ریه‌های خاک‌گرفته خراسان‌شمالی و درمان‌های نیم‌بند

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «عصر اترک»، خراسان شمالی طی چند سال گذشته در محاصره جریان ریزگردهای استان هم‌جوار خود (استان سمنان) همچنین ریزگردهای مهاجر از کشورهای عراق و ترکمنستان نیز قرار گرفته است.

باتوجه‌به کویری بودن مناطق جنوبی استان (در شهرستان‌های گرمه، جاجرم، اسفراین و منطقه قره میدان شهرستان سملقان) و کویری بودن نقاط قابل‌توجهی از استان سمنان، فرسایش خاک و تولید گردوغبار اجتناب‌ناپذیر شده اما تغییر اقلیم و تغییر رفتار بارش‌ها نیز موجب شده است که تا در مجاورت کشور ایران، دریاچه آرال روبه خشکی رود و دست‌به‌دست صحرای قره قوم ترکمنستان بدهد و یک کریدور تولید گردوغبار را تشکیل و مناطق شمال شرق ایران را زیر چتر ریزگردهای خود قرار دهد.

این عوامل یاد شده موجب شده‌اند که آسمان استان خوش‌آب‌وهوای خراسان شمالی طی چند سال اخیر میزبان میهمان ناخوانده‌ای از ابرهای غبارآلود شود که حتی در طول چند روز از یک سال، وضعیت هوای غبارآلود در شرایط خطرناک را پشت سر بگذراند، وضعیتی که در ماه جاری در شهرهای بجنورد و شیروان طی یک تا دو ساعت تجربه شد.

بررسی‌های جهانی نشان می‌دهد آلودگی هوا چهارمین عامل مرگ‌ومیر زودرس در دنیا است  و سه بیماری سرطان ریه، سکته‌های قلبی و سکته‌های مغزی ارتباط معنی‌داری با آلودگی هوا دارند و بر اساس یافته‌های جدید پژوهشگران، نشان می‌دهد که حتی بروز اختلال اوتیسم نیز در برخی از موارد بی‌ارتباط با آلودگی هوا نیست.

در همین راستا، در استان خراسان شمالی نیز برخی از پزشکان مرتبط با بیماری سرطان نسبت به آسمان غبارآلود مرکز استان و دیگر شهرستان‌ها و اثرگذاری مستقیم آن بر روی سلامت اشخاص ابراز نگرانی کرده و خواستار انجام مطالعات دقیق در این زمینه و اتخاذ راهکارهای اثرگذار برای آینده‌ای کوتاه، میان و بلندمدت شده‌اند.

درعین‌حال، آنچه که باید بسیار موردتوجه و اهمیت قرار گیرد، این است که تلاش‌ها فقط بر انجام مطالعات خلاصه نشود و نتایج مطالعات برای مقابله و یا سازگاری با بحران آلودگی هوا در پیش گرفته شود.

اما تا به آن روز موعود، هنوز دقیق نمی‌دانیم که ازاین‌پس باید رویکرد در برابر این بحران، مقابله‌ای باشد و یا سازگاری! 

۱۱ روز هوای ناسالم، مهمان آسمان مرکز استان

کارشناس پایش اداره کل محیط‌زیست خراسان شمالی اظهار کرد: در استان، تاکنون شهرهای بجنورد، شیروان، اسفراین و جاجرم به ایستگاه سنجش گردوغبار تجهیز شده‌اند.

جواد عمارلو گفت: امسال، مرکز استان (شهر بجنورد) در فروردین‌ماه یک روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس، در خردادماه دو روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس و یک روز هوای ناسالم برای تمامی گروه‌ها، در تیرماه دو روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس و یک روز هوای ناسالم برای تمامی گروه‌ها و طی مردادماه جاری (۱۳ روز گذشته) نیز چهار روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس را پشت سر گذاشته‌ایم که البته استان طی سه سال اخیر بارها تکرار روزهای ناسالم را داشته است.

درعین‌حال، عمارلو خاطرنشان کرد: طی این ماه جاری نیز آسمان شهرهای شیروان و بجنورد در یک روز در حدود یک تا دو ساعت آلودگی هوا متأثر از ریزگردها به وضعیت خطرناک رسید.

