به گزارش عصر اترک، در این گزارش به معرفی برخی از بناها و محوطه های تاریخی استان خراسان شمالی خواهیم پرداخت تا تمامی آن دسته از علاقمندانی که به تاریخ نقاط مختلف از سرزمین ایران علاقمند هستند، میل پیدا کنند تا با سفر به این استانی که در مسیر جاده ابریشم قرار داشته و هنوز تمدن های کهن ناشناخته ای در دل دارد با دیدار از این بناهای سر بر از خاک برآورده، با گوشه ای از تاریخ سرزمین کهن آریایی آشنا شوند.

 

شهرستان بجنورد؛ آیینه خانه مفخم 
عمارت معروف به آیینه خانه مفخم یکی از یادمان های برجسته دوره قاجار در شهر بجنورد و منتهی الیه شمالی خیابان شریعتی قرار دارد.
این بنا در حدود 1300 هجری، همزمان با دوره حکومت ناصر الدین شاه به دستور یار محمد خان شادلو، معروف به سردار مفخم بجنوردی ساخته شده و به عنوان فضای اداری و دیوانی برای انجام دیدارهای رسمی سردار با رجال سیاسی عهد قاجار و نیز انجام مراسمات تشریفات نظامی و رایزنی در باب مسائل سیاسی و اجتماعی با سران ایل شادلو و ... مورد استفاده قرار می گرفته است.

شهرستان بجنورد؛ عمارت مفخم
عمارت مفخم بزرگترین و شاخص ترین اثر تاریخی قاجاری در استان خراسان شمالی است که همزمان با آیینه خانه در اوائل قرن چهاردهم هجری به دستور سردار مفخم به عنوان محل سکونت وی و خانواده اش ساخته شده است.
این بنای مجلل در دو طبقه ساخته شده و دارای دو تالار بزرگ و 34 اتاق است، بنای عمارت مفخم پس از مرمت و احیا به موزه بزرگ باستان شناسی و مردم شناسی استان تبدیل شده است.

شهرستان شیروان؛ چهار تاقی تیموری
بنای تاریخی (( چهار تاقی تیموری )) در شش کیلومتری شهر شیروان واقع شده است، این بنای آرامگاهی به (( عید خواجه )) یکی از سرداران تیمور گرکانی منسوب است، بنای آرامگاهی از بیرون دارای نمای هشت ضلعی و از داخل به صورت نقشه چهار ضلعی است.
داخل بنا با اندود گچ پوشیده شده، اما نقاشی های منحصر به فردی از صحنه شکار و نقوش گیاهی زوایای داخل آرامگاه را زینت بخشیده است همچنین یک نوار کتیبه گچبری زیبا به خط ثلث با محتوای آیاتی از سوره مبارکه آل عمران زیر قوس گنبد را مزین کرده است.

شهرستان شیروان؛ غارهای دستکند هنامه
غارهای هنامه از مجموعه ای فضاهای دستکند تشکیل شده که برای ایجاد یک روستا با موقعیت تدافعی ویژه در دل کوه کنده شده است، این مجموعه معماری دستکند شامل فضاهای متعدد مسکونی، انبار، آغل و ... است که با اختلاف سطح و در سه طبقه ساخته شده اند، طبقه اول باره – بند یا محل نگهداری احشام و طبقات دوم و سوم نیز محل انبار آذوقه و اسکان مردم بوده است.
بر اساس مطالعه سفال های به دست آمده در اطراف این مجموعه و نیز مطالعات تطبیقی صورت گرفته، غارهای هنامه در قرون چهارم و پنجم هجری ساخته شده و در دوره های بعد و به ویژه در زمان ناامنی مورد استفاده قرار می گرفته است.

شهرستان فاروج؛ تپه باستانی یام
تپه یام بزرگترین محوطه شناسایی شده در دوره رود اترک علیا در خراسان شمالی است که آثار چندین هزاره استقرار از دوره پیش از تاریخ تا دوره اسلامی را در خود جای داده است، کاوش های علمی تیم باستان شناسی دانشگاه تورین ایتالیا در این تپه نشان دهنده شباهت فراوان فرهنگ های این منطقه با فرهنگ های پیشرفته دوره مس و سنگ و مفرغ در آسیای مرکزی است.

شهرستان فاروج؛ قلعه تاریخی علی آباد
این قلعه تاریخی در پنج کیلو متری شرق شهر فاروج و دو کیلومتری تپه عظیم باستانی (( یام )) قرار دارد، قلعه علی آباد در دوره قاجاریه ساخته شده است، در هر گوشه قلعه تاریخی علی آباد یک برج نگهبانی به قطر هفت متر وجود دارد و در ورودی اصلی نیز ( ضلع جنوبی ) با دو برج نگهبانی از طرفین متمایز شده است.

