پایگاه خبری عصر اترک، در گفتگو با تقی شیرزاد، محقق موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران ودانشجوی پسادکتری (post doc) دردانشگاه سائوپائولوکشوربرزیل به بررسی علل وقوع زمین لرزه در استان پرداخته و سعی کرده است پاسخی مناسب به شایعات مطرح شده در استان طی چند روز گذشته بدهد که در ادامه می خوانید:
 

به عنوان اولین سئوال ابتدا توضیحی در خصوص موقعیت جغرافیایی گسل های موجود در منطقه بفرمائید.
خراسان بزرگ شامل خراسان شمالی ، جنوبی، و رضوی دارای مجموعه ارتفاعاتی هستند که در شمال خراسان واقع شده اند. این ارتفاعات بوسیله گسل بزرگی بنام کپه داغ، از دشت های ترکمنستان جدا می شوند. سرزمین ایران دارای رژیم تکتونیکی فشارشی است که ناشی از حرکت قاره ای صفحه عربستان به زیر صفحه ایران است. نتیجه این فرورانش باعث بوجود آمدن حرکت های چرخشی در عرض های شمالی خراسان مانند بخش کوهستانی کپه داغ، را می کند این رژیم فشارشی که در بخش های خراسان با چرخش همراه است، منجر به تجمع نیرو پشت دیواره گسلی و در نتیجه  هر از چندگاهی باعث بوجود آمدن زمین لرزه هایی گاها با بزرگی ملموس در این منطقه می شود.
پس بصورت خلاصه می توان بیان کرد که حرکت صفحه عربستان و برخورد آن با صفحه ایران و به زیر رفتن صفحه عربستان، که این برخورد و فرورانش با نرخی حول و حوش 24 میلی متر در سال گزارش شده است، بصورت غیر مستقیم منجر به گسل بزرگی در بخش شمالی رشته کوه کپه داغ می شود که به گسل کپه داغ معروف است. این گسل بزرگ از شرقی ترین بخش خراسان یعنی حوالی سرخس شروع شده و به نزدیکی های دریای خزر ختم می شود. بدیهی است این گسل با این اندازه، دارای شاخه هایی اصلی و فرعی متعددی است که هر از چندگاهی (با توجه به رژیم فشارشی/چرخشی) روی هر یک از این شاخه های اصلی و فرعی این گسل زمین لرزه روی خواهد داد به عنوان مثال زمین لرزه چند وقت پیش در حوالی شهر مشهد و حدود هشت ماه پیش در حوالی بابا امان در شهر بجنورد هم روی یکی از شاخه های این گسل بزرگ اتفاق افتاد.
 با توجه به اینکه اجداد ما منازل خود را در جاهایی بنا می کردند که چشمه آبی بوده، معمولا این آب ها از درز های گسل ها خارج می شوند. بعنوان مثال هم اکنون نیزدر اطراف بجنورد چشمه های گسلی وجود دارند که از بارزترین و مهمترین آنها می توان به چشمه بابا امان واقع بر گسل بابا امان و یا در مناطق زلزله خیز اخیر از جمله پیش قلعه و روستاهایی اطراف اشاره کرد. لذا به لحاظ قرار گرفتن روستاها و آبادی ها در نزدیکی این گسل ها، به هنگام وقوع زلزله شدید، شاهد تخریب زیادی هستیم.

آیا باید هر ساله شاهد تجربه زمین لرزه در این منطقه باشیم؟
موقعیت تکتونیکی کشور و وجود گسل های فراوان باعث شده که شاهد وقوع زمین لرزه های زیادی در کشور باشیم. بعنوان مثال در استان کرمان شاهد وقوع مکرر زمین لرزه های 5 در مقیاس ریشتری هستیم. اما این استان به لحاظ تراکم جمعیتی و همچنین با توجه به موقعیت جغرافیایی آن، کمتر شاهد اعلام تلفات انسانی و خسارت اقتصادی هستیم.
از طرفی با اینکه امیدواریم انرژی های درونی زمین بوسیله خرد زمین لرزه ها تخلیه شود؛ اما گاها این تجمع انرژی منجر به زمین لرزه هایی بزرگ در جای جای ایران می شود.

پس لرزه پس از یک زلزله بزرگ چرا اتفاق می افتد؟
فرض کنید تخته سنگ مستطیل شکلی داخل زمین داشته باشم و قرار است بر اثر تخلیه انرژی در داخل زمین بشکند.
زمین لرزه اصلی که اتفاق می افتد بخشی از این مستطیل فرضی شکسته و خرد می شود و با توجه به اندازه این شکستگی شدت زمین لرزه متفاوت خواهد بود. لذا برای توضیح پی لرزه ها می توان اینگونه توضیح داد که پس لرزه ها در حقیقت قسمت های باقی مانده از مستطیل فرضی است که می شکنند تا کاملا خرد شود. لذا اندازه بزرگی پس لرزه ها وابسته به بزرگی قسمت هایی است که در زمین لرزه اصلی نشکسته اند و در ادامه خواهند شکست. به عبارت ساده تر اگر بخش های باقی مانده از زمین لرزه اصلی، دارای ابعاد کوچکی باشند پس لرزه ها کوچک، همچنین اگر دارای ابعاد بزرگی باشند پس لرزه ها بزرگ می باشند.