وی تصریح کرد: آنچه که فعلاً شهرهای بجنورد و شیروان به لحاظ آلودگی هوا متحمل شده‌اند، آلودگی ذرات گردوغبار بوده و شرایط آسمان مرکز استان و شهر شیروان در زمینه آلودگی‌های گازی در وضعیت سالم بوده‌اند.

تداوم خشکسالی و کاهش کیفیت هوای استان

نوربخش داداشی مدیرکل هواشناسی خراسان شمالی نیز اظهار کرد: خشکسالی‌ها و کاهش بارندگی‌ها سبب شده تا پدیده گردوخاک در استان افزایش پیدا کند.

وی گفت: گردوخاک ناشی از کانون‌های گردوغبار در داخل استان همچنین استان سمنان و نیز صحرای بزرگ قره قوم کشور ترکمنستان هر از چند گاهی آسمان خراسان شمالی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و سبب کاهش کیفیت هوا می‌شود.

داداشی افزود: پدیده گردوغبار در آسمان استان در حال افزایش است و در چهار ماه اول امسال در اسفراین هفت روز، آشخانه و جاجرم سه روز و در شیروان و فاروج ۲ روز با گردوخاک ثبت شد.

وی با اشاره به تأثیر بارندگی‌ها در کاهش گردوغبار عنوان کرد: امسال بارندگی‌ها در استان نسبت به سال گذشته و نیز در مقایسه با دوره بلندمدت افزایش داشته؛ اما این بارندگی‌ها نتوانسته است آثار خشکسالی را برطرف کند.

ارائه نتایج بخش نخست مطالعات ملی به اداره کل محیط‌زیست

کارشناس جنگل و مرتع مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی درباره اجرای طرح ملی مطالعات شناسایی کانون‌های داخلی مولد گردوغبار و ارائه راهکارهای مدیریتی و اجرایی کنترل آن در استان اظهار کرد: مطالعات این طرح ملی از سال ۹۶ در خراسان شمالی آغاز شد.

سید جواد میری سلیمان گفت: انجام این مطالعات ملی با سه رویکرد شناسایی اولیه کانون‌های گردوغبار داخلی و خارجی در استان طی مدت پنج سال همچنین پایش مستمر این کانون‌ها و وضعیت آنها طی مدت ۲۰ سال و اقدامات مدیریتی و اتخاذ راهکارها برای کنترل تولید گردوغبار در این کانون‌ها به سفارش سازمان جنگل‌ها و مراتع وزارت جهاد کشاورزی در دستور کار مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی قرار گرفت.

میری سلیمان بیان کرد: این مرکز تحقیقاتی در مرحله نخست طی مدت پنج سال (از سال ۹۶ تا سال ۱۴۰۰) به انجام مطالعات شناسایی کانون‌های گردوغبار داخل استان پرداخت.

وی در ادامه تصریح کرد: مطالعات انجام شده در بخش نخست گویای این است که حجم بادبردگی خاک از این کانون‌ها به دیگر نقاط ۳.۷۳ کیلوگرم بر مترمربع در دقیقه همچنین میزان فرسایش خاک در این پهنه ۱۲ متر بر ثانیه هستند.

کارشناس جنگل و مرتع مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی یادآور شد: نتایج مطالعات بخش نخست برای ادارات کل محیط‌زیست و منابع طبیعی استان ارسال شده‌اند.

وی در بخش دیگری از سخن خود به انجام بخش دوم از این طرح ملی نیز اشاره و اظهار کرد: این مرکز تحقیقاتی از سال ۱۴۰۰ مطالعات بخش دوم این طرح را آغاز کرده است که طی مدت ۲۰ سال مطالعات این بخش ادامه‌دار خواهد بود.

میری سلیمان گفت: در بخش دوم از این مطالعات ملی، پایش و ارزیابی میزان گردوغبار در پهنه و کانون تولید گردوغبار استان باید انجام شود.

بااین‌وجود، وی اعلام کرد: برای انجام مطالعات بخش دوم در پهنه و کانون‌های تولید گردوغبار استان باید پایگاه‌های سنجش فرسایش بادی راه‌اندازی شوند تا پایش مستمر از وضعیت خاک، فرسایش خاک، خاک بردگی و وزش باد در این پهنه به‌منظور انتخاب راهکارهای لازم برای احیای بیولوژیک طبیعت انجام شوند.