شهرستان اسفراین؛ شهر تاریخی بلقیس
ارگ بلقیس در سه کیلومتری جنوب شهر اسفراین کنونی قرار دارد که این بنا در سده های نخستین اسلام شکل گرفته و زندگی تا پایان دوره صفوی و اوایل قاجاری در آن جریان داشته و به عبارتی پیش از هزار سال تاریخ اسفراین را در دل خود جای داده است.
شهر بلقیس شرایط و ویژگی های کامل یک شهر اسلامی را دارا است و از بخش های مختلف شامل ارگ، شارستان و تاسیسات مختلف شهری چون بازار و مسجد و ... برخوردار بوده است، ارگ بلقیس مهمترین و شاخص ترین اثر این مجموعه باستانی است که از آن می توان به عنوان یکی از بزرگترین سازه های خشتی در ایران نام برد که در این سازه بزرگ خشتی، زمانی 29 برج در اندازه های متفاوت حفاظت از آن را به عهده داشته اند.
کاوش های باستان شناسی در شهر بلقیس از سال 1386 با انجام گمانه زنی برای تعیین عرصه حریم شهر شروع شد و تاکنون به طور مستمر ادامه داشته است، آثار به دست آمده از این محوطه باستانی در موزه بزرگ باستان شناسی استان در بجنورد به نمایش درآمده است.
پایگاه ملی پژوهش های میراث فرهنگی شهر بلقیس در سال 1388 نیز تاسیس شد که امور پژوهشی و مرمت همچنین گردشگری این شهر باستانی را مدیریت می کند.

شهرستان اسفراین؛ قلعه صعلوک
قلعه صعلوک دژی استوار بر جبهه غربی ارتفاعات سالوک است که قدمت آن به قرون ششم و هفتم هجری می رسد که در متون تاریخی مختلف از آن یاد شده است، این قلعه بر فراز یک صخره منفرد با دیواره های پرتگاهی ساخته شده که دسترسی و تسخیر آن را در زمان آبادانی و حیات قلعه بسیار دشوار می ساخته است.
در داخل قلعه بقایای تاسیساتی مانند انبار آذوقه و غلات، حمام، آسیاب، زندان و مقر فرمانده قلعه وجود دارد که مجموع مساحت قلعه را به بیش از یک هکتار می رساند، قلعه صعلوک از نظر وسعت و موقعیت بسیار صعب العبور و یکی از مهمترین قلاع نظامی دوره اسلامی در شمال خراسان بوده است.

شهرستان مانه و سملقان؛ آتشکده اسپاخو
اثر مشهور آتشکده اسپاخو در روستایی به همین نام و در 61 کیلومتری جنوب غرب شهر آشخانه، مرکز شهرستان مانه و سملقان در نزدیکی جاده گرگان به بجنورد قرار دارد.
در روستای اسپاخو تاکنون 14 اثر و محوطه تاریخی شامل آتشکده اسپاخو، حمام،راه قدیمی، محوطه ساسانی، رشته قنات قدیمی، محوطه اسلامی و چشمه علی اصغر شناسایی شده است، اما مهمترین و شاخص ترین اثر این مجموعه آتشکده اسپاخو است که بر روی تپه ای نسبتا بلند در جنوب روستای امروزی اسپاخو قرار دارد، این بنا با جهت غربی – شرقی از دو فضای مستقل تشکیل شده است.

شهرستان مانه و سملقان؛ تپه قلعه خان
تپه قلعه خان یکی از بزرگترین و مهمترین استقرار گاه های پیش ار تاریخ در شهرستان مانه و سملقان، روستای رسالت یا همان قلعه خان واقع است که سابقه استقرار در آن به دوره نوسنگی یعنی، حدود هشت هزار سال قبل می رسد و زندگی در آن تا دوره ساسانی ادامه داشته است، به علاوه آثاری از استقرار در دوره های مختلف اسلامی نیز در این تپه کشف شده است، کاوش های باستان شناسی در این تپه منجر به کشف بقایای یک قلعه بزرگ دوره ساسانی و تعداد قابل توجهی اشیاء باستانی شد که امروز در موزه باستانی شناسی بجنورد ( عمارت مفخم ) نگهداری می شوند.

شهرستان گرمه؛ قلعه جلال الدین
قلعه جلال الدین یکی از مشهورترین قلاع نظامی خراسان به شمار می آید که در سده های شش و هفت هجری ساخته شده است، قلعه جلال الدین در ابتدای بلوار امام رضا ( ع ) از شرق و اول شهر گرمه قرار دارد و با مصالح سنگ و ساروچ به صورت یک شش ضلعی منظم روی سطح ناهموار و صخره ای بلند احداث شده است، موقعیت جغرافیایی قلعه بر سر راه ارتباطی شهرها و مراکز مهم شمال شرق فلات ایران همچون نیشابور، جاجرم، مرو و خوارزم اهمیت راهبردی قلعه را دو چندان می کرد.
سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی با هدف احیای قلعه جلال الدین به عنوان موزه از سال 1386 مطالعه و مرمت این بنا را آغاز کرد و در خرداد سال 1390 این بنا با عنوان موزه معرفی شخصیت های (( جلال الدین )) نام مشهور تاریخ ایران با تاکید بر شخصیت جلال الدین خوارزمشاه و با استفده از تکنیک های مدرن صدا و نور افتتاح شد.

