به گزارش سرویس اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «عصراترک»، جرائم سایبری دارای ویژگی‌هایی هستند که آن‌ها را از جرائم سنتی متمایز می‌کند. سالانه، بزهکاران سایبری، خسارت‌های فراوانی به امنیت ملی، اقتصادی، فرهنگی کشورها وارد می‌آورند.

 اصولا واژه‌ی سایبر به لحاظ لغوی به معنای مجازی و غیر ملموس است. بنابراین، مقصود از فضای سایبر همان فضای مجازی و شبکه‌های ارتباطی است که با بهره‌گیری از انواع سخت افزارها مانند رایانه، گوشی‌های تلفن همراه، تبلت‌ها امکان متصل شدن به آن‌ها وجود دارد.

از لحاظ حقوقی می توان این تعریف را برای جرائم سایبری ارائه داد: هر اقدامی که از طریق فضای مجازی و با بهره‌گیری از ابزارهای اتصال به فضای مجازی صورت گرفته و حقوق شناسایی شده برای افراد را نقض می کند. به این ترتیب، تنها جرائمی در دامنه شمول این تعریف قرار می‌گیرند که از طریق فضای مجازی و با بهره‌گیری از ابزارهای اتصال به این فضا ارتکاب می‌یابند.

جهان فناوری اطلاعات و ارتباطات به جرم‌شناسان کمک می‌کند تا باتوجه‌به شرایط و ویژگی‌های فضای سایبر، راهکارهای مناسبی را برای سالم‌سازی آن پیشنهاد دهند. عوامل فردی و محیطی، چه در دنیای فیزیکی و چه در دنیای سایبر، نقش تعیین‌کننده‌ای در پیشبرد فرایند جنایی و بزهکاری ایفا می‌کنند. برخی ویژگی‌های فردی بزهکاران رایانه‌ای به آن‌ها در پیشبرد اهداف شومشان کمک می‌کند. همچنین خود فضای سایبر نیز ویژگی‌ها و بسترهای جرم خیزی دارد که انگیزه‌های جنایی مرتکبان بالقوه را تحقق می‌بخشد.

مهمترین تکنیک مجرمان، پیامک های جعلی با بهانه‌های مختلف تحت عنوان‌های سود سهام عدالت، ثبت نام رایانه، دریافت اینترنت رایگان دولت و یا دریافت سود مشارکت در طرح‌های مختلف است، مجرمان از قبل زیرساختی را آماده می‌کنند و پیامکی را با عنوان‌های فوق برای مردم ارسال می‌کنند.

 کلاهبرداری با قیمت پایین ماشین در دیوار

یکی از مال‌باختگان مجازی در مرکز خراسان شمالی که تمایلی برای عنوان نامش نداشت در گفتگو با خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «عصر اترک» گفت: پیگیر خرید یک ماشین با قیمت مناسب در سایت دیوار بودیم که با یک نمونه خوب و با قیمتی پایین تر از بنگاه‌های ماشین مواجه شدیم سریعاً با شماره‌ای که گذاشته بود ارتباط برقرار کردیم.

 وی ادامه داد: بعد از تماس تلفنی ما و جلب‌اعتماد توسط فروشنده مبلغی را به‌عنوان بیعانه پرداخت کردیم و قرار شد روز بعد به‌صورت حضوری ماشین را مشاهده کنیم.

 این شهروند بجنوردی افزود: متأسفانه طی تماس‌های مکرری که داشتیم در ابتدا حاضر به ملاقات نشد و بعد از اصرار فروشنده برای پرداخت مبلغ بیشتر به کلاهبردار بودن شخص پی بردیم .

 وی گفت: فروشنده قلابی شماره کارتی برای برگشت دادن پول از ما دریافت کرد؛ اما متأسفانه هیچ مبلغی برگشت داده نشد و درعین‌حال پرونده ما از طریق پلیس فتا در دست پیگیری است.

 افزایش ۶۹ درصدی مجرمان سایبری

 یوسف شاکری، رئیس پلیس فتا خراسان شمالی در گفتگو با خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «عصر اترک» با بیان اینکه بسیاری از این قربانی‌های جرائم سایبری، خودشان راه نفوذ را باز می‌گذارند و ناخواسته آغازگر بزهکاری هستند، اظهار کرد: امسال ۶۹ درصد جرائم سایبری رشد داشته است که بیشترین جرائم کلاهبرداری از طریق بازارهای آنلاین مثل نرم‌افزار دیوار بوده است.