کارشناس جنگل و مرتع مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی همچنین درباره بخش سوم از این طرح مطالعاتی نیز اظهار کرد: مبتنی بر انجام مطالعات در بخش دوم، راهکارها و روش‌ها برای کنترل تولید گردوغبار در کانون‌های مولد که مشخص شوند، در بخش سوم از این طرح مطالعاتی نیز سهم هر دستگاه اجرایی برای به‌کارگیری راهکارها مشخص خواهد شد.

وی گفت: راهکارهایی که انتخاب خواهند شد در سه دسته شامل راهکارهای قانون و مقررات، راهکارهای کاربردی برای کنترل و حفاظت از زمین و تعیین سهم هر دستگاه در مدیریت، تثبیت و کاهش تولید گردوغبار در پهنه کانون‌های تولید گردوغبار تقسیم‌بندی می‌شوند.

میری سلیمان تصریح کرد: راهکارهایی که انتخاب خواهند شد باید وضعیت کنونی طبیعت تخریب شده در این پهنه را به وضعیت پیشین بازگردانند همچنین کاربری‌های زمین، تغییر معکوس داشته باشند.

وی افزود: باید آگاهی و دانش فنی مردم و بهره‌برداران نسبت به بهره‌گیری از طبیعت با انجام ترویج و آموزش ارتقا پیدا کنند تا از تخریب سرزمینی جلوگیری شود.

کارشناس جنگل و مرتع مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی همچنین تصریح کرد: معیشت جوامع محلی ساکن در این پهنه و یا پیرامون آن باید تغییر و بهبود پیدا کند تا از وقوع فرسایش خاک و تولید گردوغبار کاسته شود.

دست‌کوتاه خراسان شمالی برای تدبیر کریدور گردوغبار ترکمنستان

معاون پایش اداره کل حفاظت محیط‌زیست خراسان شمالی نیز در این باره اظهار کرد: باتوجه‌به اینکه اعلام شده است طی سال‌های اخیر، مطالعه‌ای ملی در زمینه بررسی آلودگی هوا در سطح استان‌ها و شناسایی منشأ بروز آنها توسط مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان‌ها انجام شده، بااین‌وجود، تاکنون نتایج این مطالعه ملی انجام شده در استان به این اداره کل ارائه نشده است.

حسین هراتی عنوان کرد: فقط سازمان محیط‌زیست کشور نتایج مطالعاتی که در سال ۹۸ در زمینه بررسی منشأ داخلی بروز گردوغبار در آسمان استان را به این اداره کل ارائه کرد و در راستای ارائه نتایج این مطالعات نیز برنامه عملی برای مدیریت این وضعیت را به استان ارائه داد.

معاون پایش اداره کل حفاظت محیط‌زیست خراسان شمالی گفت: در مطالعه انجام شده، منشأ و کانون‌های بروز گردوغبار در داخل استان در مناطق شهرستان‌های اسفراین، جاجرم، گرمه همچنین منطقه قره میدان در شهرستان سملقان شناسایی شده‌اند که کانون‌های بروز گردوغبار در این مناطق در مجموع ۶۵ هزار هکتار هستند.

وی افزود: وضعیت فرسایش خاک در این مناطق در حد متوسط و شدید است.

هراتی در ادامه با تأکید بر این نکته که این اداره کل شکی ندارد که در غبارآلود شدن هوای آسمان استان، کانون‌های تولید گردوغبار در خارج از کشور (از دریاچه آرال تا صحرای قره قوم) متأثر از تغییرات اقلیمی، بسیار اثرگذار بوده اند، تصریح کرد: با این وجود، هنوز در زمینه سهم این کانون‌های خارجی در تولید گردوغبار و اثرگذاری بر آسمان ایران و استان خراسان شمالی هیچ مطالعه دقیق و میدانی ای انجام نشده است.

وی خاطرنشان کرد: در این باره دولت سیزدهم انجام این مطالعه در کشور ترکمنستان را به دولت ترکمنستان درخواست داده بود، بااین‌وجود، کشور ترکمنستان به این درخواست هیچ پاسخی نداد.

