مهرداد کاظمیان- جامعه شناس: به من پیشنهاد شده بود مقاله ای را که قبلا در رابطه با مکان یابی، ارزیابی تأثیرات اجتماعی و محیط زیستی اقدامات توسعه ای بجنورد (پروژه های کارخانه بیوکمپوست و تقاطع غیر هم سطح 19 مهر) برای عصر اترک نوشته بودم، با فرمت مقالات شبکه مطالعات سیاست گذاری عمومی (شمس) بازنویسی و به صورت متنی سیاستی منتشر نمایم. در آن مقاله آمارها و اعداد و ارقامی ارائه شده بود که برای تولید متنی سیاستی می بایست از منابعی دقیق و دست اول بازیابی و بازنویسی می شد. زمان زیادی صرف کردم تا به منظور جمع آوری داده هایی دقیق به طرح توجیهی، مطالعات مکان یابی و یا پیوست های فرهنگی، اجتماعی و محیط زیستی پروژه های مذکور دست یابم. اما متاسفانه در تلاشی یأس آور تنها دو نتیجه محتمل عایدم شد: 1- یا چنین چیزهایی اصلا وجود نداشته است. 2- و یا نباید و یا نمی توانست در اختیار من قرار گیرد. این در حالیست که من نه تنها به عنوان یک پژوهشگر اجتماعی بلکه به عنوان یک شهروند حق داشتم به اطلاعات پروژه هایی که بر زندگی روزمره ام تأثیرگذار است، دسترسی داشته باشم. عدم دسترسی شهروندان به آمارها، اطلاعات و طرح های توجیهی اقدامات عمرانی و توسعه ای می تواند بسیار آسیب زا باشد و به شدت سرمایه اجتماعی و مشارکت آنان را معلق نماید. 
در واقع، شفافیت اطلاعات (Transparency) یکی از شاخص های ادبیات حکمرانی خوب (Good Governance) در نیل به توسعه همه جانبه می باشد. شفافیت اطلاعات در طراحی و اجرای اقدامات توسعه ای به معنی جریان آزاد اطلاعات و قابلیت دسترسی سهل و آسان به آن برای تمامی ذی نفعان مربوطه است. اطلاعات باید به اندازه کافی و به صورت قابل فهم در دسترس باشند و از طرف دیگر اتخاذ تصمیمات و اجرای آن ها با مشارکت ذینفعان صورت گیرد. از جهتی دیگر، همچنین به منظور اینکه ساختار زندگی روزمره بیش از آنکه متأثر از رخدادها باشد، به قول جامعه شناس فرانسوی امیل دورکهایم، به تجویز درمان های علمی برای مسائل اجتماعی تن در دهد، باید اطلاعات اقدامات توسعه ای به صورت شفاف به بوته نقد و بررسی پژوهشگران و متخصصان درآید. این نه یک پیروی بدون قید و شرط از الگوها و نظریه های حکمرانی غربی بلکه مداخله منطق و خرد در روند برنامه ریزی، تصمیم سازی و استفاده از ظرفیت سرمایه اجتماعی و مشارکت مردم می باشد. به عنوان نمونه، امروزه در حوزه اقدامات محیط زیستی، بسیاری از روش ها و ابزارهای برنامه ریزی محیط زیستی برای حصول مناطق و محلاتی پایدارتر به سوی تهیه طرح ها در مقیاس محلی گرایش یافته اند. چنین دیدگاه های برنامه ریزی، بر این باور هستند که تدوین سیاست گذاری ها و طرح های خوب با استفاده از مشارکت جامعه محلی امکان پذیر می گردد. بدین ترتیب، در اینگونه برنامه ها که «برنامه ریزی محیط زیستی محلی» (Local Environmental Planning) خوانده می شود، شناخت ویژگی های جامعه محلی و راهکارهای جلب مشارکت هر چه بیشتر آن ها بسیار ضرورت می یابد. در دو دهه اخیر طرح های محیط زیستی محلی به عنوان یکی از کارآمدترین ابزارها برای تأمین چنین نیازهایی شناخته شده است. برنامه ریزی بومی یا محلی در وهله اول جلب اعتماد و مشارکت شهروندان و افزایش سرمایه اجتماعی آنان را می طلبد و در این گام مهمترین مقوله، شفافیت اطلاعات اقدامات توسعه ای می باشد. مشارکت مردمی، یعنی همراهی کسانی که امر سیاست گذاری توسعه بر نحوه زندگی آنان تأثیر می گذارد. مشارکت بهره برداران و ذینفعان توسعه کلید موفقیت هر اقدامی است که به منظور نیل به توسعه انجام می گیرد. البته باید توجه داشت که مداخله مردم در چنین فرایند پیچیده ای، به صورت خود به خودی به وقوع نخواهد پیوست بلکه فعال ترین نوع مشارکت مردم در برنامه ریزی، در جوامعی دیده می شود که فرایند و شیوه های مداخله آن ها در تدوین طرح ها مورد توجه قرار گرفته و به دقت سازمان دهی شده باشد. 

