آئین‌های محرم در اسفراین

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «عصراترک»، از صده‌های گذشته و بعد از شهادت امام حسین(ع) در دهه اول محرم در اقلیم و مکان‌های مختلف، رسم و رسوم خاص مردم آن منطقه اجرا می‌شود، شهرستان اسفراین واقع در خراسان شمالی نیز از دیرباز رسوم خاصی در این زمان دارد که سینه‌به‌سینه از گذشتگان به‌یادگارمانده از جمله می‌توان به آئین علم بندان قبل از آغاز دهه اول محرم، حلیم پزان امامزاده ابراهیم، آئین حسن حسین، آیین یازدهم محرم امامزاده کوران، سنگ‌زنی بام و شام غریبان اشاره کرد.

سنگ‌زنی روز عاشورا

رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان اسفراین در گفتگو با خبرنگار فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی عصر اترک در اسفراین، با تأکید بر آئین و سنت‌های گذشته که ریشه در باورها و اعتقادات جامعه دارد، گفت: فرهنگ عاشورایی در ایران با روح مردم سروکار دارد و ما مشکل جدی در زمینه نابودی و مجهول بودن آن نداریم، هر چند برخی آئین‌ها نیز به حفاظت بیشتر نیاز دارد.

عباس توکلیان، به آیین سنگ‌زنی اشاره کرد که یکی از آئین‌های قدیمی مردم استان در روز عاشورا است که همه ساله توسط مردم منطقه بام در شهرستان بام و صفی‌آباد اجرا می‌شود.  

وی افزود: این آئین به این طریق است که در روز عاشورا دسته‌های عزاداری از جلوی درب مسجد بام عبور می‌کنند، اعضای یکی از هیئت‌ها در کنار مسجد سنگ‌زنی را انجام می‌دهد و افراد به‌جای سینه‌زنی هر کدام دو سنگ کوچک دایره‌ای‌شکل در دست می‌گیرند و روبروی یکدیگر می‌ایستند و با سنگ‌های در دست گرفته یک‌ضرب جلوی پا، یک‌ضرب جلوی سینه و یک‌ضرب بالای سر مراسم را اجرا می‌کنند.  

به گفتهٔ او در بیشتر موارد به‌جای سنگ از دو چوب استفاده می‌شود که صدای زدن ۲ چوب توسط عزاداران صدایی شبیه زدن ۲ سنگ به هم ایجاد می‌کند و به همین رو آن را سنگ‌زنی می‌نامند و به‌عنوان یکی از مجموعه روش‌های عزاداری محسوب می‌شود.  

وی گفت: این آئین در فهرست میراث ناملموس به ثبت رسیده است.  

عزاداری یازدهم محرم در امامزاده کوران

رئیس اداره میراث‌فرهنگی اسفراین ادامه داد: امام زاده احمد بن موسی کاظم (علیه‌السلام) یکی از برادران امام رضا (علیه‌السلام) است. یکی از آیین‌های عزاداری ایام سوگواری محرم در استان خراسان شمالی، مراسم یازدهم محرم است که هر ساله در امامزاده احمد ابن موسی معروف به کوران، شهرستان اسفراین در قالب هیئت‌های عزاداری به عزاداری می‌پردازند.

آیین یازدهم محرم از سابقه و پیشینه دیرینه برخوردار است در تحقیقات میدانی از بزرگان، تکیه‌داران و هیئت‌ها و به‌خصوص افراد مسن این رسم را تا چهار نسل قبل خود به یاد دارند که حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال قدمت دارد.

مراسم عزاداری همراه با آیین سینه‌زنی، نوحه‌خوانی و زنجیرزنی و سخنرانی در خصوص جایگاه و شخصیت امام سوم شیعیان حضرت امام حسین(ع)، آیین‌های عزاداری و سوگواری سرور و سالار شهیدان کربلا در دهه نخست ماه محرم و تاسوعا و عاشورای حسینی باشکوه وصف‌ناپذیری در سرتاسر خراسان شمالی برگزار می‌شود.

