنامه‌ریزی منسجم و اختصاص بودجه پایدار بین همه دستگاه‌های مسئول وجود دارد.

 نتیجه‌گیری: پیامدهای گسترده استفاده ناآگاهانه از فضای مجازی نشان می‌دهد که سلامت روان، روابط اجتماعی و هویت فرهنگی نوجوانان و جوانان در معرض تهدید جدی است و مدیریت این آسیب‌ها تنها با آموزش سواد رسانه‌ای، افزایش تعاملات خانوادگی و اجتماعی، و استفاده هوشمندانه از شبکه‌های اجتماعی امکان‌پذیر خواهد بود.

 تهیه و تنظیم گزارش: عبدالله یزدانی

 انتهای خبر/