پی نوشت
الف- شفافیت اطلاعات، تعالی سرمایه اجتماعی شهروندان و در نهایت جلب مشارکت بومی- محلی آنان در روند طراحی و اجرای اقدامات توسعه ای بدون شک فرایندی بسیار سخت، پیچیده و زمان بر است. این فرایند، اقدامات عمرانی بزرگ را که در صورت تأمین بودجه به سرعت آغاز، اجرا و پایان می گیرند و برای عده ای منافع، گزارش عملکرد و در نتیجه جذب آراء در انتخابات به همراه دارد، به صورت تعلیق در می آورد اما باید به این نکته توجه داشت که برای حکمرانان خوب (در اینجا مسئولان، برنامه ریزان و سیاست گذاران شهری) وزنه اقدامات تمام شده پر عیب و نقص، کمتر از وزنه اقدامات ناتمامی ست که به صورت علمی، با شفافیت کامل اطلاعات و با جلب مشارکت شهروندان به پیش می رود و با دقت، کار سخت و صرف زمان بسیار به اتمام می رسد.
ب- برگزاری انتخابات پنجمین دوره شوراهای شهر و روستا نزدیک است. به زودی فضای شهری مملو از تبلیغات پر زرق و برق کاندیدایی می شود که می خواهد به شهروند القاء کند، این تنها معیار رأی دادن است. در کنار شور و هیجان و پویایی ایجاد شده در فضای انتخابات در جلسات تبلیغاتی کاندیداها می توان این سوألات را از آنان پرسید که 1- آیا به شفافیت اطلاعات و دسترسی شهروندان به آمار و ارقام، طرح های توجیهی و پیوست های فرهنگی، اجتماعی و محیط زیستی اقدامات شهری که بر روی زندگی روزمره آنان موثر است، اعتقادی دارند؟ 2- چه مکانیسم هایی برای تحقق این شاخص مهم در نیل به توسعه پایدار شهری طراحی کرده اند؟ به عنوان نمونه در شهر بجنورد، چگونه اطلاعات اقدامات توسعه ای و پروژه هایی چون کارخانه بیوکمپوست، تقاطع غیر هم سطح 19 مهر، پارکینگ بزرگ طبقاتی بجنورد، کنارگذر شمالی و جنوبی، مکان یابی فرودگاه، گورستان و .... را در اختیار شهروندان قرار می دهند؟ 3- چه مکانیسمی برای جلب مشارکت مردم در تصمیم گیری و تصمیم سازی طراحی و اجرای پروژه های عمرانی و توسعه ای آتی دارند؟ به عنوان نمونه اگر بخواهند یک پارک شهری احداث نمایند چه مکانیسمی برای مشارکت مردم در برنامه ریزی در نظر می گیرند؟ 4- آیا به طرح های توجیهی، پیوست های فرهنگی- اجتماعی و ارزیابی تأثیرات محیط زیستی اعتقادی دارند؟ 5- چه مکانیسم ها و ضمانت اجراهایی برای انجام چنین طرح هایی در کنار اقدامات توسعه ای در نظر گرفته اند؟    

منابع
میدری، احمد (بی تا)، مقدمه ای بر نظریه حکمرانی خوب، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال ششم، شماره 22.
Faryadi, sh (2004) A Methodology for Participatory local Environment Planning, Environment Studies, No. 36

مهرداد کاظمیان (جامعه شناس)