شهرستان گرمه؛ رباط عشق
رباط یا کاروانسرای عشق یکی از چندین رباط تاریخی شهرستان گرمه است که در تیموری بر سر شاهراه ارتباطی گرگان و نیشابور در روستای بهمین نام بنا شده است، آثار و شواهد موجود نشان می دهد که در دوره تیموری در این محل کاروانسرای قدیمی تری وجود داشته که قدمت آن دست کم به قرون چهارم و پنجم هجری می رسید که به دستور میرعلیشاه نوایی، وزیر دربار سلطان حسین بایقرا در کنار آن، رباط کنونی ساخته شده است.
این کاروانسرا دارای پلان مستطیلی، حیاط مرکزی و صحن چهار ایوانی است که از هر طرف با غرفه های متعدد و اتاق هایی برای استراحت کاروانیان و باراندازها و اصطبل هایی برای نگهداری حیوانات و احشام آنها احاطه شده است، مصالح اصلی بنا سنگ و ساروج و آجر است و طرح کلی آن تا حد زیادی به رباط قلی شباهت دارد.

شهرستان گرمه؛ رباط قره بیل
کاروانسرا یا رباط قره بیل یکی دیگر از کاروانسراهای تاریخی شهرستان گرمه است که به احتمال فراوان قدمت بنای اولیه آن به قرون چهارم و پنجم هجری می رسد.
در متون تاریخی از آن به عنوان رباط املوتلو یاد شده است، بعدها در دوره تیموری و زمانی که شاهراه کهن گرگان – نیشابور برای دسترسی به مشهد احیا می شود، به دستور با تدبیر دربار تیموری میرعلیشیر نوایی، رباط هایی در طول این مسیر ساخته شده و یا رباط های قدیمی مرمت می شود، در این فرآیند رباط قره بیل نیز توسعه یافته و با الحاق بخش هایی جدید احیا و مورد استفاده مسافران قرار می گیرد.

شهرستان گرمه؛ رباط دینار زاری
در غربی ترین نقطه استان و در مجاورت ایستگاه بین راهی معروف به دشت، بقایای و آثار کاروانسرائی کهن که در متون تاریخی با عنوان (( رباط دینار زاری )) از آن یاد شده، قرار دارد، این کاروانسرای کوهستانی سرپوشیده، آخرین منزلگاه تاریخی در استان خراسان شمالی از سلسله کاروانسرا های جاده ابریشم در محور کهن راه نیشابور – سیرجان بوده است.

شهرستان جاجرم؛ نارین قلعه
نارین قلعه نماد تاریخ کهن جاجرم و از آثار تاریخی دوران اسلامی است که به یادگار مانده است، در (( کتاب مطلع الشمس )) درباره نارین قلعه جاجرم آمده است (( در وسط جاجرم بر روی تل مصنوعی مرتفعی، قلعه ای است خراب و خالی از سکنه )) قلعه وسط شهر که بر روی تل مصنوعی بنا شده و نارین قلعه این بلد است ))، چهار برج دارد. 

شهرستان جاجرم؛ رباط قلی
رباط قلی از باشکوه ترین کاروانسراهای خراسان شمالی واقع است که در بخش سنخواست شهرستان جاجرم و در میان دشت وسیعی قرار دارد که شهر سنخواست و روستاهای قلی، گازان و ... در آن قرار دارند، این بنای تاریخی در سه کیلومتری شرق روستای گازان و سه کیلومتری جنوب روستای قلی واقع شده است، طرح کلی رباط قلی، مستطیل است با چهار برج در چهار گوشه بنا و یک برج نیز در وسط ضلع های شمالی، غربی و جنوبی آن، ورودی بنا در وسط ضلع شرقی قرار دارد.
بر اساس آثار و شواهد کتیبه گچبری موجود بر سر در ورودی به خط ثلث که اکنون به کلی از بین رفته و نیز سبک و سیاق معماری و طرح کلی بنا، نما سازی داخل و خارج بنا و مصالح می توان این اثر را جزو آثار شاخص دوران تیموری به شمار آورد.

شهرستان راز و جرگلان؛ ارگ باستانی آلما دوشن
ارگ یا دژ باستانی آلما دوشن در بلندترین بخش کوهی بلند و استوانه ای شکل و منفرد قرار گرفته است، سطح این کوه نسبتا مسطح است.
آثار و بقایای معماری و آوار و توده های لاشه سنگ در جای جای سطح این کوه به چشم می خورد، آوارهایی هستند که هر کدام بقایای یک بنای عظیم بوده است.
اسم این دژ بزرگ برگرفته از روستای آلما دوشن ( نزدیک ترین روستا به آن ) است، ارگ آلما دوشن دژی نظامی است که به دوران اشکانی تا قرون میانه اسلامی یعنی قرون ششم و هفتم هجری قمری تعلق داشته است.
انتهای پیام/