آیین یازدهم محرم امامزاده کوران اسفراین با شماره ۱۵۴۴ در فهرست آثار ناملموس کشور به ثبت رسیده است.

علم بندان

به گفته رئیس اداره میراث‌فرهنگی اسفراین، علم بندان از آیین‌های کهن و سنتی عزاداری در اسفراین است که در روز قبل از آغاز ماه محرم انجام می‌شود و مردم این شهرستان، به‌ویژه سادات و ریش‌سفیدان با مراسم علم بندان عزاداری ماه محرم را آغاز می‌کنند.  

توکلیان اظهار کرد: مردم مناطق مختلف شهرستان اسفراین روی یک تیر چوبی به ارتفاع سه تا پنج‌متر، پارچه‌های سیاه و سبزی که نذر کرده‌اند یا سال‌های پیش بر علم آویخته شده بود را دوباره به آن می‌بندند و نمادی از بیرق کربلا می‌سازند، سپس کسانی که قدرت بیشتر و اندام ورزیده‌تری دارند، علم را بر دوش می‌گیرند و پیشاپیش جمعیت عزادار و نوحه‌خوان به حرکت درمی‌آورند و علم را در قسمتی از ورودی مسجد یا حسینیه نصب و تا پایان ماه صفر در آنجا باقی می‌ماند.  

آیین حسن حسین(ع)

یک کارشناس فرهنگی هم در گفتگو با خبرنگار ما گفت: آئین‌های عاشورا همان بیرق‌های سرخ و آغشته به خونی هستند که هرگز بر زمین نیفتاده‌اند و هر سال در ماه محرم افراشته می‌شود.

علی محمدی با بیان اینکه آئین حسن حسین(ع) یکی از آئین‌های عزاداری مرم در اسفراین است، اظهارکرد: این مراسم بیشتر ظهر و شب عاشورا در روستاهای شهرستان اسفراین برگزار می‌شود.  

وی ادامه داد: شیوه این آئین به این طریق است که در روز عاشورا هیئت‌های مذهبی به سمت مزار شهدای روستا می‌روند و با حلقه‌زدن دور مزار شهدا با دست چپ کمر نفر کناری را گرفته و با دست راست سینه می‌زنند، یک نفر هم در وسط حلقه، هماهنگ با سینه‌زن‌ها به طور متناوب با گام اول می‌گوید «حسن»، سینه‌زن‌ها با گام دوم با ذکر «حسین» جواب می‌دهند.

حلیم پزان

این کارشناس مسائل فرهنگی گفت: حلیم غذایی است که از گندم و گوشت تهیه می‌شود و مردم سعی می‌کنند در پختن آن شرکت داشته باشند.  

محمدی در باره پخت این غذا اظهار کرد: حلیم‌پزان سبقهٔ ۲۵۰ساله در خراسان شمالی دارد و می‌شود گفت که از دوره صفویه در روزهای محرم و صفر این غذا طبخ می‌شد و حلیم‌پزان خراسان‌شناسی هم در فهرست میراث ناملموس ملی به ثبت رسیده است.  

وی افزود: حلیم پزان در اسفراین با حضور باشکوه عزاداران حسینی در روستاهای هم جوار برج، بزنج، کبوترخانه، سینان، حصاری آستانه و امین‌آباد در جوار امامزاده سید ابراهیم (نظرگاه) برگزار می‌شود.  

این کارشناس گفت: طبخ حلیم زمان زیادی نیاز دارد و مرحله‌ای به نام چمبه زنی دارد که همان مرحله چندین ساعت زمان می‌برد و نیاز به قدرت بازوی زیادی دارد که معمولاً چند نفر در این چمبه زنی شرکت می‌کنند تا این چند ساعت برای یک فرد سخت نشود و برای همین مرحله هم معمولاً داوطلبان زیادی وجود دارد.

گزارش از سکینه رضازاده