معاون پایش اداره کل حفاظت محیط‌زیست خراسان شمالی در ادامه با یادآوری این مطلب که درگذشته، دستورالعمل ابلاغی سازمان محیط‌زیست کشور به استان‌ها برنامه‌ای با عنوان مقابله با گردوغبار بوده است، بااین‌وجود، طی سال‌های اخیر، عنوان این دستورالعمل به سازگاری با گردوغبار تغییر یافت.

وی تصریح کرد: باتوجه‌به اینکه همچنان دست کشور ایران برای کنترل کانون‌های گردوغبار خارجی بسته است، بنابراین باید بر روی بهبودبخشی به وضعیت پوشش گیاهی کانون‌های گردوغبار داخلی متمرکز شویم.

هراتی درباره برنامه قانون هوای پاک درباره حفظ سلامت شهروندان در شرایط آلودگی هوای غبارآلود نیز اظهار کرد: در این زمینه دستورالعملی به استان‌ها ارسال شده است مبنی بر اینکه کارگروه گردوغبار در استان‌ها، تشکیل و در شرایط بروز بحران آلودگی هوا، تصمیمات مدبرانه اتخاذ و اطلاع‌رسانی عمومی شود.

وی همچنین افزود: سامانه هشدار سریع گردوغبار در سطح استان‌ها نصب و راه‌اندازی شود.

علاوه بر این، معاون پایش اداره کل حفاظت محیط‌زیست خراسان شمالی بیان کرد: مبتنی بر این دستورالعمل، ابلاغ شده است که دانشگاه علوم پزشکی و بیمارستان‌ها در شرایط بحران آلودگی هوا نسبت به توزیع عمومی ماسک و پذیرش بیماران قلبی و ریوی اقدام کنند.

لزوم بازنگری در اطلاع‌رسانی بحران آلودگی هوا

مدیرکل دفتر مدیریت بحران استانداری خراسان شمالی نیز در این باره اظهار کرد: در استان، کارگروه  گردوغبار تشکیل شده و هر سه ماه یکبار این کارگروه با حضور اعضا، جلسه برگزار می‌کند و البته در شرایط اضطرار که ذرات گردوغبار در هوا از حد استاندارد فراتر رفت، کارگروه تشکیل می‌شود.

غلامرضا شفیق گفت: فعلاً در سطح استان در شهرهای بجنورد، شیروان، اسفراین و جاجرم ایستگاه‌های سنجش غبار نصب و راه‌اندازی شده که به‌تمامی شهروندان این شهرها توصیه می‌شود که نرم‌افزار اعلام وضعیت آلودگی هوا را بر روی موبایل‌های خود نصب کنند.

شفیق تصریح کرد: بااین‌وجود، باید درگاه‌های اطلاع‌رسانی عمومی نسبت به وضعیت آلودگی هوا به شهروندان را در استان بازنگری کنیم.

وی یادآور شد: البته به شورای شهر شیروان پیشنهاد داده‌ایم که تابلوی نمایش سنجش گردوغبار هوا در مرکز این شهر را نصب کنند.

مدیرکل دفتر مدیریت بحران استانداری خراسان شمالی افزود: نظر این شورا نسبت به این پیشنهاد مثبت بوده است.

وی خاطرنشان کرد: این پیشنهاد را به شهرداری بجنورد نیز ارائه خواهیم داد.

پیامدهای آلودگی هوا بر سلامت جدی گرفته شوند

رئیس انجمن حمایت از بیماران سرطانی خراسان شمالی درباره پیامدهای آلودگی هوا بر روی بروز بیماری‌های سرطان اظهار کرد: در استان، بروز بیماری‌های سرطان به حدی افزایش‌یافته است که این انجمن حمایتی روزانه پنج تا هشت بیمار جدید مبتلا به سرطان را به‌منظور حمایت ثبت می‌کند.

سید محمد حریری افزود: این انجمن از ۱۸ فروردین‌ماه امسال تا به کنون ۱۶۸ بیمار مبتلا به سرطان را ثبت و پذیرش کرده که تحت شیمی‌درمانی بوده‌اند و هستند.