آیا قاعده کلی برای بزرگی پس لرزه ها وجود دارد؟
قاعده کلی در اکثر مناطق ایران این است که وقتی یک زمین لرزه بزرگ مثلا 5 در مقیاس ریشتری اتفاق می افتد، بزرگترین پس لرزه ای محتمل که برای این زمین لرزه اتفاق می افتد حداکثر 4 ریشتر در نظر گرفته می شود. بطور کلی می توان گفت بزرگی بزرگترین پس لرزه متعلق به زمین لرزه حداکثر یک واحد در مقیاس ریشتر از زمین لرزه اصلی کمتر است.

تا چه زمانی احتمال وقوع پس لرزه ها وجود دارد؟
پس لرزه ها بعد از وقوع زمین لرزه اصلی شروع می شود و تا بازه زمانی 10، 15، یک تا چند ماه ادامه دارد و بعد از آن انرژی زمین لرزه اصلی تخلیه می شود و اگر قرار باشد زمین لرزه‌ی دیگری اتفاق بیافتد مستقل از زمین لرزه اصلی اولیه خواهد بود.

آیا امکان وقوع زمین لرزه دیگری با شدت بالا در منطقه خراسان وجود دارد؟
در منطقه خراسان شمالی سابقه نداشته است که پس از یک زمین لرزه اصلی مثلا 5 تا 5.5 ریشتری بعد از یک یا دو ماه زمین لرزه بر روی همان گسل اتفاق بیافتد، از طرفی احتمال وقوع زمین لرزه بزرگ با فواصل زمانی بسیار نزدیک به یکدیگر برای خراسان ناچیز است در حدی که در نظر گرفته نمی شود.

پس از وقوع هر زمین لرزه شایعاتی مطرح می شود که احتمالا زمین لرزه بزرگ دیگری اتفاق می افتد، آیا به لحاظ علمی می شود زمین لرزه را پیش بینی کرد؟
پیش بینی زلزله مسئله ای نیست که بتوان به سادگی در مورد آن سخن گفت و تاکنون در هیچ جای دنیا نتوانسته اند زلزله ها را پیش بینی (به معنی بیان زمان دقیق وقوع آن) کنند.
البته مسئله پیش بینی با پیش نشانگری تفاوت زیادی دارد و برخی مدعی هستند مثلا حیوانات خانگی ازقبیل سگی داشتند که قبل از زلزله پارس می کند و یا موضوعات دیگر که این موارد کلا از قضیه پیش بینی جداست و اثبات نشده است.
اما این بدان معنا نیست که هیچ کاری برای مقوله پیش نشانگری انجام نشده یا نمی شود، کارهای خوبی در حال انجام است. اما این کارها و مطالعات در حدی نیست که بتوان زلزله را پیش بینی کرد چرا که تنها 40 سال است که زمین لرزه ها ثبت دستگاهی می شوند و تنها 10 سال است که با دستگاه های پیش رفته این کار بصورت پیوسته در کشور ما در حال انجام است. لذا زمین لرزه های اتفاق افتاده در این بازه زمانی به لحاظ کمی به تعدادی نبوده که بتوان الگوی ریاضی  بدست آورد و تا بتوان شاید در امر پیش بینی استفاده کرد.

وقوع زلزله بزرگ دیگری را در خراسان شمالی چقدر احتمال می دهید؟
فواصل زمانی وقوع زمین لرزله در خراسان شمالی بسیار بیشتر از سایر نقاط کشور است. به طور متوسط در خراسان فاصله های وقوع زلزله های 5 ریشتری با دوره بازگشت 20، 30 و یا حتی 40  کمتر از 20 درصد است که با توجه به این موضوع احتمال وقوع زمین لرزه بزرگ دیگری در خراسان شمالی بسیار ضعیف است.

بعد از وقوع زمین لرزه 5.7 ریشتری در استان شایعاتی مبنی بر اینکه سایت جهانی لرزه نگاری شدت این زمین لرزه را 6.9 ریشتر اعلام کرده است، مطرح شد،آیا چنین چیزی ممکن است؟
موسسه ای به نام مرکز لرزه نگاری جهانی وجود ندارد البته سازمان زمین شناسی آمریکا (USGS) و یک سازمان که بصورت جهانی (IRIS) زمین لرزه ها را ثبت می کنند، وجود دارند که هر کدام از این مراکز با امواج متفاوتی از زمین لرزه ها کار می کنند و بنابراین بزرگی های زمین لرزه را با توجه به همان امواج مورد استفاده اعلام می کنند. اما تفاوت عددهای ثبت شده این مقدار نیست که زمین لرزه ای را که مرکز ژئو فیزیک دانشگاه تهران (IrSC) 5.7 ثبت کرده باشد را این مراکز 6.9 اعلام کنند چرا که هر یک درجه که زمین لرزه زیاد می شود قدرتش بیش از 30 برابر افزایش پیدا می کند و زلزله ای به بزرگی 6.9 ریشتر بسیار بزرگ و وحشتناک خواهد بود. بنابراین نهایت اختلافی که شاید این مراکز برای یک حادثه ثبت کنند یک دهم بیشتر یا کمتر خواهد بود.
 

حرف آخر؟
امیدواریم آموزش های ایمنی در برابر حوادث طبیعی از جمله زلزله به نحوی باشد که مردم بتوانند در مواقع بروز زلزله در منازلی که حضور دارند به نزدیکترین مکان های امن در همان سازه پناه ببرند؛ تا شاهد کمترین میزان جراحات و تلفات انسانی باشیم.  لذا رسانه ها می توانند نقش مهمی را در تبیین این آموزشها ایفا نمایند.
انتهای پیام/