به گزارش پایگاه خبری جاجرم، این رباط را«مک گریگور»درسفرنامه اش «رباط شاه»(احتمالاشاه عباس )نامیده است :«درفاصله 9مایلی جوشقان دردومایلی سمت چپ راه ویرانه های کاروانسرای قدیمی به چشم می خوردکه رباط شاه نام دارد کاروانسرا بر سرراه کاروان روی «استرآباد» به «نیشابور» قرارداشته که ازگرگان می گذشته و هم اکنون به سبب وجود ترکمن هابه کلی متروک شده است »(1)

در روزنامه اردوی همایون (نمره پنجم)رباط قلی چنین توصیف شده است :«نیز از قرای آن ده (سنخواست )ده قلّی است ،واقع در دامنه کوه موسوم به همین نام ،که قسمتی ازصعلوک می باشد...درنیم فرسخی این قریه ،رباطی است موسوم به رباط قلّی ،درکمال متانت واستحکام ،بنای آن ازسنگ خاره وگچ خالص ودرساخت این بناهیچ فروگذاشت نشده ،کتیبه به خط ثلث بسیارخوش دربالای دربرروی سنگ سخت کبودنقاری نموده که بعضی ازآن باقی است ولی تاریخ بناکه اصل است ریخته شده ،این بناازابنیه قبل ازصفویه است وظن غالب آنکه درزمان آبادی گرگان ،این رباط وبعضی رباطات دیگردرراهی که ازخراسان به گرگان معمول بوده ساخته شده است ».(2)

ناصرالدین شاه عمراین بنارابه حدوددوران صفوی یاتیموریان ،تخمین می زند:«این رباط سابقاشارع عام ومحل عبورقوافل ومردم بوده است به این معنی که درعهدسلاطین صفویه یاگورکانیه یاقبل ازآنهاازکالپوش ازراه دشت آلمودلومی آمده اندرباط عشق ،که آنجاهم منزل وتوقفگاهی بوده است وازآنجابه این «رباط قلّی»می آمده وبه اسفراین رفته ازنیشابورسردرمی آورده وازآنجابه بلخ وحدودترکستان می رفتند،یعنی دروقتی است که شهرجرجان آبادبوده است »(3)

صنیع الدوله نیزباشمردن نام رباطهای مسیرگرگان –مشهدموقعیت رباط قلّی رامشخص می سازد:«رباط قلی یکی ازرباطات بین راه گرگان ومشهداست به این معنی که ازگرگان به مشهدشارع وشاهراه معتبری بوده ودراین شاهراه ازقرارذیل رباطات ساخته بوده انداول رباط شهرگرگان ،دویم رباط فرس ،سیم رباط دهنه گرگان ،چهارم

رباط دهنه دشت ،پنجم رباط قره بیل ،ششم رباط عشق ،هفتم رباط قلی ،هشتم قره جه رباط ،نهم رباط نصیرآباد،دهم رباط سلطان میدان ،یازدهم رباط حسن آبادچکنه ،دوازدهم رباط چنبرغربال ،سیزدهم رباط سیدآباد،چهاردهم رباط شانقله »(4)

وجه تسمیه

این رباط به اسم «قریه قلّی» مشهورشده است وآن قریه که سابقادرنزدیکی این رباط بوده است به اسم کوه قلّی معروف گردیده وبایددراین کوه گیاهی برویدکه شبیه بوده باشدبه «مو»چنانکه گیاه دیگری رابه همین تقریب «توکلیجه »میگویندومورابه ترکی «قیل»می نامندکماقیل بالترکیه

کمانچه تارزلفین وصفنی مین تیلنن سولر

دکل قولّی ضعیف انون اگرچه قبلنن سولر(5)

بنای رباط ،مستطیل شکل بوده وازسنگهای سرخ ،سبز،بنفش ،سیاه باملاط گچ ساخته شده است که طول 52وعرض آن 33مترمی باشدورودی رباط درضلع شرقی قرارداردکه درگاهی به عرض 5/2متروارتفاع 3مترراتشکیل می دهدضخامت دیواردرگاه ورودی 75سانتیمتراست ارتفاع این درگاه زیبای سنگی مسلمابیش ازاین بوده است .

بالای سردرورودی جای خالی کتیبه ای که درحال حاضرفروریخته وجودداردصنیع الدوله درباره این کتیبه درکتاب «مطلع الشمس» می نویسد:«ازکتیبه بالای درتقریباچهارصفه باقی است درطرف دست راست ارالقاب سلطنت این کلمات نوشته شده «بالاستحقاق علی الاطلاق مزیت سریرالخلافه »وازطرف دست چپ این کلمات «العالی شجا ع الدین والدنیا»واین کتیبه رابه خط ثلث بسیارخوش برصفحات سنگ سخت کبودنقاری نموده اندولوح تاریخ افتاده است ولی جودت خط کتیبه شهادت میدهدکه تاریخ بنااواسط محمدگورکانیه آن طرف نمی گذرد،بالای کتیبه درپیشانی سردرخطوطی گچ بری کرده اندولیکن ازتواترنقاط امطارضایع شده قرائت نمی شود.»(6)

صنیع الدوله درموردشکل ساختمانی رباط می نویسد:«شکل رباط مستطیل شکل است وطول دیوارازخارج به قدم مردمتوسط القامه 62قدم می شودوعرض آن 52طول بناازمشرق به مغرب است دراطراف دیوار6برج بودچهاردرچهارزاویه ودروسط دیوارهای جنوبی وشمالی ازدررباط که داخل می شودرات در،طاق عالی عظیمی است وازدوسمت یمین ویسارداخل چهارراه منتهی به دواصطبل طولانی می شودکه دردوسمت جنوب وشمال رباط ساخته شده وطول هریک پنجاه قدم می شود»(7).