حریری با بیان اینکه بیماری سرطان، بیماری چندعاملی است که متأثر از آلودگی‌های آب، هوا، زمین، محیط‌زیست و خوراک است، عنوان کرد: پزشکان آنکولوژی استان معتقد هستند که این آلودگی‌ها بر روی بروز بیماری‌های سرطان، بیماری‌های قلبی و عروقی نقش بسیار جدی ای دارند.

وی گفت: درصورتی‌که در حال حاضر پیامدهای آلودگی هوا متأثر از ذرات گردوغبار در سلامت شهروندان خیلی خود را بروز ندهد، بااین‌وجود، در آینده‌ای نزدیک شاهد بروز پیامدهای آن در سلامت شهروندان استان خواهیم بود که نباید مسئولان استان مسئله آلودگی هوا متأثر از ذرات گردوغبار را ساده در نظر بگیرند.

رئیس انجمن حمایت از بیماران سرطانی خراسان شمالی تصریح کرد: پزشکان آنکولوژی استان نسبت به تداوم بروز آلودگی هوا و ذرات غبار در آسمان استان که عاملی در بروز بیماری سرطان‌ها خواهد بود، هشدار داده‌اند.

پیامدهای آلودگی هوا بر سلامت مطالعه می‌شود

مدیر اطلاع‌رسانی پزشکی معاونت تحقیقات فناوری دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی درباره انجام مطالعات در زمینه بررسی پیامدهای آلودگی ذرات گردوغبار در هوا بر روی سلامت شهروندان در استان اظهار کرد: باتوجه‌به اینکه تا چند سال اخیر، آسمان استان به‌طورجدی تحت‌تأثیر آلودگی ذرات گردوغبار قرار نگرفته بود، انجام مطالعات در این زمینه موردتوجه نبود.

محمدامین یونسی هروی گفت: باتوجه‌به اینکه طی سال‌های اخیر، آسمان استان گرفتار این بحران شده است، ضرورت انجام این مطالعه توسط دانشگاه علوم پزشکی استان قطعی شده است که در دستور کار قرار خواهد گرفت.

هروی در خاتمه تصریح کرد: بااین‌وجود، انتظار می‌رفت که نتایج مطالعات ملی درباره قرارگرفتن خراسان شمالی در کریدور ذرات گردوغبار کانون‌های داخلی و خارجی (کشور ترکمنستان) به این دانشگاه ارائه می‌شد تا این دانشگاه زودتر از این زمان مطالعاتی درباره بررسی پیامدهای ذرات گردوغبار بر سلامت شهروندان استان را تحت مطالعه و پایش قرار می‌داد. 

نتیجه‌گیری: هرچند که این وضعیت آلودگی هوا در مصاحبه با کارشناسان دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط در استان بارهاوبارها از سوی دفاتر خبری استان رسانه‌ای شده است تا اهرمی شود برای جذب اعتبارات مالی بیشتر که پیشرفتی در اجرای طرح‌های بیابان‌زدایی و عملیات ملی آبخیزداری و آبخوان‌داری در سطح استان حاصل شود، اما آنچه که از گفته‌های کارشناسان مشهود است، این است که پایتخت باید اختصاص اعتبارات مالی را برای مدیریت کانون‌های تولید ریزگردها در سطح کشور از جمله در مناطق شمال شرق ایران را بیش‌ازپیش جدی بگیرد و بتواند کشورهای کانون تولید ریزگرد (عراق و ترکمنستان) را متقاعد کند که در زمینه مدیریت مناطق بیابانی خود مشارکت کنند. 

هرچند که برای مدیریت علمی و صحیح این وضعیت باید مطالعات میدانی و همه‌جانبه‌نگری در داخل کشور همچنین کشورهای همسایه انجام شود و نتایج آن در دسترس و در اختیار دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط استان قرار گیرد تا مسیر پیشرو شفاف باشد که چه باید کرد! درعین‌حال، باید در نظر داشت که بهبودبخشی به وضعیت پوشش گیاهی کانون‌های ریزگرد زمان بر است و نباید از اتخاذ راهکارهای کوتاه‌مدت و میان‌مدت غافل بود؛ زیرا پیامدهای چتر ریزگردها بر فراز آسمان، سلامت انسان‌ها را به خطر انداخته و مناطق بیشتری را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

تهیه و تنظیم گزارش: سمانه قهرمانی