 وی گفت: ۵۷ درصد دستگیری کلاهبرداران سایبری توسط پلیس فتا استان طی ۹ماهه امسال رشد داشته است.

 رئیس پلیس فتا خراسان شمالی با بیان اینکه افرادی که در دام کلاهبرداری افتاده‌اند چگونه می‌توانند شکایت کنند، افزود: فردی که در دام افتاده در ساعات اولیه با همکاران پلیس فتا ارتباط بگیرد، همکاران حساب مقصد را مسدود کرده و با هماهنگی قوه قضایی وجه را به مال‌باخته عودت می‌دهند.

 این مسئول دو نکته مهم در هنگام خرید را بیان کرد و افزود: هم‌استانی‌ها زمان خرید از بازارهای آنلاین، بعد از دریافت کالا مبلغ را واریز کنند و اینکه بیعانه به‌هیچ‌عنوان پرداخت نکنند.

 شاکری نوع دیگر جرائم سایبری را به این صورت نام برد: لینک‌های آلوده با محتوای سهام عدالت، اینترنت رایگان و دادرسی الکترونیک برای افراد قربانی ارسال می‌کنند که از این طریق به گوشی‌های قربانی و به همه مخاطبان آن دسترسی پیدا می‌کنند و پیامکی مبنی بر اینکه که مبلغی را واریز کنند و یا بر روی این لینک کلیک کنند ارسال می‌شود و چرخه کلاهبرداری به این صورت ادامه پیدا می‌کند.

 این مسئول انگیزه جرائم سایبری را به‌خاطر شرایط اقتصادی دانست و افزود: سن اکثر کلاهبرداران بین ۲۵ الی ۳۵ سال است.

 رئیس پلیس فتا استان چند نکته در مورد پیامک‌های جعلی که کلاهبرداران برای افراد ارسال می‌کنند را بدین‌گونه شرح داد: راه اول ارسال پیام با شماره شخصی، بدون نام و حاوی پیام‌هایی با موضوع دادرسی الکترونیک، اینترنت رایگان و سهام عدالت است که هم استانی‌های محترم نباید به آن‌ها اعتنا کنند و وارد لینک‌های اعلامی نشوند

 وی شگرد دوم کلاهبرداران را پیامک‌های دارای لینک که به صفحات جعلی هدایت می‌شوند، برشمرد و افزود: به این پیامک‌های جعلی و لینک‌های آلوده نباید اعتنا کرد.

 شاکری مطمئن‌ترین راه پرداخت‌های آنلاین را دامنه‌ای اعلام کرد که به shaparak.ir ختم شود و گفت: اگر چنانچه کلاهبردار به گوشی شما راه پیدا کرد یا به‌صورت ناخودآگاه بدافزار نصب کردند سعی کنند با شماره تماس ۰۹۶۳۸۰ با همکاران ما ارتباط بگیرند.

 رئیس پلیس فتا استان در پاسخ به این سؤال که برای خروج از بحران باید چه کاری انجام داد، تصریح کرد: فردی که دچار کلاهبرداری از طریق نصب بدافزار و یا پرداخت آنلاین شده است باید سریعاً اینترنت تلفن همراه خودش را قطع کند، برنامه‌های جعلی را از گوشی خود حذف کند و اگر اطلاعات بانکی کارت‌هایی که مبالغی در آن است نسبت به تخلیه موجودی کارت‌های خود از طریق خودپرداز اقدام کنند.

 وی در ادامه گفت: نکته دیگر این که هم استانی‌ها باید بدانند این است که سعی کنند نرم‌افزارهای معتبر را از گوگل‌پلی، مایکت، اپ‌استور دانلود و استفاده کنند.

علت بسیاری از رفتارهای انسان پاداش‌هایی است که به خاطر انجام آن رفتارها دریافت می‌کند

رضا دلپسند، روانشناس حوزه رسانه در گفتگو با خبرنگار اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «عصراترک» اظهار کرد: جرائم سایبری جدای از انگیزه های صرف مادی،علل روانشناختی مختلفی نیز ممکن است داشته باشد.

وی افزود: به عنوان یک اصل اگر رفتاری در انسان‌ها تقویت شود تکرار می‌شود. دلیل ایجاد و گسترش رفتارهای آدمی سودی است که از آن می برند، به عبارتی علت بسیاری از رفتارهای انسان پاداش‌هایی است که به خاطر انجام آن رفتارها دریافت می‌کنند.