ابن کاروانسرادارای شش برج است که بیش ازهفت مترارتفاع دارندازبیرون استوانه ای وازداخل مربع شکل می باشندبربدنه هریک ازبرجهاپنج روزنه دیدوتیراندازی تعبیه گردیده ،اندازه برخی ازآنها35*7سانتیمروبعضی 55*15سانتیمترمی باشد،سه روزنه درارتفاع 3متری ودوروزنه درارتفاع 5متری برجهادیده می شود0

باگذشتن ازدروازه وعبورازراهرویی به عرض 5/3متربه اطاق چهارگوشی باسقف گنبدی می رسیم 0دردوطرف این اتاق که حکم رابط راداشته (اندازه هرضلع 40/5متروضخامت دیوار15/1متر)دواتاق زیبا(08/4*9متر)باسیزده ستون مدورساخته شده است .هرستون برروی سکویی چهارگوش به ارتفاع 45سانتیمتربناگردیده وبلندی آن تازیرسرطاقی 08/1متراست .

اصطبل

اتاق رابط درطرفین شمال وجنوب به دواصطبل درطرفین شمال وجنوب به دواصطبل منتهی می شوندکه به شکل قرینه ساخته شده اندومشخصات هردومشابه هم می بشاند.اصطبل 36مترطول80/4مترعرض دارد9آخوردرضلع جنوبی آن واقع گردیده وسکوهایی به عرض 80/2وطول دومتروضخامت 45/1متردرآن دیده می شود0دربدنه این سکوهاروزنه هایی که احتمالاهواکش بوده (به ابعاد25*33سانتیمتروقطر90سانتیمرت)وجودداردودرکنارهرآخورسوراخی (17*17سانتیمروبه عمق 55سانتی

متر)تعبیه شده ،به نظرمی رسداین سوراخهاجای قراردادن چوبهایی بوده که افسارچهارپایان رابه آن می بستند.

دروسط ضلع جنوبی این اصطبل ،راه ورودبه برج بادرگاهی (92*125)پیداست اتاق ورودی به برج که آثاری ازپله درآن دیده می شودنیم دایره ای ،به قطر 50/2مترومحیط 5/4متراست .

صحن رباط

پس ازاتاق رابط ،اتاقی وجودداردکه ساختمان رابه حیاط ارتباط می دهداین اتاق 90/4طول و30/4مترعرض داردکه دربالای آن آثارخانه ای که فروریخته به چشم می خورد.محوطه رباط دارای 24مترطول و16مترعرض میباشدکه سنگهای فروریخته درگوشه وکنارآن به وفوردیده می شوداین حیاطدارای چهارایوان درچهارضلع بوده ،ایوان ضلع غربی کاملافروریخته ودردوسوی ایوانهای شمالی وجنوبی آثاردواتاق پیداست ودرهرسمتضلع ایوان غربی یک اتاق وجودداردکه یکی ازآن دوپابرجاست .

آثارگچ کاری زیبایی دربالای دیوارداخلی ان ونزدیکی سقف دیده میشوداتاقهای ضلع شمالی احتمالادوطبقه بوده اندایوان ضلع جنوبی که شبیه ایوان ضلع شمالی است 90/4مترطول و4مترعرض داردوبرپیشانی آن جای کتیبه ای فروریخته به ابعاد70/2*90سانتیمترنمایان است 0درکتاب مطلع الشمس ،درموردصحن رباط آمده است :«درصحن رباط سه ایوان ساخته شده است یکی روبه شرق ،محاذی طاق بزرگ دالان ودرهرسمت این

دوایوان ،دوحجره واقع شده ،کلیه این رباط راخیلی به استحکام واهتمام ساخته اندواستادآن چنان مهارت داشته است که سنگ رامثل آجربکاربرده است روی کارازهرجامثل بنای آجری درکمال صافی واستواست وکف دالان وحجرات وصحن به حکم تناسب ازیک ذرع الی یک ذرع ونیم پرشده وبالاآمده است»(8).

درکناررباط آثارقناتی به چشم می خوردکه روزگاری آب آشامیدنی مسافران رباط راتامین می کرده این کاریزازچشمه های قلل شمالی قلّی مایه می گرفت ودرفاصله 200تا300متری آن درضلع شمال آثارچندین آسیاب آبی هنوزباقی است.

درمیان رباطهای موجود(عشق ،قره بیل ،قلی )درمحدوده بجنورد،رباط قلّی ،زیباترین ومستحکم ترین آنهاست گرچه این رباط در5کیلومتری شرق جاده سنخواست وتاحدودی به دورازراه ارتباطی اصلی است امارباط قلی به عنوان یکی ازآثارباشکوه معماری ایرانی می تواندمحلی برای جلب سیاحان ودوستداران وعلاقمندان بازدیدازآثارباشکوه معماری ایرانی باشد .

ماخذ:

1- گریگور،سی .ام 0شرح سفری به ایالت خراسان وشمال غربی افغانستان 0ج 2ترجمه اسدالله توکلی طبسی ،ص 104

2- صنیع الدوله ،محمدحسن خان ،اردوی همایون ،ص62

3-قاجار،ناصرالدین شاه ،سفرنامه دوم ناصرالدین شاه ،ص88

4- صنیع الدوله ،محمدحسن خان ،مطلع الشمس ،ص121

5و6و7و8همان کتاب ص 122

www.http://jajarmcity.blogfa.com/post-179.
http://www.ghelli.blogfa.com/cat-30.aspx

انتهای پیام