روانشناس حوزه رسانه بیان کرد: این پاداش‌ها در جرائم سایبری گاهی صرفا مادی هستند اما در پشت همه آنها می توان دلایل جنبه روانشناختی را نیز پیدا کرد. مثل اینکه بعد انجام کاری در این فضا این احساس را داشته باشیم که من تایید شدم، من قدرتمند هستم، من سرآمد هستم، من توانستم انتقام بگیرم.

دلپسند عنوان کرد: می توان گفت ریشه برخی از نابهنجاری‌های رفتاری در فضای مجازی برمی‌گردد به تجارب قبلی افراد که معمولاً همراه است با  تروما یا یک آسیب روانشناختی کهنه!

وی گفت: زمانی که فرد می‌تواند در فضای مجازی از پول دیگران بردارد،از آبروی آنان بکاهد، حقارت دیگران را ببیند احساسی که تجربه خواهد کرد یک احساس سرآمدی ناپاک، همراه با قدرت است و گاهی در این حس قدرت ، لذت انتقام نیز وجود خواهد داشت.

این روانشناس حوزه رسانه تصریح کرد: آنچه توصیف شد مربوط به شرح شخصیت‌های ضد اجتماعی بود. آنچه در این گونه شخصیت ها (ضد اجتماعی) کمرنگ و گم گشته، اخلاق و وجدان است، همان چیزی که در فضای فاقد منابع بیرونی قدرت، مانند پلیس جایش معمولا خالی است.

دلپسند ادامه داد: ضمن اینکه تجارب اولیه در کودکی ممکن است سوق دهنده این نوع رفتارها در فضای مجازی باشد تجربه شکاف طبقاتی در همه جنبه‌های آن مانند فرهنگی، مادی، سطح دسترسی به امکانات می‌تواند نوعی حقارت اجتماعی ایجاد کرده و افراد را سوق دهد به سمت اینکه دست به یک سری ناهنجاری‌های رفتاری بزنند.

این روانشناس حوزه رسانه افزود: منابع کنترل رفتار آدمی بخش بیرونی در ابتدا  پدر و مادر و سپس پلیس و جریمه هستند و بخش درونی که معمولا از آن به عنوان اخلاق یا وجدان نام می بریم.

دلپسند ادامه داد: منابع بیرونی می‌توانند مانع بروز بسیاری از رفتارها در ما بشوند اما تنظیم رفتار در چنین حالتی تا زمانی محقق می‌شود که منابع بیرونی وجود داشته باشند.

سهولت در اتخاذ هویت‌های جعلی سبب افزایش رفتارهای نابهنجار در فضای مجازی می‌شود

روانشناس و مشاور حوزه رسانه افزود: در محیط‌‌های مجازی به علت اینکه افراد فکر می‌کنند منابع قدرت بیرونی وجود ندارند، ضعیف هستند، کشف نمی‌شوند  و یا به علت سهولت در اتخاذ هویت‌های چندگانه و جعلی سبب افزایش رفتارهای نابهنجار در این عرصه می‌شود.

دلسپند منبع دیگر کنترل رفتار انسان‌ها را منبع درونی دانست و گفت: معمولاً ما منبع درونی را با اخلاق یا وجدان می‌شناسیم و انتظار داریم تا ۵ سالگی از طریق تربیت، درونی شده باشد.

وی ادامه داد: والدین  در شکل گیری یک وجدان قوی در کودکان بسیار موثر هستند و شیوه‌ها و سبک‌های تربیتی والدین بسیار مهم هستند، فرق است بین ارزش رفتار آدمی زمانی که پلیس وجود دارد و یا در زمانی که پلیسی نیست.

این روانشناس حوزه رسانه بیان کرد: به نظر می‌رسد آنچه که در انسان‌ها باعث می‌شود بروز رفتارهای نابهنجار را در فضای مجازی بیشتر تجربه بکنند بخش از آن برمی‌گردد به منبع کنترل درونی ضعیف.رشد و توسعه اخلاق در سطوح بالاتر آن همیشه شفا دهنده ناهنجاری های اجتماعی بوده و یک ضرورت است.

دلپسند در پایان خاطر نشان کرد: از طرفی طمع انسان همیشه کار دست او داده و ما همیشه به دنبال این هستیم که از کوتاه‌ترین راه‌ها، بیشترین درآمدها و دست آوردها را داشته باشیم که باز این موضوع می تواند مورد سو استفاده کلاهبرداران فضای مجازی قرار گیرد.

گزارش از: هدیه دهقانی